Aktualności

ŻYCZENIA ŚWIĄTECZNE 20.12.2023

Szanowni Państwo,
z okazji zbliżających się Świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku
życzymy Państwu zdrowia, szczęścia i spokoju.

Niech rok 2024 okaże się pomyślny i obfitujący w nowe wyzwania, które przyniosą wiele satysfakcji w życiu osobistym i zawodowym.

Dyrekcja
Instytutu Ochrony Przyrody
Polskiej Akademii Nauk 

NOWY ZESZYT CZASOPISMA "CHROŃMY PRZYRODĘ OJCZYSTĄ" JESIEŃ, 2023! 19.12.2023

Ukazał się kolejny numer kwartalnika "Chrońmy Przyrodę Ojczystą" jesień, 2023.

bocian biały na Górnym Śląsku – 100 lat badań: Pierwszoplanowym bohaterem zeszytu jest bocian biały na Górnym Śląsku. W obszernym artykule przeanalizowano w okresie 102 lat (1922–2023) zmiany liczebności, wskaźników reprodukcji oraz lokalizacji gniazd w województwie opolskim. Przedstawiono i omówiono wyniki 23 kompletnych inwentaryzacji przeprowadzonych, z uwzględnieniem kilkukrotnych zmian podziału administracyjnego w tym okresie, na zbliżonym obszarze województwa opolskiego (9214 km²). Tekst uzupełniają liczne ryciny, tabele i mapy lokalizacji gniazd w poszczególnych powiatach województwa. Artykuł stanowi, jak na razie, najlepsze opracowanie bociana białego dla tego obszaru Polski.

inwazyjne obce nawłocie: Inwazyjne gatunki roślin są jednymi z głównych przyczyn spadku różnorodności biologicznej na świecie. Do najgroźniejszych obcych gatunków wpływających na funkcjonowanie całych ekosystemów należą nawłocie (Solidago spp.). Te inwazyjne rośliny powiększając swój zasięg występowania, zasiedlają obecnie wiele obszarów Europy i Azji. Wykazano, że nawłocie wywierają negatywny wpływ na wiele grup organizmów żywych i procesów ekologicznych. W pracy przedstawiono usystematyzowany przegląd dotychczasowej wiedzy o inwazyjnych gatunkach nawłoci w Polsce (nawłoć kanadyjska, późna i wąskolistna) oraz ich wpływie na rodzimą faunę i florę.

badania i ochrona dzierzb – relacja z sympozjum: Badania i ochrona dzierzb – relacja z V Międzynarodowego Sympozjum dotyczącego Dzierzb, które odbyło się w lipcu w Portugalii. Sympozjum organizowane jest cyklicznie od 1993 roku przez Międzynarodową Grupę Badawczą Dzierzb (International Shrike Working Group). Głównym tematem tegorocznego sympozjum, zorganizowanego w formule hybrydowej, były wahania liczebności gatunku wskutek zmian klimatu oraz problemy ochrony dzierzb. Artykuł stanowi przegląd ciekawszych prezentacji dotyczących tego gatunku.

górskie skorpeny: W cyklicznym dziale „Nasze ryby chronione” przedstawiamy „górskie skorpeny”, czyli głowacza biało- i pręgopłetwego – ryby rzeczne, żyjące w rzekach wyżynnych, podgórskich i górskich. Krótki ciekawy rys, także systematyczny, obu gatunków uzupełniają informacje o ich zagrożeniach.

Chrońmy Przyrodę Ojczystą” (ISSN: 0009-6172) to czasopismo adresowane do przyrodników, zarówno profesjonalnie zajmujących się ochroną przyrody, jak i amatorsko zainteresowanych związaną z nią problematyką. Celem czasopisma jest popularyzacja idei i wspomaganie praktyki ochrony przyrody poprzez publikowanie oryginalnych prac dotyczących aktualnej problematyki z tej dziedziny. Teksty publikowane są w języku polskim.

Papierową, pełną wersję bieżącego oraz archiwalnych numerów "Chrońmy Przyrodę Ojczystą" można nabyć w naszym instytucie:
http://www.iop.krakow.pl/sprzedaz_wydawnictw_1_143.html.
Jesteśmy także dostępni w prenumeracie u kolporterów prasy.

Więcej informacji o aktualnym numerze:
https://www.iop.krakow.pl/artykuly_1_548.html?wydawnictwo_id=383
Informacje redakcyjne:
http://www.iop.krakow.pl/informacje_redakcyjne_1_151.html
Zapraszamy do przeglądania interaktywnej wersji Pdf – flipbooka.
https://publuu.com/flip-book/23446/785756

NOWA PUBLIKACJA 19.12.2023

Utrata i fragmentacja siedlisk są jednymi z głównych czynników wpływających na rozmieszczenie i liczebność gatunków w krajobrazie. Jednakże, rozmieszczenie i liczebność mogą zależeć również od informacji socjalnej (np. śladów obecności zwierząt lub ich głosów) pochodzącej od tego samego i lub różnych gatunku.

Dr Michał Bełcik, Dr Magdalena Lenda oraz dr hab. Piotr Skórka z naszego Instytutu wraz z naukowcami z UAM w Poznaniu oraz SGGW w Warszawie badali wpływ interakcji pomiędzy różnymi rodzajami informacji socjalnej i fragmentacją lasów na liczebność drozda śpiewaka (Turdus philomelos). W ramach eksperymentu behawioralnego, trzy rodzaje informacji socjalnej (przyciągająca, odstraszająca i mieszana) oraz kontrola proceduralna były emitowane przez głośniki w 150 płatach lasu różniących się powierzchnią i wskaźnikami izolacji. Odstraszająca informacja socjalna (ślady obecności drapieżnika) zmniejszyły liczebność śpiewaka w płatach lasu. Ponadto odstraszająca informacja socjalna zmieniła związek między izolacją płatów leśnych i ich wielkością, a liczebnością śpiewaka. Przyciągająca informacja socjalna (głos śpiewaka) nie miała wpływu na łączną liczebność tego gatunku, jednak odwróciła pozytywną korelację między wielkością płata siedliska a liczebnością śpiewaka, co wskazuje, że gatunek ten chętniej zasiedlał mniejsze fragmenty leśne. Mieszana informacja socjalna (czyli zarówno przyciągająca, jak i odstraszająca umieszczone na jednym nagraniu) nie miała wpływu zarówno na liczebność śpiewaka, jak i na efekt fragmentacji siedlisk na tą liczebność. Zaobserwowane efekty w większości nie utrzymywały się do następnego sezonu lęgowego. Ogólnie rzecz biorąc, wyniki badań wskazują, że zarówno przyciągająca, jak i odstraszająca informacja socjalna może modyfikować wpływ fragmentacji siedlisk na liczebność gatunków, ale skutki te prawdopodobnie nie są długotrwałe.
Praca została opublikowana w Scientific Reports w otwartym dostępie:
https://www.nature.com/articles/s41598-023-48512-8

ZAPROSZENIE NA WYKŁAD "LARGE CARNIVORES UNDER GLOBAL CHANGE" 11.12.2023

Zapraszamy na otwarty wykład Dr hab. Nurii Selva, Prof. IOP PAN pt. "Large carnivores under global change" we wtorek, 12. grudnia o godz. 12:00.

Wykład będzie przeprowadzony w trybie online jako wydarzenie uświetniające początek roku akademickiego w Szkole Doktorskiej BioPlanet.

Link_do_wykładu:_https://us06web.zoom.us/j/87507869430?pwd=8dNl9mv9LghwrARGukNLf3K1CEUqwF.1_

Identyfikator spotkania: 875 0786 9430
Kod dostępu: 988102

NOWA PUBLIKACJA 08.12.2023

Nowe światło na chemiczne procesy adaptacji roślin inwazyjnych do środowiska rzucają właśnie opublikowane wyniki badań przeprowadzonych przez interdyscyplinarny zespół badaczy pracujących pod kierunkiem dr hab. Anny Jakubskiej-Busse, prof. UWr z Zakładu Botaniki Uniwersytetu Wrocławskiego. Naukowcy wykryli różnice w profilach zapachowych pomiędzy inwazyjnymi gatunkami niecierpków (Impatiens parviflora, I. glandulifera i I. capensis) a rodzimym gatunkiem I. noli-tangere. Obserwacje terenowe dotyczące aktywności owadów wizytujących kwiaty badanych niecierpków w połączeniu z obszernymi wynikami na temat przyciągających je związków chemicznych sugerują, że skład chemiczny zapachu obcych gatunków Impatiens spp. może być kluczowym czynnikiem zapewniającym im sukces na europejskim zasięgu wtórnym, ponieważ emitowane atraktanty przyciągają dużą grupę lokalnych zapylaczy. W rezultacie obce gatunki Impatiens mogą skutecznie konkurować z rodzimymi roślinami o dostęp zapylaczy.

Jakubska-Busse, A.; Czeluśniak, I.; Hojniak, M.; Myśliwy, M.; Najberek, K. Chemical Insect Attractants Produced by Flowers of Impatiens spp. (Balsaminaceae) and List of Floral Visitors. Int. J. Mol. Sci. 2023, 24, 17259

Link do artykułu: https://www.mdpi.com/1422-0067/24/24/17259

SEMINARIUM IOP PAN 08.12.2023

W poniedziałek 18 grudnia o 11:00 zapraszamy do sali konferencyjnej na seminarium pt.

"Investigating histophysiology of adrenal glands in brown bear (Ursus arctos)"

które wygłosi Laura Nickels, studentka Uniwersytetu w Maastricht w Holandii. 
Laura przedstawi swój licencjacki projekt badawczy dotyczący funkcjonalnego uwarstwowienia kory nadnerczy niedźwiedzia brunatnego. W nadnerczach ma miejsce synteza hormonów steroidowych, mająca ogromne znaczenie w regulacji fizjologicznej homeostazy w organizmie, wpływając na procesy takie jak rozwój, zachowanie, metabolizm, reakcja na stres i reakcje układu odpornościowego czy dojrzewanie płciowe. Dla gatunków o dużej sezonowości, takich jak niedźwiedź brunatny, proces ten ma ogromne znaczenie. 

Zaprszamy wszystkich zainteresowanych!

SEMINARIUM IOP PAN 08.12.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się w środę, 20 grudnia o godzinie 12:00 w sali konferencyjnej IOP PAN (Mickiewicza 33, Kraków).

Naszym prelegentem będzie Prof. Johannes M. H. Knopps (Head of the Department and Environmental Sciences at Xi’an Jiaotong Liverpool University in Suzhou, Jiangsu, China), który wygłosi wykład zatytułowany:

"¹/₂ of the top cancer and psychology studies are not reproducible; do you think ecology studies are any better?"

NOWA PUBLIKACJA 06.12.2023

Native recovery or expansive threat? Past and predicted distribution of Trapa natans L.s.l. on northern limit of species’ range  - Handout for species management (doi.org/10.1016/j.ecolind.2023.111349)

Zmiany klimatu widać gołym okiem – ekspansja czy rekolonizacja rzadkiego gatunku rośliny wodnej kotewki orzecha wodnego?

Jednym z efektów zmian klimatycznych są zmiany zasięgów gatunków. Podczas gdy wiele badań, kładzie nacisk na rozprzestrzenianie się obcych lub inwazyjnych gatunków obcych, szybkie rozprzestrzenianie się rzadkich, rodzimych gatunków jest słabo zbadane. W naszych badaniach skupiliśmy się na gatunku rośliny wodnej – kotewka orzech wodny (Trapa natans). Gatunek naturalnie występuje w Europie, Azji, Afryce północnej i wschodniej. Północna granica jego zasięgu znajduje się w wodach, w których temperatura osiąga 22C przez co najmniej dwa miesiące w roku. Jest gatunkiem ściśle chronionym w Europie (załącznik I Konwencji Berneńskiej), w Polsce znajduje się w Czerwonej Księdze Roślin, a na Litwie i w Hiszpanii uznany został za wymarły.  Jednak, w ostatniej dekadzie w Europie obserwuje się coraz liczniejsze jego występowanie, gdzie pojawia się w miejscach znanych jako historyczne jego siedliska. Co ciekawe, w Ameryce Północnej i Australii jest uważany za obcy gatunek inwazyjny – mówi dr Edward Walusiak z Instytutu Ochrony Przyrody PAN.

Celem naszych badań - było przeanalizowanie historycznego i obecnego występowania kotewki w północnym zasięgu tego gatunku (Polska) oraz wykonanie modeli rozprzestrzenienia się w oparciu o przyszłe prognozy klimatyczne (wordClim). Wyniki pokazały możliwe zwiększanie się dostępności siedlisk i dały nam możliwość określenia potencjalnego rozprzestrzeniania się gatunku w Europie. Aktualne dane dotyczące obecności kotewki zostały pozyskane dzięki nauce obywatelskiej. Mapa miejsc zasiedlonych przez kotewkę jest cały czas aktywna (www.iop.krakow.pl/kotewka).  Zachęcamy do zaznaczania obecności gatunku.

Porównując dane historyczne i współczesne, stwierdziliśmy szybkie rozprzestrzenianie się kotewki orzecha wodnego w Polsce, które tłumaczymy jako odpowiedź na zmiany klimatyczne – mówi dr Wojciech Krztoń. Analizy statystyczne wykazały, iż średnia temperatura najcieplejszego kwartału i opady najsuchszego miesiąca są najważniejszymi zmiennymi klimatycznymi określającymi przydatność siedlisk dla tego gatunku. Model na lata 2021-2040 wykazał zwiększanie się siedlisk odpowiednich dla gatunku na północ Europy (Wielka Brytania i Irlandia, Skandynawia), na wschód (Niemcy i Europa Środkowa), na północny wschód (Europa Wschodnia, np. Litwa, Łotwa) i na południe (Włochy i Europa Południowa). W kolejnych dwóch okresach (2041---2060 i 2061---2080), modele wykazały, że cały obszar Europy będzie nadawał się do kolonizacji przez ten gatunek, z wyjątkiem regionów wysokogórskich i Hiszpanii.

Kotewka orzech wodny jest reprezentatywnym gatunkiem, którego rozmieszczenie
i niedawne zmiany zasięgu pozwalają nam śledzić sprzężenia zwrotne gatunków wodnych ze zmianami klimatu w ich macierzystym obszarze występowania i jest dobrym ekologicznym wskaźnikiem globalnego ocieplenia dodają dr hab. Elżbieta Cieślak i dr hab. Magdalena Szczepaniak z Instytutu Botaniki PAN.

Przesłanie do wszystkich instytucji zajmujących się ochroną gatunkową jest takie, iż z powodu zmian klimatycznych, zasięgi gatunków ciepłolubnych będą się rozszerzać. Dr hab. Elżbieta Wilk-Woźniak zwraca uwagę, że gatunki klasyfikowane dotąd jako gatunki rzadkie, mogą pojawiać się coraz liczniej i zasiedlać nowe miejsca, stając się gatunkami ekspansywnymi. Gatunki, które do tej pory były gatunkami rzadko występującymi wymagają pilnego przeglądu i zaktualizowania miejsc występowania oraz ich liczebności. Dopiero ta wiedza może być podstawą zmian w zaleceniach ochronnych.

Ryc. Model najbardziej odpowiednich siedlisk dla kotewki orzecha wodnego w Europie: A – okres przed 2020 do 2020 r., B – 2020 do 2040, C – 2041 do 2060, D – 2061-2080

Badania te są wynikiem współpracy naukowców z Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauki i Instytutu Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk
Link do artykułu:
https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2023.111349

SEMINARIUM PTH 04.12.2023

Jest nam niezmiernie miło zaprosić Państwa na przedświąteczne i ostatnie w tym roku kalendarzowym seminarium Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego, Oddział w Krakowie, które odbędzie się:

15 grudnia (piątek), 2023, godz. 12:00
UWAGA: o 1 godz. wcześniej niż zwykle

Podczas seminarium zostanie wygłoszony referat:

„Babka – wielkanocny temat przed Bożym Narodzeniem”

Współautorzy:
Prof. Dr hab. Krzysztof Kukuła, UR
https://scholar.google.pl/citations?user=9ChuCVMAAAAJ&hl=pl

Dr hab. Aneta Bylak prof. UR, UR
https://scholar.google.pl/citations?user=ak22L3UAAAAJ&hl=pl

Po referatach planujemy dyskusję, podjęcie aktualnych tematów.

Seminarium odbędzie się w Sali konferencyjnej Instytutu Ochrony Przyrody PAN.

ZAPROSZENIE (pdf)

Serdecznie zapraszamy!

W imieniu Zarządu
dr hab. Tadeusz Fleituch, prof. IOP PAN
Sekretarz Krakowskiego Oddziału PTH

SEMINARIUM ISEZ PAN 04.12.2023

Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN serdecznie zaprasza na seminarium, które odbędzie się w środę,
6 grudnia 2023 r. o godz. 10:00 w sali konferencyjnej ISEA PAN (ul. Sławkowska 17, Kraków).

Seminarium wygłosi prof. dr hab. Adam Tofilski (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie).

Tytuł seminarium: "Morfometria skrzydeł owadów".

Seminarium odbędzie się w trybie hybrydowym (obecność fizyczna i wirtualna).
Aby uzyskać dostęp online do spotkania, należy skorzystać z linku przedstawionego poniżej:

Seminarium ISEZ PAN, 6 grudnia 2023

NOWA PUBLIKACJA 29.11.2023

Kumak, burze i kałuże

Można by rzec – ironia losu. Powszechnie wiadomo, że płazy to zwierzęta, które „uwielbiają” deszcz i które ewolucyjnie uzależniły swój rozród od obecności siedlisk wodnych − dlatego coraz bardziej cierpią wskutek zanikania terenów podmokłych, stawów, oczek wodnych; we znaki dają się im też powtarzające się coraz częściej susze. Okazuje się jednak, że niekorzystne mogą być dla nich także deszcze ekstremalne, nawalne, określane także jako „oberwanie chmury”.

Naukowcy z Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie – dr hab. Paweł Adamski, prof. IOP PAN oraz dr Małgorzata Łaciak udokumentowali i opisali na łamach czasopisma Ecology przypadek śmierci kilkuset młodych larw kumaka górskiego Bombina variegata wskutek nagłego, nawalnego deszczu. Gatunek ten składa jaja do niewielkich i zazwyczaj okresowych zbiorników wodnych we wczesnych stadiach sukcesji — często są to po prostu duże kałuże na gruntowych drogach leśnych. Pilotażowe badania prowadzone w 2020 roku na terenie pasma Lubania w Gorcach obejmowały między innymi liczenie kijanek zasiedlających tego typu zbiorniki. Podczas jednej z kontroli wystąpiło zjawisko ekstremalnie ulewnego deszczu, podczas którego badacze zauważyli, że gwałtownie przelewająca się przez takie zbiorniki woda porywa z nich części kijanek, które są w ten sposób „wypłukiwane” na drogi lub w ściółkę, a więc w siedliska, w których nie są one w stanie przeżyć. Po ustaniu opadów, autorzy artykułu postanowili zliczyć powtórnie wszystkie kijanki w kontrolowanych wcześniej tego dnia zbiornikach. Okazało się, że na wszystkich stanowiskach liczba kijanek wyraźnie spadła, a jedno stanowisko zostało zupełnie zniszczone w wyniku zmiany biegu strumienia. Przy czym rozmiary tych strat istotnie różniły się pomiędzy zbiornikami o różnym charakterze i lokalizacji. Co zaskakujące, najwyższe straty odnotowały zbiorniki pochodzenia naturalnego podczas gdy w antropogenicznych były one znacznie niższe. Jednak jak się wydaje, znaczenie ma tu nie samo pochodzenie zbiornika, ale jego lokalizacja. Naturalne zbiorniki rozrodcze kumaka położone są zwykle blisko strumieni, którymi podczas intensywnych ulew mogą przechodzić duże fale wezbraniowe. W przypadku płytkich stawków i kałuży położonych na zboczach górskich gwałtownie spływająca woda „przelewa się” przez nie zabierając ze sobą istotną część kijanek. Stosunkowo najmniejsze straty odnotowano w głębokich kałużach położonych na gruntowej drodze biegnącej wzdłuż szerokiego grzbietu górskiego − w takich zbiornikach objętość wody może znacznie wzrosnąć, ale spływ nie jest tak mocny, jak w pozostałych typach zbiorników.

Obserwacja ta może mieć bezpośredni wpływ na ochronę kumaka górskiego. Od pewnego czasu, w ramach aktywnej ochrony, tworzy się dla tego zagrożonego płaza sztuczne zbiorniki rozrodcze, w których nie jest on narażony np. na rozjeżdżanie przez pojazdy. Opisana obserwacja wskazuje, że przy ich planowaniu należy brać także pod uwagę ryzyko, związane z konsekwencjami lokalnych gwałtownych opadów. Jest to tym bardziej istotne w kontekście obserwowanych zmian klimatycznych, które w Karpatach obejmują także coraz częstsze występowania pojawiających się gwałtownych zjawisk pogodowych, w tym nawalnych opadów deszczy.

Link do artykułu: https://doi.org/10.1002/ecy.4195

NOWA PUBLIKACJA 28.11.2023

SEMINARIUM IOP PAN 27.11.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się w środę, 29 listopada 2023 r. o godzinie 13.00 w sali konferencyjnej Instytutu.

Naszym gościem będzie Adrian Orihuela Torres (University of Alicante, Hiszpania), który wygłosi referat zatytułowany
"Scavenging in wetlands: filling a gap in carrion ecology".

DANE FAIR DLA OCHRONY DUŻYCH DRAPIEŻNIKÓW 23.11.2023

Zasady FAIR – Findability, Accessibility, Interoperability i Reusability czyli „możliwość odnalezienia, dostępność, interoperacyjność i możliwość ponownego wykorzystania”- są coraz częściej stosowane we wszystkich dyscyplinach naukowych. Zasady te stanowią zobowiązanie do deponowania i udostępniania danych przez społeczność naukową, stowarzyszenia, instytucje, repozytoria i wydawców. Sytuacja jest jednak daleka od ideału, jeśli chodzi o dane dotyczące szkód wyrządzonych przez duże drapieżniki opracowane przez lokalne, krajowe lub europejskie organy administracji lub odpowiedzialne instytucje. Dane dotyczące zwierząt gospodarskich, które stały się ofiarami dużych drapieżników i związanych z tym kosztów ekonomicznych, a także dotacji otrzymywanych przez sektor hodowlany są rozproszone, trudne do uzyskania, nie są standaryzowane i nie podlegają kontroli jakości.

Polityka mająca na celu ograniczenie konfliktów między człowiekiem a dużymi drapieżnikami pilnie wymaga naukowej oceny skuteczności różnych środków zapobiegawczych, które są zgodne z celami ochrony przyrody. Takie wiarygodne oceny można przeprowadzić jedynie poprzez wdrożenie skoordynowanej i standaryzowanej europejskiej bazy danych z kontrolowanymi pod względem jakości danymi FAIR dotyczącymi drapieżnictwa zwierząt gospodarskich. Decyzje polityczne muszą opierać się na dowodach naukowych, a nie na emocjach. Podnieśliśmy tę kluczową kwestię w naszym właśnie opublikowanym liście w Science.

Duże drapieżniki odgrywają kluczową rolę w ekosystemach. Ekosystemy zamieszkane przez duże drapieżniki funkcjonują lepiej i są bardziej odporne. Zwiększanie odporności ekosystemów jest podstawą polityki UE w zakresie łagodzenia zmian klimatu i adaptacji do nich, a zachowanie funkcjonalnych populacji dużych drapieżników jest prawnym obowiązkiem wszystkich krajów UE.

Link do listu ''FAIR data would alleviate large carnivore conflict'' w Science: https://www.science.org/doi/10.1126/science.adl6080

NOWA PUBLIKACJA 21.11.2023

Międzynarodowy zespół naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Uniwersytetu Complutense w Madrycie oraz Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie przeprowadził badania nad adaptacją do urbanizacji na poziomie genomu u ważki tężnicy wytwornej Ischnura elegans. Ten pospolity w Europie owad stanowi ważne ogniwo w łańcuchu troficznym. Ważki są drapieżnikami pośrednimi zarówno w stadium larwy żyjącej w środowisku wodnym, jak i owadów dorosłych przebywających na lądzie i w powietrzu. Przykładowo, ważki znacząco wpływają na regulację liczebności komarów, gdyż jeden dorosły osobnik jest w stanie zjeść kilkaset komarów w ciągu jednego dnia.

Materiał do analiz zebrano z 31 obszarów miejskich i pozamiejskich w trzech regionach geograficznych: południowej i północnej Polsce oraz południowej Szwecji. Urbanizację zdefiniowano jako procent nieprzepuszczalnej powierzchni w postaci budynków, dróg oraz innych utwardzonych powierzchni i struktur. Zmienność genetyczną na poziomie całego genomu zbadano przy pomocy nowoczesnych metod laboratoryjnych. Natomiast związki między opisywaną zmiennością, a poziomem urbanizacji sprawdzono przy użyciu zaawansowanych metod statystycznych.

Badania prowadzono w ramach projektu ECOPOND.
Wyniki badań przedstawiono w artykule:
Urbanizacja i zmienność genomu u ważek Ischnura elegans
Wiesław Babik, Katarzyna Dudek, Marzena Marszałek, Gemma Palomar, Bernardo Antunes, Szymon Sniegula, Evolutionary Applications, 2023.
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/eva.13603

ABSTRAKT

Fig. 1 Sygnał adaptacji do urbanizacji wzdłuż genomu. Autor: Wiesław Babik

NOWA PUBLIKACJA 14.11.2023

What starts with laughter ends in tears: Invasive alien species regulations should not hinder scientific research.
Pietrzyk-Kaszyńska, A., Olszańska, A., Najberek, K., Maciaszek, R., Solarz, W., Conservation Letters n/a, e12986. https://doi.org/10.1111/conl.12986

W artykule przedstawiono ocenę procesu wdrażania w Polsce polityki unijnej dotyczącej inwazji biologicznych obcych gatunków. Autorki i autorzy zauważają, że proces implementacji prawa unijnego może przynosić skutki przeciwne do zamierzonych. Może to na przykład utrudniać badania naukowe, a co za tym idzie – generowanie nowej wiedzy, która powinna stanowić podstawę do ulepszania istniejących rozwiązań prawnych w stosunku do inwazyjnych gatunków obcych. Dla wielu badaczy zajmujących się tymi gatunkami, proces wdrażania nowych przepisów w Polsce był zmianą reguł w trakcie gry, co stawiało ich w sytuacji trudnych wyborów natury etycznej. W artykule przedstawiono rekomendacje mające na celu minimalizację negatywnego wpływu zmian prawnych na badania naukowe w zakresie ochrony przyrody. Rozwiązania te dotyczą przede wszystkim zapewniania większej elastyczności i okresów przejściowych na dostosowanie się naukowców do nowych przepisów.

SEMINARIUM IB PAN 10.11.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN, które odbędzie się 14 listopada 2023 r. (wtorek), o godzinie 10:00, w formie hybrydowej (stacjonarnie i zdalnie). Podczas seminarium dr inż. Sylwia Skoczylas-Śniaz (IB PAN)  wygłosi referat:

„Promowanie i szerzenie nauk przyrodniczych na podstawie przewodnika geoturystycznego po Dolinie Racławki”

Seminarium IB PAN_14.11.2023 (wtorek) godz. 10:00

SEMINARIUM PTH 06.11.2023

Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne, Oddział w Krakowie, serdecznie zaprasza na seminarium które odbędzie się

17 listopada (piątek), 2023, o godzinie 13:00

Podczas seminarium zostanie wygłoszony referat:

„Zwycięzcy i przegrani – makrobezkręgowce granicznego odcinka Odry w latach 2022-2023”

Współautorki:
Prof. dr hab. Elżbieta Dumnicka (Instytut Ochrony Przyrody, PAN Kraków)
https://scholar.google.pl/citations?user=6g0TshEAAAAJ&hl=pl
https://www.researchgate.net/profile/Elzbieta-Dumnicka-2

Dr hab. Izabela Czerniawska-Kusza, Prof. UO (Uniwersytet Opolski)
https://www.researchgate.net/profile/Izabela-Czerniawska-Kusza
https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=6506420003  

Po referatach planujemy dyskusję i podjęcie aktualnych tematów.

Seminarium odbędzie się w formie hybrydowej:
(1) w Sali konferencyjnej Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie (I piętro)
(2) oraz  online w formie TEAMS:

Link do spotkania online w aplikacji Microsoft Teams:
Link do seminarium PTH 17.11.2023

Identyfikator spotkania: 338 721 061 498
Kod dostępu: A98H6y

ZAPROSZENIE (pdf)

Serdecznie zapraszamy!

W imieniu Zarządu
dr hab. Tadeusz Fleituch, prof. IOP PAN
Sekretarz Krakowskiego Oddziału PTH

ZAPROSZENIE NA WARSZTATY "ANTROPOGENICZNA PRESJA NA DZIKIE ZWIERZĘTA I JEJ KONSEKWENCJE NA POZIOMIE POPULACJI" 31.10.2023

Celem warsztatów jest omówienie wpływu nasilających się działań antropogenicznych na populacje dzikich zwierząt. Mamy nadzieję zgromadzić naukowców i studentów z różnych instytucji, którzy podzielą się wynikami badań nad fizjologicznymi reakcjami dzikich zwierząt na antropogeniczne czynniki stresogenne i ich wpływem na zdrowie populacji. Oprócz wystąpień głównych prelegentów, mile widziane są również prezentacje uczestników. Doktor Ghulam Nabi, prowadzący warsztaty, podzieli się również swoimi doświadczeniami z badań nad wpływem działalności człowieka na zagrożone gatunki waleni (wykład otwierający panel dyskusyjny: Fizjologiczne reakcje zagrożonych morświnów bezpłetwych z rzeki Jangcy na działalność antropogeniczną).
Zapraszamy do udziału!

24 listopad 2023, godz. 10:00-14:00. Sala konferencyjna Instytutu Ochrony Przyrody PAN

Rejestracja: https://forms.gle/CLBiJwbctANZTkBU8
Warsztaty będą odbywały się w języku angielskim.

Więcej w ZAPROSZENIU

APEL O UTWORZENIE ODRĘBNYCH MINISTERSTW 27.10.2023

Polska Akademia Nauk, Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Fundacja na rzecz Nauki Polskiej wystosowały apel o utworzenie dwóch odrębnych ministerstw: Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Edukacji Narodowej.

Link do strony pan.pl z treścią apelu: https://pan.pl/blog/apel-o-utworzenie-odrebnych-ministerstw-nauki-i-szkolnictwa-wyzszego-oraz-edukacji-narodowej/

SEMINARIUM IB PAN 20.10.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN, które odbędzie się 24 października 2023 r. (wtorek), o godzinie 10:00, w formie hybrydowej (stacjonarnie i zdalnie).
Podczas seminarium dr Karina Wilk (IB PAN) wygłosi referat:

Taksonomia zintegrowana nowoczesnym i interdyscyplinarnym podejściem w klasyfikacji organizmów – na przykładzie porostów z rodziny Teloschistaceae

Seminarium IB PAN_24 października (wtorek) godz. 10:00

NOWA PUBLIKACJA 12.10.2023

Szopy i ich pasożyty na celowniku, czyli zmienność genetyczna a sukces gatunku inwazyjnego

Non-MHC immunity genes do not affect parasite load in European invasive populations of common raccoon
A. Biedrzycka, M. Konopiński, M. Popiołek, M. Zawiślak, M. Bartoszewicz & A. Kloch
Scientific Reports volume 13, Article number: 15696 (2023)

Kolejna publikacja o tym, jakie znacznie ma zmienność genetyczna dla sukcesu gatunku inwazyjnego. Znowu o szopach. Wcześniejsze badania, pod kierunkiem naukowców z naszego Instytutu, wykazały, że inwazyjne populacje szopa wykazują spory potencjał adaptacyjny, a zachodzące w krótkim czasie zmiany frekwencji alleli genów MHC i ich związek z presją pasożytów pokazuje, że ewolucja adaptacyjna może zachodzić u gatunków inwazyjnych w mgnieniu oka. Tym razem naukowcy przebadali kilkaset genów immunologicznych i ponownie szukali związku między obecnymi w nich wariantami zmienności a występowaniem konkretnych pasożytów. Okazuje się, że różnice w częstości występowania pasożytów pomiędzy analizowanymi populacjami nie są związane ze zmiennością badanych genów. Naukowcy tłumaczą to nawiązując do hipotezy tzw. „ewolucyjnie zwiększonej konkurencyjności”. Zgodnie z nią, gatunki, które w procesie inwazji uwolniły się od swoich rodzimych pasożytów nie muszą intensywnie inwestować w obronę immunologiczną, mogą za to przeznaczyć więcej zasobów na rozprzestrzenianie się i reprodukcję. Zmniejszenie presji ze strony patogenów powinno skutkować również rozluźnieniem presji selekcyjnej ze strony patogenów. Jednocześnie duża zmienność wariantów MHC, którą utrzymują populacje inwazyjne może wystarczająco chronić przed nowo napotkanymi pasożytami.

Link do artykułu: https://doi.org/10.1038/s41598-023-41721-1

KONKURS NA STANOWISKO PROFESORA NADZWYCZAJNEGO 10.10.2023

Konkurs na stanowisko profesora nadzwyczajnego  w dyscyplinie: nauki biologiczne (w zakresie: genetyka konserwatorska oraz genomika)
Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie zatrudni na stanowisku profesora nadzwyczajnego, doświadczonego pracownika naukowego posiadającego stopień doktora habilitowanego w dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych, w dyscyplinie nauk biologicznych, do realizacji i koordynowania badań w zakresie genetyki i genomiki populacyjnej. Badania będą obejmowały analizy różnorodności genetycznej oraz genomowej.

Więcej informacji w OGŁOSZENIU

SEMINARIUM ISEZ PAN 05.10.2023

Serdecznie zapraszamy na seminarium Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, które odbędzie się w czwartek, 12 października 2023 r. o godz. 10:00 w sali konferencyjnej ISEA PAN (ul. Sławkowska 17, Kraków).

Seminarium poprowadzą dr David Lees (Muzeum Historii Naturalnej w Londynie) i Marcin Wiorek (ISEA PAN).

Tytuł seminarium: "Moths of Madagascar: astonishing diversity and endemism, and newly discovered mimicry rings among the most highly endemic radiation of all - Syntomini polka dot mothst".

Seminarium odbędzie się w trybie hybrydowym (obecność fizyczna i wirtualna).
Aby uzyskać dostęp online do spotkania, należy skorzystać z linku przedstawionego poniżej:

Seminarium ISEA PAN, 12 października 2023 r.

SEMINARIUM PTH 28.09.2023

Zapraszamy na pierwsze po wakacjach w 2023 seminarium Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego, Oddział w Krakowie, które odbędzie się

13 października (piątek) o godz. 13:00

Podczas seminarium zostanie wygłoszony referat:

Dr hab. Ewa Szalińska van Overdijk
„Modelowanie ładunków zawiesiny dopływającej do zbiornika Dobczyckiego w warunkach zmiany klimatu"

Katedra Ochrony Środowiska,  Akademia Górniczo-Hutnicza , Kraków
https://bpp.agh.edu.pl/autor/szalinska-van-overdijk-ewa-paulina-30297 
https://www.researchgate.net/profile/Ewa-Szalinska 
https://www.iop.krakow.pl/biologiczno_rybacka_stacja_terenowa_1_532.html 

Po referatach planujemy dyskusję i podjęcie aktualnych tematów.

Seminarium odbędzie się w formie hybrydowej:
(1) w Sali konferencyjnej Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie (I piętro)
(2) oraz  online w formie TEAMS:

Link do spotkania online w aplikacji Microsoft Teams:
Link do seminarium PTH 13.10.2023

Identyfikator spotkania: 338 721 061 498
Kod dostępu: A98H6y

ZAPROSZENIE (pdf)

Serdecznie zapraszamy!

W imieniu Zarządu
dr hab. Tadeusz Fleituch, prof. IOP PAN
Sekretarz Krakowskiego Oddziału PTH

SEMINARIUM IOP PAN 28.09.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się we wtorek, 2 października o godz. 13:00 w sali konferencyjnej IOP PAN (Mickiewicza 33, Kraków).

Naszym prelegentem będzie Dr Md. Kawsar Khan (Humboldt Postdoctoral Fellow, Freie Universität Berlin, Germany), który wygłosi wykład zatytułowany "Climate change impact on insect physiology and host-pathogen interactions".

ZJAZD POLSKIEGO TOWARZYSTWA ENTOMOLOGICZNEGO, JUBILEUSZ 100-LECIA 27.09.2023

Nadzwyczajny Zjazd Polskiego Towarzystwa Entomologicznego w Jeleniej Górze (14-17.09.2023)
Konferencja Naukowa „Nowe horyzonty entomologii”

W dniach 14-17.09.2023 r. dwie osoby z Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Maria J. Gołąb oraz Szymon Śniegula, mieli przyjemność uczestniczyć w Nadzwyczajnym Zjeździe Polskiego Towarzystwa Entomologicznego, który odbył się z okazji jubileuszu 100-lecia Towarzystwa. Wydarzeniu towarzyszyła konferencja naukowa "Nowe Horyzonty Entomologii" zorganizowana w siedzibie Karkonoskiego Parku Narodowego w Jeleniej Górze.

Badacze wspólnie wygłosili referat pt.: "Gradient środowiskowy a kluczowe cechy ważek w doborze naturalnym i płciowym", w którym przedstawili najnowsze wyniki badań prowadzonych w ramach projektów finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki (grant OPUS - 2019/33/B/NZ8/00521) oraz ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego na lata 2014–2021 (Fundusze Norweskie) – projekt Ecopond (2019/34/H/NZ8/00683).

Więcej informacji o jubileuszowym zjeździe PTE można znaleźć na stronie Polskiego Towarzystwa Entomologicznego (https://sparrow.up.poznan.pl/pte/) oraz na Facebook.

czytaj dalej

NOWA PUBLIKACJA 25.09.2023

Kontakt z przyrodą a samopoczucie

,,Lockdowny uświadomiły milionom ludzi na świecie, jak ważny jest kontakt z naturą - nawet, jeśli to jedynie podziwianie przyrody za oknem. Badacze prześledzili internetowe trendy w wyszukiwaniu haseł związanych z obserwacją przyrody. I podsumowali badania na temat tego, jak zieleń w otoczeniu domu wpływa na samopoczucie.’'

Lenda M., Skórka P., Jaźwa M., Lin H.-Y., Nęcka E., Tryjanowski P., Moroń D., Knops J.M.H., Possingham H.P. 2023. Recognizing the importance of near-home contact with nature for mental well-being based on the COVID-19 lockdown experience. Ecology and Society 28 (3): 13.

Link do artykułu: https://doi.org/10.5751/ES-14374-280313

Dodatkowe informacje na temat artykułu można znaleźć na portalu Nauka w Polsce

SEMINARIUM IOP PAN 25.09.2023

Serdecznie zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się w najbliższy wtorek, 26 września o godz. 13:00 w sali konferencyjnej IOP PAN.

Naszym gościem będzie dr Alistair Bath (Department of Geography at Memorial University in Newfoundland, Canada and Bath & Associates Human Dimensions Consulting), który wygłosi wykład zatytułowany
"Lessons Learned to Achieve Conservation: it's about working with people".

Dr Alistair Bath jest Profesorem nadzwyczajnym na Wydziale Geografii Uniwersytetu Memorial w Nowej Fundlandii w Kanadzie, gdzie wykłada zagadnienia związane z zarządzaniem zasobami naturalnymi, planowaniem parków i obszarów chronionych, rozwiązywaniem konfliktów i zaangażowaniem społecznym, zazwyczaj w kontekście dzikiej przyrody i dużych drapieżników. Jako adiunkt na Uniwersytecie Technicznym w Monachium w ramach międzynarodowego programu zrównoważonego zarządzania zasobami, prowadzi kursy dotyczące wymiaru ludzkiego w Niemczech, a także w ramach programu biologii konserwatorskiej w La Sapienza w Rzymie we Włoszech.

Obecnie jest uczestnikiem IUCN Large Carnivore Initiative - Europe Species Group. Prowadził wiele projektów badawczch w całej Europie, koncentrując się na wymiarze ludzkim w kwestiach zarządzania wilkami, niedźwiedziami brunatnymi i rysiami. Dr Bath aktywnie stosuje opracowaną przez siebie technikę warsztatową, którą wdrożył w Chorwacji, aby skłonić różne grupy interesariuszy do osiągnięcia konsensusu w sprawie planów zarządzania wilkami i rysiami. Niedawno w Bułgarii Dr Alistair ukończył plan zarządzania niedźwiedziem brunatnym i właśnie rozpoczął proces planowania, który ma doprowadzić do opracowania planu zarządzania wilkami we współpracy z różnymi grupami interesariuszy. W Kanadzie dr Bath pracował nad różnymi projektami z Parks Canada dotyczącymi kwestii związanych z dziką przyrodą i zaangażowaniem społeczności lokalnej. Ponadto współpracował z amerykańską Służbą Parków Narodowych, prowadząc badania dotyczące reintrodukcji wilków do Parku Narodowego Yellowstone i rozwoju obszarów ochrony drapieżników w Kanadzie.

NOWA PUBLIKACJA 21.09.2023

Międzyośrodkowy zespół naukowców pod kierunkiem dr Rafała Martyki z naszego Instytutu, wykorzystując 32-letnice dane o całożyciowych losach i parametrach rozrodczych osobników, zbadał jak zmienność środowiskowa doświadczana przez dorosłe samice muchołówki białoszyjej Ficedula albicollis wpływa na zależną od wieku wydajność reprodukcyjną. Aby opisać zmienność środowiskową autorzy zastosowali dane satelitarne o znormalizowanym różnicowym wskaźniku wegetacji (NDVI), który pozwala oszacować produktywność roślinności i jest stosowany do oceny jakości siedliska. Następnie przenalizowali jak wiek i warunki środowiskowe odzwierciedlone przez NDVI kształtują zmienność w dacie rozpoczęcia lęgów, wielkości zniesienia, liczby podlotów i rekrutacji młodych osobników do populacji lęgowej. Stwierdzono, że wiek i środowisko wzajemnie oddziaływały na datę rozpoczęcia lęgów i liczbę złożonych jaj. Młode i stare samice składały jaja później i miały mniejsze lęgi, kiedy gniazdowały w środowisku o niskiej jakość (niskie NDVI) w porównaniu do samic w tym samym wieku, ale gniazdujących w środowisku o wysokiej jakości (wysokie NDVI). W przypadku liczby podlotów i rekrutów istotną rolę odgrywał tylko wiek samic, ale nie warunki środowiskowe. Badania te pokazują, że środowisko doświadczane podczas całego dorosłego życia osobnika ma kluczowy wpływ na zależne od wieku wzorce wydajności reprodukcyjnej. Co więcej badania te pokazują, że takie efekty związane z interakcją wiek × środowisko są w stanie kształtować wzorce reprodukcji także u krótko żyjących ptaków wróblowych, co dotychczas było odnotowane tylko u długo żyjących gatunków.

Link do artykułu: https://doi.org/10.1038/s41598-023-42166-2

NOWA PUBLIKACJA 06.09.2023

„Urbanizacja i jej wpływ na ekosystemy i strategie przetrwania zwierząt”

Rozwój miast niesie ze sobą wiele zmian, takich jak likwidacja terenów zielonych, regulacja i deregulacja rzek, osuszanie terenów podmokłych, projektowanie stawów oraz zieleni miejskiej. Wszystko to prowadzi do ogromnych zmian w ekosystemach, które zamieszkują różnorodne gatunki zwierząt i roślin. Jak silnie urbanizacja wpływa na te populacje organizmów w jaki sposób te zmiany oddziałują na strategie przetrwania różnych gatunków? Na te pytania stara się odpowiedzieć polsko-hiszpańsko-belgijski zespół naukowców.

Naukowcy przedstawiają swoje wnioski na przykładzie kilku populacji ważek tężnicy wytwornej (Ischnura elegans) z obszarów zurbanizowanych oraz niezurbanizowanych w Polsce i Szwecji.

Badania obejmowały dorosłe samice ważek, które występowały zarówno w miejskich, jak i pozamiejskich stawach. Larwy pochodzące od tych ważek były poddawane różnym temperaturom odpowiadajacym: bieżącej temperaturze, łagodnemu ociepleniu oraz fali upałów. Dodatkowo, w ramach eksperymentu badano obecność lub brak sygnałów chemicznych uwalnianych przez inwazyjny gatunek drapieżcy - raka pręgowatego (Faxonius limosus), który stanowi zagrożenie dla jaj i larw ważek, ponieważ może je zjadać. Równocześnie wydziela substancje chemiczne (kairomony) do środowiska. Gdy ofiara wykryje ten sygnał, może uruchomić mechanizmy obronne, takie jak zmiana zachowania czy spowolnienie procesów fizjologicznych, w tym wzrostu i rozwoju.

Redukcja rozmiaru tężnic wytwornych może negatywnie wpłynąć na ich zdolność do rozmnażania, ale jednocześnie może stanowić szansę na przetrwanie w obliczu obecności drapieżników. Badacze zastanawiali się, jak populacje tych owadów z obszarów Szwecji, gdzie drapieżny rak pręgowaty jeszcze nie występuje, zareagują na sygnały wskazujące na jego potencjalną obecność. W ramach badania dokonano pomiarów dotyczących czasu rozwoju larw, ich masy ciała oraz tempa wzrostu – parametrów stanowiących klucz do zrozumienia strategii przetrwania tych owadów.

Wyniki badań pokazują, że pochodzenie miejskie lub pozamiejskie, wpływa na wszystkie mierzone cechy ważek, choć ich reakcje różniły się w zależności od szerokości geograficznej w której występowały, temperatury oraz płci. Na przykład, łagodne ocieplenie powodowało zmniejszenie masy ważek w populacjach wiejskich i zwiększanie tempa ich wzrostu w populacjach miejskich. Również wpływ urbanizacji na masę ważek zależał od szerokości geograficznej, przy czym populacje centralne wykazywały większą różnicę w tej cesze. Wpływ urbanizacji różnił się także w zależności od płci; samce z obszarów miejskich uzyskiwały mniejszą masę i tempo wzrostu w porównaniu do samców z obszarów wiejskich. W przypadku bieżącej temperatury i łagodnego ocieplenia, sygnały drapieżcy zmniejszały tempo wzrostu, niezależnie od typu urbanizacji i szerokości geograficznej. Niemniej jednak ten wzorzec odwrócił się podczas fali upałów u ważek z północy.

Podsumowując, wpływ urbanizacji na gatunki rodzime jest bardzo złożonym zagadnieniem. Wyniki pokazały, że może istnieć duża zmienność w reakcjach różnych populacji na zmiany środowiska wywołane przez działalność człowieka. Warto zaznaczyć, że ważne jest nie tylko samo wystąpienie urbanizacji, ale także kontekst, w jakim ta urbanizacja zachodzi.

Wyniki badań zostały opublikowane w czasopiśmie Evolutionary Applications, link: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/eva.13583

Badania finansowane w ramach:

• projektu ECOPOND 2019/34/H/NZ8/00683 ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego na lata 2014–2021 (Fundusze Norweskie) w ramach Programu „Badania”, którego operatorem jest Narodowe Centrum Nauki

• projektu Opus 2019/33/B/NZ8/00521

Kierownik projektów: dr hab. Szymon Śniegla

NOWA PUBLIKACJA 05.09.2023

Naukowcy z naszego Instytutu dr Maciej Liro, dr Hanna Hajdukiewicz i dr Paweł Mikuś opracowali instrukcję umożliwiającą zbieranie informacji o zanieczyszczeniu rzek górskich makroplastikiem przy użyciu smartfonu i prostej aplikacji online. Instrukcja może być łatwo wykorzystana do zbierania podstawowych informacji o zanieczyszczeniu rzek górskich makroplastikiem, w ramach nauki obywatelskiej (np. podczas wycieczek szkolnych).

Instrukcję zawarto w artykule:
Liro M., Zielonka A., Hajdukiewicz H., Mikuś P., Haska W., Kieniewicz M., Gorczyca E., Krzemień K. Litter Selfie: A Citizen Science Guide for Photorecording Macroplastic Deposition along Mountain Rivers Using a Smartphone. Water. 2023; 15 (17): 3116, doi: 10.3390/w15173116.

link do instrukcji (artykułu) -> https://www.mdpi.com/2073-4441/15/17/3116

link do formularza online -> https://survey123.arcgis.com/share/beec27c4653946b3ab252b998b69b338

KOLOROWY ZAWRÓT GŁOWY, CZYLI ZAKWITY WODY 04.09.2023

,,Nie każdy zakwit jest zakwitem toksycznym. Ale nawet te nietoksyczne są zjawiskiem niebezpiecznym, ponieważ powodują zaburzenia w ekosystemie.’’
Dużo więcej o zakwitach wód możecie Państwo dowiedzieć się z artykułu dr hab. Elżbiety Wilk-Woźniak z naszego Instytutu opublikowanym w Wodne Sprawy, wydanie 17/2023.

Link do artykułu: https://wodnesprawy.pl/kolorowy-zawrot-glowy-czyli-zakwity-wody-zjawisko-k/

PROCES WYBORCZY DO KOMITETÓW NAUKOWYCH POLSKIEJ AKADEMII NAUK 04.09.2023

Informacja o trwającym procesie wyborczym do komitetów naukowych Polskiej Akademii Nauk:

Rozpoczęto proces wyborczy do komitetów naukowych Polskiej Akademii Nauk.  Wybory odbywają się przy pomocy elektronicznego systemu wyborczego Polskiej Akademii Nauk.
Zgodnie z harmonogramem rejestracja osób uprawnionych do głosowania zakończy się 6 października b.r. Dokonanie rejestracji wymaga zalogowania się w systemie na stronie https://esw.pan.pl/Account/Login i postępowania zgodnie z instrukcją zamieszczoną na stronie https://pan.pl/regulamin-2/.

Informacja o trwającym procesie wyborczym do komitetów naukowych Polskiej Akademii Nauk - list Wiceprezesa PAN

ROZSTRZYGNIĘCIE KONKURSU: OFERTA PRACY NA STANOWISKO TYPU POST-DOC W PROJEKCIE SONATA 24.08.2023

Rozstrzygnięcie konkursu: Oferta pracy na stanowisko typu post-doc w projekcie SONATA, nr: 2021/43/D/NZ9/02990, pt: "Usługi ekosystemowe, inwazyjne gatunki obce i agronomia. Czy możemy opuszczać grunty rolne dla ochrony rodzimej różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych, jeśli ryzyko inwazji jest wysokie?" z dn. 11.07.2023 (http://panel.iop.krakow.pl/uploads/232/postdoc_Sonata_IOP_.pdf)  

Informujemy, że konkurs wygrał pan dr Łukasz Mikołajczyk.

NOWA PUBLIKACJA 17.08.2023

Powiększanie obszarów rolnych jest nieuniknioną konsekwencją wzrastającej populacji ludzkiej i związanego z nią zapotrzebowania na żywność. Powoduje to presję na populacje dzikich gatunków oraz ogólnie bioróżnorodność. Istnieją dwie koncepcje, które starają sie pogodzić ochronę przyrody i wzrastające zapotrzebowanie na żywność. Pierwsza koncepcja to "land sharing", czyli współdzielenie gruntów, gdzie ekstensywne rolnictwo umożliwia występowanie wielu gatunków. Druga koncepcja to "land sparing", czyli wydzielenie gruntów, gdzie naturalne lub półnaturalne siedliska służą ochronie przyrody, zaś na pozostałym obszarze prowadzi się bardzo intensywne rolnictwo.

Ostatnio niektórzy autorzy usilnie promują "land sparing" jako jedynie słuszną strategię ochrony przyrody i rozwoju rolnictwa na świecie (Bateman i Balmford 2023, Nature 618, 671–674) sugerując, że pozwala to zachować więcej rzadkich gatunków, zaś "land sharing" promuje głównie pospolite gatunki. Dr Magdalena Lenda i dr hab. Piotr Skórka z naszego Instytutu podjęli krótką polemikę z tym podejściem na łamach dzisiejszego Nature, wskazując że pospolite gatunki są bardzo ważne z punktu widzenia produkcji rolnej poprzez dostarczanie tzw. świadczeń ekosystemowych. Przykładowo, około jedna trzecia powierzchni upraw na Ziemi zależy od zapylania. Efektywność zapylania zależy z kolei od zagęszczenia zapylaczy, a zatem pospolite gatunki odgrywają w tym procesie kluczową rolę. Dodatkowo owady zapylające charakteryzują się niewielką mobilnością, więc wprowadzanie dużych i intensywnych upraw (tak, jak sugeruje to model "land sparing") może ograniczać przemieszczenia zapylaczy, a tym samym możliwość efektywnego zapylania upraw.

Link do publikacji: https://doi.org/10.1038/d41586-023-02568-8

NOWA PUBLIKACJA 10.08.2023

Porażenie kwiatów przez patogeny może wpływać na ich zapylanie. Co więcej, zapylacze odwiedzając chore kwiaty wspomagają rozprzestrzenianie patogenów odpowiadających za choroby. W trakcie naszych badań (https://neobiota.pensoft.net/article/102576/) zidentyfikowaliśmy grzyby (np. Botrytis cinerea i Fusarium graminearum) zasiedlające kwiaty jednej z najbardziej nektarodajnych roślin w Europie – inwazyjnego obcego niecierpka gruczołowatego Impatiens glandulifera. Badaliśmy również zapylacze tego gatunku, wśród których dominowały dwa gatunki trzmieli: Bombus pascuorum i B. hortorum. Wiadomo, że zidentyfikowane patogeny powodują groźne choroby rodzimych gatunków roślin i upraw. Dlatego ich rozprzestrzenianie przez I. glandulifera wpłynie negatywnie zarówno na przyrodę, jak i zwiększy straty ekonomiczne w rolnictwie. Co ciekawe, do tej pory nie odnotowano dominacji B. hortorum jako zapylacza I. glandulifera. Może to być związane z wykrytymi przez nas zmianami w wymiarach kwiatów, które roślina ta przeszła w czasie po jej introdukcji do Europy. Teoria ta wymaga jednak potwierdzenia w dalszych eksperymentach.

Najberek K., Solarz W., Wysoczański W., Węgrzyn E., Olejniczak P. (2023). Flowers of Impatiens glandulifera as hubs for both pollinators and pathogens. NeoBiota 87: 1-26.
https://doi.org/10.3897/neobiota.87.102576

NOWA PUBLIKACJA 08.08.2023

Adaptacja do różnych nisz ekologicznych jest uważana za jedną z głównych sił napędowych dywersyfikacji gatunków, także spotykana w kompleksach gatunków kryptycznych, niezależnie od ich adaptacji morfologicznych. W artykule autorzy zanalizowali i przeglądnęli wszystkie opublikowane informacje na temat zróżnicowania ekologicznego w kompleksach kryptycznych gatunków wrotków (Rotifera). Stwierdzono 177 przypadków kryptycznych gatunków wrotków zidentyfikowanych genetycznie, opublikowanych w 101 artykułach.  Wstępne badania przedstawione przez naukowców pozwoliły pokazać, że istnieje nawet pomiędzy blisko spokrewnionymi gatunkami wrotków adaptacja do różnych nisz ekologicznych. Celem pracy było zaprezentowanie tej interesującej dziedziny badań, skupiającej się na mechanizmach ekologicznych specjacji z wykorzystaniem kryptycznych gatunków wrotków jako modelu systemu.
Badania zostały opublikowane w czasopiśmie Hydrobiologia w kooperacji międzynarodowej z udziałem dr hab. Agnieszki Pociechy, prof. IOP PAN pracownika Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk.

Link do tekstu: https://doi.org/10.1007/s10750-023-05291-7

DOI: 10.1007/s10750-023-05291-7

NOWA PUBLIKACJA 03.08.2023

Czy niedźwiedzie są dobrymi gatunkami parasolowymi?

Gatunek parasolowy to gatunek, którego ochrona ma zapewnić ochronę dużej liczbie współwystępujących gatunków. Koncepcja ta została zaproponowana jako sposób zarządzania ekosystemami i ochrony większej liczby gatunków poprzez skupienie się na ochronie potrzeb tylko jednego z nich. Ekosystemy są jednak złożone, dlatego jeden gatunek może nie wystarczyć, zwłaszcza gdy chodzi o "parasole łączności krajobrazowej". Zajęliśmy się tą kwestią w naszym niedawno opublikowanym artykule, który streszczamy poniżej w dziewięciu punktach.

1. Obszary chronione nie są wystarczające do zapewnienia ochrony procesów ekologicznych. Potrzebujemy "Połączonych Krajobrazów".
2. Łączność krajobrazowa bywa często modelowana dla jednego lub kilku gatunków w oparciu o kilka cech historii życiowej. Zwykle są to gatunki charyzmatyczne o dużych rozmiarach ciała, na przykład słonie lub duże drapieżniki, takie jak niedźwiedzie brunatne.
3. Kilka badań wykazało, że potrzebujemy wielu gatunków. Stawiamy pytanie, które z nich i gdzie.
4. Opracowaliśmy podejście, aby zrobić dokładnie to. Wykorzystując Europę kontynentalną jako przykład, modelowaliśmy łączność dla 24 gatunków ssaków w 13 biomach geograficznych i 36 zagnieżdżonych ekoregionach.
5. Stwierdziliśmy, że w większości biomów geograficznych wytypowanych zostało wiele gatunków. Istnieje dość duża różnorodność gatunków wybranych jako "parasole łączności", a zestaw gatunków różni się w zależności od regionu.
6. Wybór parasoli łączności zależy od skali. W większych regionach (biomach geograficznych) wymagana była większa liczba gatunków niż w mniejszych ekoregionach. Również tożsamość gatunków różniła się w obu skalach.
7. Nie ma jednego gatunku, który byłby parasolem łączącym w całym swoim zasięgu. W tym kontekście, jeden rozmiar jednak nie pasuje do wszystkiego.
8. Postawiliśmy pytanie, jakie mogą być wzajemne oddziaływania krajobrazu i cech gatunków wytypowanych jako parasole łączności. Okazuje się, że cechy wybranych gatunków w krajobrazach o mniejszym wpływie człowieka różnią się od tych w bardziej pofragmentowanych krajobrazach.
9. Podsumowując: uwzględnienie wielu gatunków, nie tylko w odniesieniu do ich cech, ale także w odniesieniu do skali i właściwości krajobrazu, może być kluczem do wyłonienia parasoli łączności, które będą lepiej reprezentować potrzeby całych zbiorowisk gatunków.

Link do artykułu:
https://doi.org/10.3389/fevo.2023.1078649

NOWY ZESZYT CZASOPISMA "CHROŃMY PRZYRODĘ OJCZYSTĄ" LATO, 2023! 02.08.2023

Ukazał się kolejny numer kwartalnika "Chrońmy Przyrodę Ojczystą" lato, 2023.

Zeszyt rozpoczyna wspomnienie zmarłej w kwietniu tego roku Róży Kaźmierczakowej, a dalej następujące tematy:

Dzięcioł białoszyi: Jak faktycznie wygląda sytuacja dzięcioła białoszyjego w Polsce? Czy są wystarczające przesłanki do uznania go za gatunek zagrożony w skali kraju i jak podjąć skuteczną ochronę.

relacja z X Zjazdu GBBB: Na spotkaniu, które odbyło się w lutym 2023 roku, zaprezentowano wystąpienia dotyczące obserwacji, badań i działań na rzecz ochrony bociana białego, prowadzonych przez członków Grupy.Artykuł przybliża m.in.: historię powstania Ośrodka Rehabilitacji Dzikich Zwierząt Klekusiowo – organizatora zjazdu; najważniejsze tematy badawcze prac o bocianie białym; przypadkach zimowania bocianów w Polsce i w skali globalnej; efekty „Programu poznania i ochrony bociana białego w Polsce”; skrótowe podsumowanie 20 lat monitoringu bociana białego na Białorusi; jak wielkopowierzchniowe uprawy rolne wpływają na zmniejszenie liczebności bociana; wierność miejscom gniazdowym – czyli czy i dlaczego bociany wracają do gniazd z poprzedniego sezonu lęgowego; informacje o wierzeniach związanych z bocianem, jakie udało się uzyskać dzięki kwerendzie ankiet z roku 1958.

lęgi kuraków leśnych pod presją: Gwałtowny spadek liczebności kuraków leśnych składnia do podjęcia skutecznych działań ochronnych poprzedzonych dokładnym zbadaniem przyczyn postępującego regresu liczebności. W Tatrzańskim Parku Narodowym prowadzono badania na jarząbku – gnieżdżącym się na ziemi gatunku modelowym dla pozostałych dwóch gatunków naszych kuraków leśnych. Ustalono, że poziom presji drapieżniczej na lęgi był zmienny i związany z wieloma czynnikami: liczebnością drapieżników, zagęszczeniem gryzoni (będących głównym składnikiem diety drapieżników poszukujących ptasich gniazd), natężeniem ruchu turystycznego czy miejscem umieszczenia gniazda.

rzadkie gatunki herpetofauny: Podajemy nowe stanowiska zaskrońca rybołowa, żaby zwinki i traszki karpackiej.

ślimak długowłosy: Ten interesujący ślimak o intrygującym wyglądzie ma kategorię zagrożenia najmniejszej troski, jednak może to wynikać ze słabego stanu poznania. Warto skierować uwagę na zachowanie nadrzecznych łęgów, które są jego siedliskiem.

gryziel zachodni: Nowe stanowisko tego rzadkiego, jednego z kilku ściśle chronionych gatunków pająków w Polsce zostało odkryte i opisane przez uczniów i nauczycielkę ze Szkoły Podstawowej nr 3 w Leżajsku! Z Polski znanych jest zaledwie 10 stanowisk tego pająka.

W dziale „Nasze ryby chronione” przedstawiamy chronione gatunki z nadrodziny kozowców: śliz, koza złotawa, koza, koza dunajska i piskorz.

Chrońmy Przyrodę Ojczystą” (ISSN: 0009-6172) to czasopismo adresowane do przyrodników, zarówno profesjonalnie zajmujących się ochroną przyrody, jak i amatorsko zainteresowanych związaną z nią problematyką. Celem czasopisma jest popularyzacja idei i wspomaganie praktyki ochrony przyrody poprzez publikowanie oryginalnych prac dotyczących aktualnej problematyki z tej dziedziny. Teksty publikowane są w języku polskim.

Papierową, pełną wersję bieżącego oraz archiwalnych numerów "Chrońmy Przyrodę Ojczystą" można nabyć w naszym instytucie:
http://www.iop.krakow.pl/sprzedaz_wydawnictw_1_143.html.
Jesteśmy także dostępni w prenumeracie u kolporterów prasy.

Więcej informacji o aktualnym numerze:
https://www.iop.krakow.pl/artykuly_1_548.html?wydawnictwo_id=382

Informacje redakcyjne: http://www.iop.krakow.pl/informacje_redakcyjne_1_151.html

Zapraszamy do przeglądania interaktywnej wersji PDF – flipbooka: https://publuu.com/flip-book/23446/489285

NOWA PUBLIKACJA 02.08.2023

Colletotrichum acericola to nowy gatunek grzyba, który odkryto na obcym inwazyjnym klonie jesionolistnym Acer negundo. Oznaczono go z próbek klona zebranych we Wrocławiu. Wiele na to wskazuje, że grzyb przywędrował do nas ze Stanów Zjednoczonych, gdzie prawdopodobnie występuje w sposób naturalny.

Patejuk K., Czachura P., Baturo-Cieśniewska A., Owczarek-Kościelniak M., Pusz W., Najberek K., Piątek M. 2023. Colletotrichum acericola sp. nov. from seeds of the invasive alien tree species Acer negundo in Poland. Plant Pathology, Wiley 00: 1–10.

Link do publikacji: https://doi.org/10.1111/ppa.13785

NOWA PUBLIKACJA 01.08.2023

W ochronie przyrody duże zainteresowanie wzbudza możliwość wykorzystania opuszczonych terenów do ochrony bioróżnorodności. Przykładowo, popularna ostatnio koncepcja "rewilidingu" zakłada opuszczenie różnych obszarów, tak aby naturalne procesy, takie jak sukcesja, mogły tam doprowadzić do wytworzenia cennych przyrodniczo miejsc. Niestety, problemem są inwazyjne gatunki obcych roślin, które często kolonizują opuszczone i nieużytkowane grunty rolne. Inwazyjne rośliny pojawiące się na opuszczonych gruntach ornych mogą znacznie zmniejszać liczbę gatunków oraz hamować procesy sukcesji, tym samym umniejszając potencjalne wykorzystanie opuszczonych gruntów rolnych do ochrony bioróżnorodności. Dr Magdalena Lenda i dr hab. Piotr Skórka z naszego Instytutu zwracają uwagę na powyższy problem w krótkim tekście na łamach Science.

Link do tekstu: https://www.science.org/doi/10.1126/science.adi7833

NOWA PUBLIKACJA 31.07.2023

Plastic debris in lakes and reservoirs

Uważa się, że odpady z tworzyw sztucznych są szeroko rozpowszechnione w ekosystemach słodkowodnych na całym świecie. Jednak brak kompleksowych i porównywalnych badań skłania do rygorystycznej oceny jego dystrybucji i stanowi wyzwanie dla badaczy z całego świata.

W artykule przedstawiono wyniki badań oparte na wystandaryzowanych i znormalizowanych międzynarodowych metodach, które oceniają obfitość i rodzaj plastikowych resztek (>250 μm) w ekosystemach słodkowodnych. Próbki do badań pobrano z wód powierzchniowych z 38 jezior i zbiorników wodnych, rozmieszczonych w poprzek gradientów położenia geograficznego i atrybutów limnologicznych, w celu zidentyfikowania czynników związanych ze wzmożoną obserwacją tworzyw sztucznych. Mikroplastik znaleziono we wszystkich badanych jeziorach i zbiornikach wodnych, co sugeruje, że badane ekosystemy odgrywają kluczowa rolę w cyklu zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi. Więcej informacji o zanieczyszczeniu mikroplastikiem wód śródlądowych oraz ich roli w kontekście zarządzania zanieczyszczeniami i ciągłym świadczeniu usług ekosystemowych jezior znajdziecie szanowni czytelnicy w publikacji.

Wniosek nasuwa się sam: Plastic is not fantastic.

Badanie zostało opublikowane w czasopiśmie Nature | Vol 619 | 13 July 2023 w kooperacji międzynarodowej z udziałem dr hab. Agnieszki Pociechy, prof. IOP PAN pracownika Instytutu Ochrony Przyrody, Polskiej Akademii Nauk.

Link do publikacji: https://www.nature.com/articles/s41586-023-06168-4

DOI: 10.1038/s41586-023-06168-4.

SEMINARIUM IOP PAN 12.07.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się we wtorek, 18 lipca 2023 r. o godzinie 13.00 w sali konferencyjnej Instytutu.

Naszym gościem będzie prof. Steven Emslie z University of North Carolina Wilmnington, USA (http://people.uncw.edu/emslies/), który zaprezentuje referat zatytułowany

"Adélie Penguins and Climate Change in Antarctica: Past, Present, and Future".

OFERTA PRACY NA STANOWISKO POST-DOC W PROJEKCIE SONATA 11.07.2023

Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie ogłasza konkurs na stanowisko typu post-doc w projekcie Sonata (nr. 2021/43/D/NZ9/02990), “Usługi ekosystemowe, inwazyjne gatunki obce i agronomia. Czy możemy opuszczać grunty rolne dla ochrony rodzimej różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych, jeśli ryzyko inwazji jest wysokie?” finansowanym przez Narodowe Centrum Nauki.

Więcej informacji w ofercie: http://panel.iop.krakow.pl/uploads/232/postdoc_Sonata_IOP_.pdf

Rozstrzygnięcie konkursu:
Informujemy, że konkurs wygrał pan dr Łukasz Mikołajczyk.

OBRONA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ 20.06.2023

Dyrektor Instytutu Ochrony Przyrody PAN informuje, że w dniu 28 czerwca 2023 roku o godz. 9⁰⁰ w Instytucie Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, al. Mickiewicza 33 odbędzie się publiczna obrona rozprawy doktorskiej mgr Małgorzaty Łaciak.

Tytuł rozprawy:
Siedliskowe uwarunkowania występowania i rozrodu kumaka górskiego Bombina variegata w dolinach rzecznych” ("Habitat parameters relevant for the occurrence and reproduction of yellow-bellied toad Bombina variegata in river valleys").

W obronie można uczestniczyć po zalogowaniu się na stronę: https://teams.microsoft.com/l/meetup-join/19%3ameeting_M2E5ZGY1NjYtNGY3MS00ZmY0LTg4YmQtY2ZjYjcxZTJkYTFi%40thread.v2/0?context=%7b%22Tid%22%3a%220236f996-c55c-4640-bca7-9a1d5c2e61dd%22%2c%22Oid%22%3a%22584355e6-56e9-451b-9122-144efd985fae%22%7d

Więcej informacji w zawiadomieniu.

OBRONA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ 20.06.2023

Dyrektor Instytutu Ochrony Przyrody PAN informuje, że w dniu 28 czerwca 2023 roku o godz. 11⁰⁰ w Instytucie Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, al. Mickiewicza 33 odbędzie się publiczna obrona rozprawy doktorskiej mgr Mateusza Raczyńskiego.

Tytuł rozprawy: „Wpływ interakcji antagonistycznych na cechy historii życiowych i fizjologicznych u ważek równoskrzydłych (Odonata, Zygoptera)” ("Effects of antagonistic interactions on life history and physiological traits in damselflies (Odonata, Zygoptera)”).

W obronie można uczestniczyć po zalogowaniu się na stronę: https://teams.microsoft.com/l/meetup-join/19%3ameeting_M2E5ZGY1NjYtNGY3MS00ZmY0LTg4YmQtY2ZjYjcxZTJkYTFi%40thread.v2/0?context=%7b%22Tid%22%3a%220236f996-c55c-4640-bca7-9a1d5c2e61dd%22%2c%22Oid%22%3a%22584355e6-56e9-451b-9122-144efd985fae%22%7d

Więcej informacji w zawiadomieniu.

SEMINARIUM IOP PAN 16.06.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się w czwartek 22-go czerwca br. o godzinie 13:00 na platformie Teams.

Mgr Małgorzata Łaciak przedstawi referat zatytułowany

„Siedliskowe uwarunkowania występowania i rozrodu kumaka górskiego Bombina variegata w dolinach rzecznych”

Link do seminarium IOP PAN 22.06.2023

Identyfikator spotkania: 374 408 518 798
Kod dostępu: mgahJd

SEMINARIUM IB PAN 12.06.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN, które odbędzie się 13 czerwca 2023 r. (wtorek), o godzinie 10:00, w formie hybrydowej (stacjonarnie i zdalnie). Podczas seminarium dr Paweł Szeptyński (Politechnika Krakowska) wygłosi referat:

„Zastosowanie cyfrowej korelacji obrazów w identyfikacji własności mechanicznych drewna krzewów na przykładzie kłokoczki południowej Staphylea pinnata L.”

Link do spotkania: Seminarium IB PAN 13.06.2023

NOWA PUBLIKACJA 09.06.2023

COVID-19, ograniczenia i zwierzęta

Ograniczenia w przemieszczaniu się ludzi w czasie obostrzeń związanych z COVID-19 pozwoliły dzikim ssakom swobodnie pokonywać większe odległości

Podczas obostrzeń w pierwszych miesiącach globalnej pandemii COVID-19, zachowanie ludzi zmieniło się dramatycznie, co spowodowało zmiany także w zachowaniu ssaków lądowych. Tak wynika z badania opublikowanego dziś w Science przez duży międzynarodowy zespół badawczy kierowany przez dr Marlee Tucker, ekolożkę z Radboud University. Współautorkami badań są także naukowczynie z Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk. Okazuje się, że podczas ścisłej blokady dzikie ssaki przemierzały większe odległości i występowały bliżej dróg.

Doktor Tucker i 174 współpracowników przeanalizowało globalne dane dotyczące przemieszczania się ssaków lądowych śledzonych za pomocą obroży GPS. W wielu doniesieniach medialnych można było przeczytać czy usłyszeć, że przyroda odradzała się po wprowadzeniu pierwszych obostrzeń. Obserwowano na przykład pumy wędrujące po ulicach Santiago w Chile. Naukowcy chcieli jednak wiedzieć czy można dowieść, że tak rzeczywiście się działo. A może ludzie, będąc w domu, po prostu zwracali na wszystko większą uwagę?

Przemieszczanie się ssaków

Tucker i współpracownicy zebrali dane dotyczące przemieszczania się 43 różnych gatunków ssaków lądowych z całego świata. W sumie uwzględniono ponad 2300 osobników, od słoni i żyraf po niedźwiedzie i jelenie. Naukowcy porównali przemieszczanie się ssaków podczas pierwszego okresu obostrzeń, od stycznia do połowy maja 2020 r., z przemieszczaniem się mającym miejsce w tych samych miesiącach rok wcześniej. „Zauważyliśmy, że podczas całkowitego zastopowania aktywności ludzi, zwierzęta pokonywały nawet o 73 procent większe odległości w ciągu 10 dni niż rok wcześniej i znajdowały się średnio o 36 procent bliżej dróg. Wynika to prawdopodobnie z faktu, że w ich pobliżu i na samych drogach było znacznie ciszej i spokojniej podczas ścisłej blokady” – powiedziała dr Tucker.

Istnieje kilka wyjaśnień uzyskanych wyników. Podczas obostrzeń ludzie mniej przebywali na zewnątrz, co dało zwierzętom możliwość odkrywania nowych obszarów. „Okazało się, że w obszarach gdzie ograniczenia były mniej rygorystyczne, zwierzęta pokonywały mniejsze odległości. Może to mieć związek z faktem, że w takich przypadkach ludzie byli zachęcani do wyjścia na łono natury. W rezultacie niektóre z takich miejsc były bardziej zatłoczone niż przed COVID-19” – mówi prof. Thomas Mueller z Centrum Badań nad Bioróżnorodnością i Klimatem Senckenberg i Uniwersytetu Goethego we Frankfurcie, który wspólnie z dr Tucker zaprojektował to badanie.

Unikalna okazja

Całkowity lockdown stanowił wyjątkową okazję do zbadania wpływu nagłego braku obecności człowieka na dziką przyrodę. „Podobne podejście zastosowaliśmy w badaniach prowadzonych we współpracy z Tatrzańskim Parkiem Narodowym, w ramach których mierzymy m.in. stężenia metabolitów kortyzolu (hormonu stresu) w próbach kału pochodzących od trzech gatunków dużych ssaków, zebranych podczas ścisłej blokady i w tym samym okresie, ale rok później” – mówi dr Agnieszka Sergiel, współautorka publikacji. „Badania te pokazują również, że drogi przestają być barierą, gdy ruch ludzi również ustaje, a zwierzęta dość szybko reagują na te zmiany. Oznacza to, że wprowadzenie pewnych zmian w naszym zachowaniu może mieć pozytywny wpływ na zwierzęta” – mówi dr. hab. Nuria Selva, współautorka badania.

Link do artykułu:

Tucker et al. 2023. Behavioral responses of terrestrial mammals to COVID-19 lockdowns. Science 380 (6649): 1059-1064

DOI: 10.1126/science.abo6499

SEMINARIUM IOP PAN 07.06.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się 13-tego czerwca br. o godzinie 13. na platformie Teams.

Mgr. Mateusz Raczyński przedstawi referat zatytułowany

„Wpływ interakcji antagonistycznych na cechy historii życiowych i fizjologicznych u ważek równoskrzydłych (Odonata, Zygoptera)”

Link do seminarium IOP 13.06.2023

Identyfikator spotkania: 337 221 358 33
Kod dostępu: 7cwfNR

SEMINARIUM IOP PAN 06.06.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się w najbliższy poniedziałek, 12 czerwca 2023 r. o godzinie 13.00 w sali konferencyjnej Instytutu. Zespół badawczy Ekologii Integracyjnej i Stosowanej będzie gościł Pana profesora Davida Janza z Zakładu Weterynaryjnych Nauk Biomedycznych Uniwersytetu prowincji Saskatchewan w Saskatoon (Kanada) (https://wcvm.usask.ca/departments/biomedical/biomedical-people/david-janz.php#top), który wygłosi referat zatytułowany

"Aquatic Ecotoxicology of Selenium: When a Good Nutrient Goes Bad".

ABSTRAKT WYSTĄPIENIA Z NOTKĄ BIOGRAFICZNĄ PROFESORA

SEMINARIUM PTH 05.06.2023

Jest nam niezmiernie miło zaprosić Państwa na czerwcowe seminarium Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego, Oddział w Krakowie, które odbędzie się

16 czerwca 2023 o godzinie 13:00 (piątek)

w Sali konferencyjnej Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie (I piętro), oraz online w technologii Teams (link do seminarium poniżej). Podczas seminarium zostanie wygłoszony referat:

prof. dr hab. Elżbieta Dumnicka 

„Nowa Zelandia oczami hydrobiologa”

Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków 
https://scholar.google.pl/citations?user=6g0TshEAAAAJ&hl=pl
https://www.researchgate.net/profile/Elzbieta-Dumnicka-2

Link do spotkania online w aplikacji Microsoft Teams:
Link do seminarium PTH 16.06.2023

Identyfikator spotkania: 314 167 523 75
Kod dostępu: ozvSDD

ZAPROSZENIE

Po referacie planujemy dyskusję i podjęcie aktualnych tematów.

Serdecznie zapraszamy!

W imieniu Zarządu
dr hab. Tadeusz Fleituch, prof. IOP PAN
Sekretarz Krakowskiego Oddziału PTH

SEMINARIUM IOP PAN 30.05.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN 5 czerwca (poniedziałek) o godz. 13:00. Seminarium odbędzie się w formie hybrydowej w sali konferencyjnej IOP PAN w Krakowie (al. Adama Mickiewicza 33, I piętro) oraz online w formie spotkania na platformie TEAMS. Naszym gościem będzie dr hab., prof. UP Marcin Urbaniak z Instytutu Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie (https://ifis.up.krakow.pl/pracownicy-up/urbaniak-3/), który wygłosi referat zatytułowany "Dobrostan wobec inwazyjnych gatunków obcych (IGO). Przypadek szopa pracza". 

Link do spotkania: Seminarium IOP PAN 05.06.2023 r. godz. 13:00

NOWA PUBLIKACJA 26.05.2023

Zespół kierowany przez dr Macieja Liro z naszego Instytutu stworzył mapę pokazującą potencjalną ilość odpadów plastikowych wzdłuż wszystkich (ponad 175 tyś. km) cieków w Ekoregionie Karpat. W pracy opublikowanej w czasopiśmie Science of The Total Environment udokumentowano, że w rzekach karpackich płynących poniżej 750 m n.p.m. (81% wszystkich cieków w Karpatach) występuje istotna dostawa odpadów plastikowych do środowiska. W pracy pokazano, że wielkości dostawy odpadów plastikowych w obszarach nadrzecznych wzrasta wraz ze spadkiem wysokości terenu. Najwięcej rzek przepływa przez obszary o dużej dostawie odpadów plastikowych do środowiska w Rumuni (6568 km) na Węgrzech (2679 km), i w Ukraine (1914 km). Najwięcej cieków przepływa przez obszary niezanieczyszczone plastikiem w Rumuni (31855 km), na Słowacji (14577 km) i w Ukrainie (7492). W pracy udokumentowano, także większą dostawę odpadów plastikowych w ciekach przepływających przez obszary chronione na poziomie narodowym (3988 km) w porównaniu do tych chronionych na poziomie regionalnym (51800 km) i międzynarodowym (66 km).

link do darmowej wersji publikacji -> https://authors.elsevier.com/a/1h7kCB8ccyXrj
link do mapy w google earth ->  https://figshare.com/ndownloader/files/40203682 

Ryc 1. Mapa dostawy do środowiska odpadów plastikowych wzdłuż cieków w Ekoregionie Karpat

Badania zostały wykonane w ramach grantu 2020/39/D/ST10/01935 "Makroplastik w rzece górskiej i pogórskiej", finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.

NOWA PUBLIKACJA 23.05.2023

Zmiany klimatyczne modyfikują rozrodczość ptaków

Halupka L. et al. 2023. The effect of climate change on avian offspring production: A global meta-analysis. PNAS 120 (19), e2208389120 https://doi.org/10.1073/pnas.2208389120

Zmiany klimatyczne znacząco wpływają na okresy migracji i reprodukcji ptaków, jednak ich wpływ na rozrodczość ptaków (liczbę wyprowadzanych młodych) nie jest jasny. Odpowiedź zawarto w nowej pracy opublikowanej w Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, będącej obszerną metaanalizą długookresowych serii populacyjnych. Przebadano 201 populacji 104 gatunków ptaków (łącznie prawie 750 tysięcy lęgów) ze wszystkich kontynentów, z lat 1970-2019, kiedy globalna temperatura wzrosła o 1ºC. W badaniu kontrolowano m.in. wpływ pokrewieństwa między gatunkami, szerokość geograficzną, wybrane cechy gatunku, np. migracyjność, stopień przekształcenia środowiska, a także zmiany temperatury i opadów. Wyniki wskazują, że średnia rozrodczość ptaków spadła w ostatnich dekadach, przy znacznych różnicach między gatunkami i populacjami. Spadek rozrodczości częściej występował u migrujących gatunków o średniej i dużej masie ciała, takich jak bocian biały, a wzrost przede wszystkim u małych osiadłych ptaków. Wykryte różnice mogą mieć związek z powolnym dostosowywaniem się dużych ptaków do zmian w środowisku wywołanych przez wzrost temperatury, podczas gdy niewielkie niemigrujące gatunki są pod tym względem bardziej plastyczne. Mimo, że zmiany rozrodczości są u wielu gatunków wyraźne, gwałtowne spadki wielkości ptasich populacji, odnotowywane w ostatnim czasie, prawdopodobnie są związane w niewielkim stopniu ze zmianami w rozrodczości. Opublikowana praca jest pierwszym globalnym podsumowaniem związku ocieplania klimatu i produktywności ptaków, równocześnie podkreślając wartość długoterminowych projektów badawczych w badaniu wpływu zmian klimatycznych na dzikie zwierzęta.

Dodatkowe informacje na temat artykułu można znaleźć na portalu Nauka w Polsce oraz w wielu doniesieniach prasowych z całego świata.

SEMINARIUM IOP PAN 22.05.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się w najbliższy poniedziałek, 29 maja 2023 r. o godzinie 13.00 w sali konferencyjnej Instytutu. Zespół badawczy Ekologii Integracyjnej i Stosowanej gości profesora Toma Smitha z Brigham Young University w Provo w stanie Utah (https://pws.byu.edu/directory/tom-smith), który wygłosi referat zatytułowany "Living in Harmony with Bears: Lessons from the Lab and Field". 

NOWY ZESZYT CZASOPISMA "CHROŃMY PRZYRODĘ OJCZYSTĄ" WIOSNA, 2023! 16.05.2023

Ukazał się kolejny numer kwartalnika "Chrońmy Przyrodę Ojczystą" wiosna, 2023, którego tematem wiodącym jest woda i związane ze środowiskiem wodnym organizmy.

martwa Odra: Powracamy do tematu masowej śmiertelności ogranizmów w Odrze w lipcu ubiegłego roku w aspekcie tragicznego losu jesiotra ostronosego. Na skutek katastrofy ekologicznej wieloletnie wysiłki zmierzające do odtworzenia populacji jesiotra w Odrze zostały zniweczone. Zginęło aż 20 tysięcy młodych ryb, które miały być wypuszczone do rzeki oraz wiele z tych, które już przystosowały się do życia w Odrze.

woda dla życia: Wydźwiękiem przypadającego w marcu Światowego Dnia Wody jest artykuł „Woda dla życia”.

Wydaje się, że woda jest przecież wszędzie, więc nie powinno jej zabraknąć. Czy jednak na pewno? W artykule pokrótce przedstawiamy niektóre ważniejsze problemy „jak rzeka szerokiego” tematu zasobów wodnych w obliczu postępujących zmian klimatu, uprzemysłowienia, zanieczyszczeń. Przytaczamy liczby i przykłady zaczerpnięte z Raportu ONZ na temat gospodarki wodnej na świecie. Ile wody dziennie zużywa przeciętnie człowiek, ile wody zużywają gałęzie gospodarki. Jaką część wody pitnej stanowią globalne zasoby wody. Czy zasoby wody pitnej są wystarczające? Podsuwamy także rozwiązania, jak zwiększyć racjonalne gospodarowanie wodą w gospodarstwach domowych.

ochrona rezerwatowa w Małopolsce: Czy aktualna ochrony rezerwatowa w województwie małopolskim jest wystarczająca? W artykule przeanalizowano sytuację małopolskich rezerwatów. W ramach trwającej jeszcze do czerwca 2023 roku akcji „Rezerwaty przyrody – czas na comeback!” oraz równoległej akcji „Koalicja 10%” można zgłaszać propozycje rezerwatów – szczegóły w tekście i na stronach Klubu Przyrodników.

podróżniczek: Przybliżamy sylwetkę podróżniczka – pięknie ubarwionego gatunku ptaka wędrownego. Opisujemy obserwacje i historię gniazdowania na obszarze polskich Górnych Łużyc podgatunku nizinnego Luscinia svecica cyanecula –  jednego z dwóch lęgowych na obszarze Polski podgatunków. Szczególnie preferuje on nizinne, zabagnione doliny rzek. Jego ostoją są „dzikie” odcinki nieuregulowanych rzek. Wszelkie przekształcenia naturalnych dolin rzecznych (regulacja, likwidacja łęgów i starorzeczy itp.) prowadzą do zaniku jego siedlisk. Podróżniczek zdołał jednak „odkryć” siedliska zastępcze, wybierając na swoje lokum ekstensywnie użytkowane stawy hodowlane, zarastające osadniki poflotacyjne czy wyrobiska torfowe i żwirowe.

Gdzie się pluszcze pluszczą? Przedstawiamy niedawne wyniki monitoringu populacji pluszcza i pliszki górskiej w Tatrzańskim Parku Narodowym, a jeden z bohaterów tego monitoringu - pluszcz, szczególnie przystosowany do nurkowania i żerowania w wartkich ciekach zasłużył na osobne omówienie w tekście „Urodzony, by nurkować”. Ten niesamowity, „dzielny” nurek potrafi wstrzymać oddech na 15 sekund. Nurkując i poruszając się pod prąd rwącego potoku, szuka pożywienia pod wodą. Przeczytajcie koniecznie!

Z kolei w pojawiającym się względnie stale w kwartalniku dziale „Nasze ryby chronione” prezentujemy cztery gatunki naszych chronionych minogów (morski, rzeczny, strumieniowy i ukraiński). Prezentację gatunków poprzedza interesujący wywód o ich przynależności systematycznej.

Chrońmy Przyrodę Ojczystą” (ISSN: 0009-6172) to czasopismo adresowane do przyrodników, zarówno profesjonalnie zajmujących się ochroną przyrody, jak i amatorsko zainteresowanych związaną z nią problematyką. Celem czasopisma jest popularyzacja idei i wspomaganie praktyki ochrony przyrody poprzez publikowanie oryginalnych prac dotyczących aktualnej problematyki z tej dziedziny. Teksty publikowane są w języku polskim.

Papierową, pełną wersję bieżącego oraz archiwalnych numerów "Chrońmy Przyrodę Ojczystą" można nabyć w naszym instytucie: http://www.iop.krakow.pl/sprzedaz_wydawnictw_1_143.html

Więcej informacji o aktualnym numerze: https://www.iop.krakow.pl/artykuly_1_548.html?wydawnictwo_id=381

Informacje redakcyjne: http://www.iop.krakow.pl/informacje_redakcyjne_1_151.html

Zapraszamy do przeglądania interaktywnej wersji Pdf – flipbooka, wzbogaconej o dwa pliki wideo.
https://publuu.com/flip-book/23446/34128

SEMINARIUM PTH 09.05.2023

Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne, Oddział w Krakowie, serdecznie zaprasza na seminarium które odbędzie się 19 maja 2023 r. o godzinie 13:00 (piątek) w Sali konferencyjnej Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie  (al. A. Mickiewicza 33, I piętro), oraz online w technologii Teams.

Podczas seminarium zostanie wygłoszony referat:

Dr hab. Agnieszka Pajdak-Stós
„Wrotki jako biologiczne narzędzie do ograniczania puchnięcia osadu w oczyszczalniach ścieków”

Uniwersytet Jagielloński, INOS, Kraków
https://scholar.google.com/citations?hl=pl&user=51QwfeEAAAAJ
https://cittru.uj.edu.pl/cittru/osiagniecia/-/journal_content/56_INSTANCE_nlceI8Xoz5fe/1587933/143193264 

Link do spotkania online w aplikacji Microsoft Teams:
Link do seminarium PTH 19.05.2023

Identyfikator spotkania: 387 543 847 218
Kod dostępu: uMUgxH

ZAPROSZENIE

Po referacie planowana jest dyskusja i podjęcie aktualnych tematów.

Serdecznie zapraszamy!

W imieniu Zarządu
dr hab. Tadeusz Fleituch, prof. IOP PAN
Sekretarz Krakowskiego Oddziału PTH

SEMINARIUM IB PAN 08.05.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Botaniki PAN, które odbędzie się 9 maja 2023 r. (wtorek), o godzinie 10:00 w sali Prof. Pawłowskiego IB PAN (przy ul. Lubicz 46). 

Podczas seminarium dr Agnieszka Domka wygłosi referat: 

„Oddziaływanie grzybów endofitycznych na wzrost roślin oraz tolerancję metali potencjalnie toksycznych”

W seminarium będzie można wziąć udział zdalnie, za pośrednictwem platformy MS Teams. 

Link do spotkania:
Seminarium IB PAN 09.05.2023

POŻEGNANIE 23.04.2023

Z ogromnym żalem przekazujemy wiadomość o śmierci wybitnej botaniczki, Pani doc. dr hab. Róży Kazmierczakowej (z domu Rajchel), która przez wiele lat pracowała w Instytucie na rzecz ochrony przyrody. Pani Róża była także wieloletnią Członkinią Rady Naukowej IOP PAN. Jej ostatnia ogromna praca to Polska Czerwona Księga Roślin i Polska Czerwona Lista Paprotników i Roślin Kwiatowych.
Uroczystości pogrzebowe odbędą się we wtorek  25 kwietnia o godz. 11:40 na Cmentarzu Batowickim w Krakowie.

KLEPSYDRA

SEMINARIUM IB PAN 17.04.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Botaniki PAN, które odbędzie się 18 kwietnia 2023 r. (wtorek), o godzinie 10:00 w sali Prof. Pawłowskiego IB PAN (przy ul. Lubicz 46, Kraków). Podczas seminarium mgr Magda Kapcia (IB PAN) wygłosi referat: Użytkowanie roślin przez mieszkańców wczesnoneolitycznej osady kultury ceramiki wstęgowej rytej na podstawie znalezisk archeobotanicznych ze stanowiska Biskupice 18 (pow. wielicki).

W seminarium będzie można wziąć udział zdalnie, za pośrednictwem platformy MS Teams. Link do spotkania:

Seminarium IB PAN 18.04.2023

NOWA PUBLIKACJA 13.04.2023

Nie każdy niedźwiedź wchodzi w szkodę

Według powszechnego przekonania każdy niedźwiedź, który poczuje miód nie może się powstrzymać i włamuje się do pasieki. Naukowcy działający niczym policyjni detektywi ustalili, że nie jest to prawda. Dzięki pobranym w miejscach „zbrodni” próbkom DNA, zespół badaczy wykazał, że choć zdarzają się recydywiści, to jednak dwie trzecie niedźwiedzi w północno-wschodnich Karpatach nie włamuje się do uli, choć wciąż wiele nie jest odpowiednio zabezpieczonych.

Badanie zostało właśnie opublikowane w czasopiśmie Journal of Applied Ecology. Zostało sfinansowane przez Narodowe Centrum Nauki i jest wynikiem współpracy Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Estación Biológica de Doñana CSIC, German Centre for Integrative Biodiversity Research, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Rzeszowie oraz Bieszczadzkiego i Magurskiego Parku Narodowego.

Berezowska-Cnota, T., Konopiński, M. K., Bartoń, K., Bautista, C., Revilla, E., Naves, J., Biedrzycka, A., Fedyń, H., Fernández, N., Jastrzębski, T., Pirga, B., Viota, M., Wojtas, Z., & Selva, N. (2023). Individuality matters in human–wildlife conflicts: Patterns and fraction of damage-making brown bears in the north-eastern Carpathians. Journal of Applied Ecology, 00, 1– 12. 

https://doi.org/10.1111/1365-2664.14388

Fot. Teresa Berezowska-Cnota, Carpathian Brown Bear Project

SEMINARIUM ISEZ PAN 06.04.2023

Serdecznie zapraszamy na seminarium Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, które odbędzie się w środę 12 kwietnia 2023 r. o godz. 10:00, online na platformie Teams.

Wykład zaprezentuje prof. Krzysztof Szpila (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu).

Tytuł seminarium: "Towards the most resolved phylogeny of the blowflies (Diptera: Calliphoridae)".

Aby uzyskać dostęp do tego spotkania online (Microsoft Teams), proszę skorzystać z linku przedstawionego poniżej:

Kliknij tutaj, aby dołączyć do spotkania
ID spotkania: 387 384 954 982
Passcode: FBrHFM

NOWA PUBLIKACJA 05.04.2023

Podwózka: jak małże manipulują rybami by wysłać swoje młode w świat

Aldridge, David C., Joshua I. Brian, Adam Ćmiel, Anna Lipińska, Manuel Lopes-Lima, Ronaldo Sousa, Amilcar Teixeira, Katarzyna Zając, and Tadeusz Zając. 2023.“Fishing for hosts: Larval spurting by the endangered thick-shelled river mussel, Unio crassus.” Ecology: 4026. https://doi.org/10.1002/ecy.4026

W maju i czerwcu chodząc po brzegu naturalnych rzek karpackich można zaobserwować dziwne zjawisko: spod brzegu tryskają strumienie wody. Wąska strużka wody, jak ze strzykawki, leci zwartym strumieniem w stronę środka rzeki, sięgając mniej więcej na odległość jednego metra. Zjawisko to nie występuje wszędzie, ale tam, gdzie gliniasty lub mulisty brzeg sąsiaduje ze spokojną wodą. Uważny obserwator, którego to zaciekawi, zobaczy wynurzonego do połowy ciała dużego małża słodkowodnego, który co chwilę napina się, podnosząc się trochę wyżej, i wtedy z jego syfonu wylotowego tryska pod dużym ciśnieniem strużka wody. Po co to robi?

Hipotezy były różne, jednak zjawisko to ostatecznie wyjaśnił międzynarodowy zespół w ekspedycji zorganizowanej przez naukowców z Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. „Przymierzaliśmy się do tych badań, jednak nasi koledzy z Portugali i Cambridge byli tak zafascynowani tym zjawiskiem, że zorganizowaliśmy wspólną imprezę”. Terenem badań była karpacka rzeka Biała Tarnowska, gdzie występuje ciągle bardzo liczna populacja skójek, a wyniki opublikowano w prestiżowym amerykańskim czasopiśmie „Ecology”.

Samica skójki składa kilkadziesiąt tysięcy jaj do specjalnych worków powstałych z przekształconych skrzeli. Opiekuje się nimi chroniąc je w swojej muszli w dobrze natlenionych warunkach, gdzie po kilku tygodniach rozwoju z jaja wykluwa się larwa (tzw. glochidium), przypominająca wyglądem małża, jednak jej wielkość nie przekracza ułamka milimetra. Cechą charakterystyczną każdej larwy są ogromne zębiska na zewnętrznym skraju muszli i długa, lepka nitka, która wysuwa się z muszli po uwolnieniu larwy do wody. Dawni naukowcy uważali te organizmy za pasożyty skrzeli, jednak późniejsze badania wykazały, że larwa po wydostaniu się ze skrzeli do wody, przyczepia się lepką nitką do wszystkiego czego nitka dotknie. Larwa cały czas drapieżnie kłapie muszlą z zębami, a gdy znajdujące się w środku włoski czuciowe zostaną podrażnione, zamyka się, wbijając zęby na stałe. Jak się okazało, larwa o wielkości ułamka milimetra nie może przeobrazić się w dorosłego, siedmiocentymetrowego małża, jeżeli nie przejdzie przez okres pasożytowania na dorosłej rybie i to tylko z odpowiedniego gatunku. W przypadku większości z 16 znanych w Europie gatunków tej grupy, tzw. najad, dorosłe samice uwalniają młode do wody, gdzie te rozsnuwają swoje nici, dość przypadkowo łapiąc w nie ryby. Prawdopodobieństwo zarażenia ryby jest więc nieprawdopodobnie niskie, w zasadzie zerowe, jeżeli z kilkudziesięciu tysięcy larw uwolnionych przez samicę w ciągu sezonu przeobrazi się kilka, to już jest to sukces.

W badaniach zespołu wykazano, że skójka nęci ryby podobnie jak wędkarze łowiący na muchę. W dniu gdy larwy osiągną dojrzałość, samica wspina się na brzeg i wkopuje się w niego nad linią wody tak, aby jej dolny syfon był zanurzony we wodzie, a górny wystawał ponad powierzchnię. Co jakiś czas samica zamykając muszlę i syfony wytwarza w środku ciśnienie, które wypłukuje larwy ze skrzeli i wyrzuca je na zewnątrz muszli, porwane strumieniem wody tryskającym przez ponownie otwarty górny syfon. Każda strużka wody zawiera pakiet larw skójki, sczepionych ze sobą lepkimi, długimi nićmi. Gdy pada on na powierzchnię wody, nęci okoliczne ryby, które natychmiast płyną w to miejsce w nadziei znalezienia wysokokalorycznego owada. Wpływają w stojącą wodę „zaminowaną” lepkimi nićmi, a gdy próbują zjeść zlepek larw, te wczepiają się zębami w ich skórę, nabłonek wyścielający jamę gębową lub skrzela. Tam larwy przeobrażają się w ciągu ok. dwóch tygodni w następne stadium miniaturowego, ale samodzielnego małżyka (tzw. pediweliger), który śmiesznie poruszając się przy pomocy wysuwanej nogi, zagrzebuje się w mule, gdzie znowu po kilku tygodniach rozpoczyna filtrowanie i samodzielne życie małża.

Zarażanie ryb ma jeszcze jeden dodatkowy aspekt – najady są zwierzętami osiadłymi, żyją natomiast w wodach płynących, zatem każda larwa uwolniona przez skójki zostałaby spłukana w dół rzeki. Skójki te żyją głównie w rzekach szybko płynących, gdzie ich zgrupowania są bezustannie niszczone w czasie powodzi, jednocześnie powódź zawsze tworzy zupełnie nowe miejsca, które trudno osiadłemu małżowi zasiedlić. Zatem jedyną metodą swobodnej kolonizacji środowiska rzecznego jest „sprytne” wykorzystanie ryby w charakterze „taksówki”, niedobrowolnie obsadzonej małżowymi larwami. Ryba może przenieść larwy wiele kilometrów, po drodze własnym ciałem osłaniając je i dokarmiając, bowiem larwa obrasta komórkami nabłonkowymi gospodarza i spija to, co znajdzie się w środku cysty wytworzonej przez rybę.  

Niestety, ten fascynujący gatunek nie jest już najliczniejszym małżem w naszych wodach, wręcz przeciwnie, jest silnie zagrożony zanieczyszczeniami i pracami hydrotechnicznymi. Nie bez znaczenia jest, że zanikają też jego ryby żywicielskie. Skójka jest chroniona prawem polskim i Dyrektywą UE, jest również wpisana na Czerwoną Listę IUCN, jednak cała grupa należy do najsilniej zanikających gatunków na świecie. Obecnie tworzone są ośrodki sztucznego namnażania małży słodkowodnych, w celu odtworzenia ich populacji, w Polsce taki ośrodek hodowli małży jest prowadzony w woj. Świętokrzyskim przez Instytut Ochrony Przyrody PAN we współpracy z Zarządem Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych.

ŻYCZENIA WIELKANOCNE 04.04.2023

Z okazji zbliżających się Świąt Wielkanocnych życzymy Państwu,

zdrowych, pogodnych, spokojnych Świąt Wielkanocnych,

pełnych nadziei, miłości oraz wzajemnej życzliwości.

Niech Święta upływają w gronie Najbliższych Osób,

a świąteczny stół ugina się pod ciężarem wielkanocnych przysmaków.

Dyrekcja Instytutu Ochrony Przyrody PAN

SEMINARIUM IOP PAN 28.03.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się w poniedziałek, 3 kwietnia 2023 r. o godzinie 13.00, online na platformie Teams.

Link do spotkania:

Seminarium IOP PAN 3.04.2023 godz. 13:00

Naszymi prelegentami będą dr hab. Andrzej Wuczyński, prof. IOP PAN, oraz mgr Gabriela Krogulec, którzy wygłoszą referat "Bocian biały w ludowych wierzeniach i postawach Polaków w połowie XX wieku".

Wszystkich serdecznie zapraszamy!

PROJEKT IPol-ERA 24.03.2023

Projekt "Development of roadmap for advancing the environmental risk assessment of chemical pesticides for insect pollinators" (IPol-ERA) jest wspólnym przedsięwzięciem finansowanym przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności. W projekcie uczestniczą partnerzy z sześciu krajów europejskich: Dania, Portugalia, Szwecja, Polska, Włochy i Belgia. Projekt rozpoczął się w sierpniu 2022 roku i ma się zakończyć w lipcu 2023 roku.

Owady zapylające odgrywają istotną rolę w ekosystemie, przyczyniając się do zapylania dużej części światowych upraw. Wykazano jednak, że stosowanie chemicznych pestycydów ma negatywny wpływ na owady zapylające, a dotychczasowa ocena ryzyka środowiskowego (ang. environmental risk assessment, ERA) działa w dość ograniczonym zakresie. W związku z tym, opracowanie planu działania na rzecz postępu w ocenie ryzyka jakie niesie stosowanie pestycydów chemicznych dla owadów zapylających jest bardzo ważnym przedsięwzięciem dla ochrony zapylaczy i agroekosystemów.

Projekt ma na celu zidentyfikowanie luk w obecnym zrozumieniu i działaniu oceny ryzyka środowiskowego, a następnie ma na celu opracowanie strategii, które pozwolą na uzupełnienie tych luk. W efekcie projekt dostarczy plan działania, pozwalający na przejście w ocenie ryzyka środowiskowego od podejścia, w którym brane jest pod uwagę pojedyncze użycie pojedynczej substancji chemicznej, do podejścia systemowego, bardziej holistycznego, które uwzględniałoby szeroki zakres czynników (np. czynniki środowiskowe).

Partnerzy projektu pracują w formie grup eksperckich, aby zebrać, zestawić i zmapować dostępne dane stanowiące podstawę dla planu działania. Jednym z wyników pracy będą rekomendacje wysokiego szczebla dla wieloletnich badań/projektów. Plan działania będzie miał również na celu określenie potencjalnych możliwości rozwoju, partnerów i wyzwań dla działań związanych z oceną ryzyka podejmowanych w kolejnych latach.

Opracowanie planu działania na rzecz postępu w ocenie ryzyka środowiskowego związanego z pestycydami chemicznymi i ich wpływem na owady zapylające jest kluczowym krokiem dla utrzymania populacji owadów zapylających, a także stabilności agroekosystemów. Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk jest partnerem projektu IPol-ERA i poprowadzi czwartą część projektu, pt.: Ocena możliwości współpracy i ustalenie priorytetów obszarów roboczych.

Tags: Zapylacze; EFSA; Pestycydy; Ocena ryzyka środowiskowego

Fot. Agnieszka Bednarska

NOWA PUBLIKACJA 22.03.2023

Budowa gąbki i nowoczesna inżynieria

Woźnica A., Karczewski J., Bernaś T., Świątek P., Drab M., Surma R., Krzyżowski M., Łozowski B., Gwiazda R., Libera M., Absalon D. & Babczyńska A. 2022. The spatial structure (3D) and mechanical properties of the sponge Spongilla lacustris L. (Porifera: Spongillida) skeleton as a potential tensegral architecture, The European Zoological Journal, 89 (1): 1002-1017. https://doi.org/10.1080/24750263.2022.2105964

Poznanie budowy organizmów często dostarcza gotowych rozwiązań dla współczesnej inżynierii. Celem badań było określenie struktury gąbki Spongilla lacustris L. oraz powiązanie budowy gąbki z jej właściwościami mechanicznymi w oparciu o model tensegracyjny. W modelu tym chodzi o samostabilizowanie się struktury poprzez równoważenie wielokierunkowych sił. W badaniach wykorzystano różne metody mikroskopowe. Określono główne struktury determinujące właściwości mechaniczne gąbki: (1) elastyczne, nierozciągliwe megaskleryty tworzące wiązki, (2) sztywne belki poprzeczne tworzące półelastyczne połączenia między wiązkami szkieletowymi; (3) mikroskleryty usztywniające pinakodermę i (4) kanały wymiany wody w ciele gąbki. Określono liczbę igieł szkieletowych w wiązce, kierunek ich położenia względem głównej osi gąbki oraz sposób połączenia elementów szkieletowych. Testy obciążeniowe wykazały, że wraz z siłą wzrastała elastyczność a zmniejszała się strata energii w badanych fragmentach gąbki. Stwierdzono, że układ wiązek ma istotne implikacje dla właściwości mechanicznych szkieletu gąbki, a w konsekwencji dla samostabilizowania się organizmu.

NOWA PUBLIKACJA 21.03.2023

„Toksyczne” menu zaskrońca

Łaciak M., Adamski P., Bielański W., Ćmiel A., Lipińska A., Łaciak T., Zając T. (2023). Tastier than thought? Telemetric research reveals predation on the poisonous yellow-bellied toad Bombina variegata. Ecology. https://doi.org/10.1002/ecy.3996

Żółty, czerwony, pomarańczowy – to kolory często spotykane u zwierząt „trujących”. Już zawczasu informują one potencjalnego drapieżnika, że ewentualny atak może wiązać się dla niego z przykrymi konsekwencjami – bólem, zatruciem, a nawet śmiercią. Okazuje się jednak, że jaskrawe zabarwienie nie zawsze można przypisać jednoznacznie funkcji ostrzegawczej (aposematycznej).

Kumak górski Bombina variegata to niewielki płaz, którego w Polsce możemy spotkać w rejonach górskich i na pogórzu. Dzięki maskującemu ubarwieniu grzbietu, w których dominują barwy szare, popielate i oliwkowe – niełatwo go wypatrzeć w środowisku naturalnym. Jeśli jednak zobaczymy na jego stronę brzuszną, zaskoczy nas deseń mocno kontrastujących ze sobą, jaskrawożółtych i ciemnych plam. Powszechnie uważa się, że jaskrawe zabarwienie brzusznej strony kumaków spełnia funkcje aposematyczne (czyli ostrzegawcze). Poparciem tej tezy ma być m.in. tzw. „refleks kumaka” – jest to specyficzna pozycja, którą kumak przyjmuje nieraz w sytuacji zagrożenia. Wygina się wtedy mocno w kształt litery „U”, unosząc ku górze swoje kończyny, co powoduje odsłonięcie jaskrawych kolorów strony brzusznej. Refleks kumaka nie jest jednak częstą reakcją u tego gatunku. Innym „dowodem” na to, że dorosłe kumaki nie mają praktycznie żadnych wrogów naturalnych był (podkreślany często w literaturze) brak obserwacji takich ataków. Uważano, że koktajl mocnych toksyn zawartych w skórze tego płaza skutecznie odstrasza potencjalne drapieżniki. Czy jednak tak jest na pewno?

Naukowcy z Instytutu Ochrony Przyrody PAN badali wzorce przemieszczania się tego płaza w dolinie rzeki Biała na Pogórzu Ciężkowickim przy użyciu technik telemetrii radiowej. Kumaki, wyposażone w niewielkie nadajniki, śledzili przy użyciu anten o różnym zasięgu. Kumaki śledzone były zarówno w dzień, jak i w nocy. Naukowcy każdorazowo odnotowywali przy pomocy GPS dokładną lokalizację namierzanego kumaka oraz zajmowane przez niego mikrosiedlisko.

Badacze odnajdywali kumaki m.in. w szczelinach gruntu, norach gryzoni, wśród bujnej roślinności, w ściółce, ale ku ich dużemu zaskoczeniu okazało się, że dość często namierzali je również… w żołądkach zaskrońców zwyczajnych Natrix natrix. O tym, że zaskrońce lubią polować na kijanki bądź osobniki młodociane kumaków wiedziano już wcześniej, jednak ataki na osobniki dorosłe były sporym zaskoczeniem. W ciągu zaledwie 8-dniowego cyklu śledzenia poszczególnych osobników (łącznie śledzono 93 dorosłe kumaki) – śmierć w wyniku drapieżnictwa poniosło aż 6,5% oznakowanych osobników! Większość kumaków padła ofiarą zaskrońca zwyczajnego. Zaletą telemetrii było bezpośrednie i niepodważalne stwierdzenie zjedzenia toksycznego kumaka − badacze niejednokrotnie widzieli bezpośrednie dowody konsumpcji – antena ze śledzonego kumaka najczęściej wystawała jeszcze z pyska zaskrońca, a sam kumak „zaokrąglał” mu miejscowo sylwetkę; za każdym razem, gdy namierzano kumaka w żołądku zaskrońca – w ciągu kolejnych 2-3 dni obserwowano, jak się w nim „przesuwa”; by w końcu znaleźć nadajnik w odchodach tego węża.

Jakie płyną z tego wnioski?

Kumak górski, mimo iż posiada jedne z najmocniejszych wśród krajowych płazów toksyny skórne – wbrew powszechnym mniemaniom - nie może czuć się dzięki nim bezpiecznie. Okazuje się, że posiadanie przez zwierzę jaskrawego ubarwienia ostrzegawczego, niekoniecznie musi być skuteczne lub spełniać funkcję związaną z aposematyzmem. Być może w przypadku kumaka górskiego nie służy ono celom aposematycznym? Być może działa na inne gatunki zwierząt?

Znaczna część literatury dotyczącej ubarwienia ostrzegawczego zakładała dotychczas z góry, że jest ono związane z toksycznością właściciela – tymczasem badania uzyskane przez naukowców z IOP PAN wskazują, że nie zawsze tak jest. Jaskrawe ubarwienie może służyć również innym celom, które tylko przypadkowo współwystępują u toksycznego zwierzęcia. „Zasady walki” przy pomocy toksyn i ubarwienia aposematycznego są na pewno zagadnieniem niezwykle ciekawym i wartym dalszych badań.

KONKURS „CENNE SIEDLISKA PRZYRODNICZE CHRONIONE W RAMACH SIECI NATURA 2000 W MAŁOPOLSCE” 21.03.2023

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Krakowie zaprasza uczniów klas IV-VIII szkół podstawowych z terenu powiatów:  miechowskiego, nowotarskiego (gminy Ochotnica Dolna i Czarny Dunajec) i krakowskiego (Miasto Kraków) do udziału  w konkursie,  organizowanym w ramach IV Powiatowego Sympozjum Przyrodniczego na Wyżynie Miechowskiej.

Konkurs odbywa się pod honorowym patronatem: Małopolskiego Kuratora Oświaty, Regionalnego Dyrektora Lasów Państwowych w Krakowie, Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Instytutu Botaniki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Ogrodu Botanicznego UJ w Krakowie, Starosty Powiatu Miechowskiego, Starosty Powiatu Nowotarskiego, Wójta Gminy Ochotnica Dolna, Burmistrza Gminy Czarny Dunajec.

Priorytetowym celem konkursu jest wzbudzanie i rozwijanie zainteresowań przyrodniczych dzieci i młodzieży oraz wzbogacenie ich wiedzy o zagadnienia  z zakresu ochrony siedlisk i gatunków. Mamy również nadzieję,  że udział w konkursie zachęci uczestników w przyszłości do samodzielnego prowadzenia obserwacji i badań procesów zachodzących w przyrodzie.

Konkurs wprawdzie nie uprawnia do uzyskania punktów, uwzględnianych w dalszym postępowaniu rekrutacyjnym, jednak laureaci i finaliści mają zagwarantowany wpis osiągnięcia na świadectwie szkolnym. Na zwycięzców czekają – jak co roku – atrakcyjne nagrody rzeczowe.

Uroczyste podsumowanie konkursu i wręczenie nagród nastąpi podczas IV Sympozjum Przyrodniczego, które odbędzie się  1 czerwca 2023 r. w Krakowie.

Termin nadsyłania zgłoszeń: 4 kwietnia 2023 r.

Szczegółowe informacje znajdują się na stronie organizatora konkursu:
https://www.gov.pl/web/rdos-krakow/konkurs-cenne-siedliska-przyrodnicze-chronione-w-ramach-sieci-natura-2000-w-malopolsce

Osoby odpowiedzialne za organizację:
Anna Trojecka-Brzezińska, tel. 12 61 98 147, anna.trojecka-brzezinska@krakow.rdos.gov.pl
Patryk Nowacki  tel.12 61 98 165, patryk.nowacki@krakow.rdos.gov.pl

Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z regulaminem i udziału w konkursie!

NOWA PUBLIKACJA 20.03.2023

Tajemnica sukcesu lęgowego zausznika

Gwiazda R., Flis A., Ledwoń M., Wiehle D. 2022. Factors Affecting Colony Size and Breeding Parameters of Eared Grebe (Podiceps nigricollis) in Carp Ponds. Waterbirds 45(2): 134-140. https://doi.org/10.1675/063.045.0203

Zausznik (Podiceps nigricollis) należy do gatunków zagrożonych w Polsce. Jego liczebność podlega dużym wahaniom a miejsca lęgowe nie są stałe. Ważne więc jest poznanie kluczowych czynników wpływających na jego występowanie i sukces lęgowy. Perkoz ten zasiedla małe zbiorniki wodne. Celem pracy było zbadanie czynników mających wpływ na gnieżdżenie się, wielkość gniazd i sukces lęgowy tego gatunku na stawach rybnych. Stwierdzono, że liczba gniazd zausznika jest dodatnio skorelowana z liczbą par lęgowych gatunków towarzyszących takich jak śmieszka (Chroicocephalus ridibundus) czy rybitwa białowąsa (Chlidonias hybridus). Kolonie mew i rybitw zapewniają większe bezpieczeństwo lęgów zausznika, gdyż ptaki te wspólnie odganiają zauważone drapieżniki. Inne czynniki (wielkość stawu, powierzchnia roślinności z pływającymi liśćmi, okres inkubacji i wiek karpia (Cyprinus carpio)) nie były istotne. Wielkość gniazda nie zależała od gatunku rośliny z którego zostało zbudowane. Wielkość gniazda nie było też związana z wielkością zniesienia. W 6 z 33 kolonii nie stwierdzono w ogóle sukcesu lęgowego. Średni sukces lęgowy na parę w koloniach w których odnotowano sukces wynosił 1,4 młodego na parę (SD=1,09, n=27). Stwierdzono, że sukces lęgowy zausznika jest negatywnie skorelowany z liczbą gniazd tego gatunku.

SEMINARIUM IB PAN 13.03.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Botaniki PAN, które odbędzie się 14 marca 2023 r. (wtorek), o godzinie 13:00, w formie zdalnej. Podczas seminarium dr Mariusz Krzysztof Janczur (Department of Biology, Division of Natural Sciences, Autonomous University of the State of Mexico, Toluca, Meksyk) wygłosi referat: Czemu mrówki lubią przebywać na roślinach? Przypadki roślin meksykańskich

Link do spotkania:  Seminarium IB PAN 14.03.2023

SEMINARIUM PTH 13.03.2023

Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne, Oddział w Krakowie, serdecznie zaprasza na seminarium które odbędzie się 17 marca 2023 r. o godzinie 13:00 (piątek) w Sali konferencyjnej Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie (I piętro), oraz online w technologii Teams (link do seminarium poniżej).

Podczas seminarium zostanie wygłoszony referat:
Dr hab. Mariola Krodkiewska (ONLINE TEAMS) „Inwazyjne i obce gatunki makrobezkręgowców bentosowych w Kanale Gliwickim”
Uniwersytet Śląski, Katowice
https://us.edu.pl/podazamy-droga-biologicznej-zaglady-badania-prof-m-krodkiewskiej/
https://scholar.google.com/citations?user=-g2_PnUAAAAJ&hl=pl

Link do spotkania online w aplikacji Microsoft Teams:
Link do seminarium PTH 17.03.2023

ZAPROSZENIE

Po referacie planowana jest dyskusja i podjęcie aktualnych tematów.

Serdecznie zapraszamy!

W imieniu Zarządu
dr hab. Tadeusz Fleituch, prof. IOP PAN
Sekretarz Krakowskiego Oddziału PTH

SEMINARIUM ISEZ PAN 13.03.2023

Serdecznie zapraszamy na seminarium Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, które odbędzie się we wtorek 14 marca 2023 r. o godz. 11:00 w sali konferencyjnej ISEZ  PAN (ul. Sławkowska 17, Kraków).

Prezentację wygłosi Prof. Niklas Wahlberg (Lund University).

Tytuł seminarium: "Using DNA data to understand the evolution of Lepidoptera".
Seminarium odbędzie się w trybie hybrydowym (obecność fizyczna i wirtualna). Aby uzyskać dostęp do tego spotkania online (Microsoft Teams), proszę skorzystać z linku przedstawionego poniżej:

Kliknij tutaj, aby dołączyć do spotkania
ID spotkania: 397 896 792 848
Passcode: 9PrXnX

NOWA PUBLIKACJA 02.03.2023

Czy dorosłe sikory bogatki postrzegają aktywność drapieżników na podstawie stosów piór pozostających z ptasich ofiar i jaki ma to wpływ na ich decyzje reprodukcyjne?

Praca w otwartym dostępie!
Martyka R., Skórka P. 2023. Do non-direct heterospecific cues of avian predator activity alter reproductive modes of a passerine bird? European Zoological Journal 90: 211-223. https://doi.org/10.1080/24750263.2023.2181988

Drapieżniki wpływają na ofiary, zarówno poprzez ich zabijanie, jak i indukowanie zmian w ich fizjologii i zachowaniu. U ptaków postrzegane ryzyko drapieżnictwa wpływa na decyzje reprodukcyjne, takie jak zmniejszenie inwestycji rodzicielskiej w potomstwo zarówno podczas produkcji jaj, jak i odchowu piskląt. Do tej pory wizualne i głosowe oznaki obecności drapieżników były głównie stosowane do testowania bezpośrednich skutków ryzyka ze strony drapieżników. W niewielu badaniach natomiast zbadano pośrednie oznaki aktywności drapieżników, takie jak martwe ptasie ofiary lub ich szczątki. Niektóre drapieżniki, przykładowo krogulec czy jastrząb oskubują swoje ofiary przed spożyciem, czego efektem jest sterta piór, stanowiąca potencjalny sygnał o obecności i aktywności tych drapieżników. W prezentowanych badaniach Rafał Martyka i Piotr Skórka z naszego Instytutu eksperymentalnie sprawdzili, czy sterty piór, imitujące szczątki ptasiej ofiary, indukują zmiany w decyzjach rozrodczych dorosłych ptaków. Przed i w trakcie składania jaj pary lęgowe sikor bogatek były eksponowane na stosy jasnego puchu i piór okrywowych z gęsi domowej (grupa z zabiegiem) i wióry drzewne (grupa z kontrolą proceduralną) lub nie były poddane żadnej z tych procedur (grupa kontrolna). Autorzy stwierdzili, że eksperyment wpłynął na inwestycje matki w poszczególne jaja, ale nie miał znaczenia dla innych parametrów rozrodczych. Samice eksponowane na pióra składały większe i bardziej asymetryczne (zaostrzone) jaja niż samice z grupy kontrolnej. Z kolei samice z grupy eksponowanej na wióra drzewne składały większe jaja niż te z grupy kontrolnej, ale bez różnic w ich kształcie. Jednakże, jaja z grupy eksponowanej na pióra i wióry drzewne nie różniły się. Wyniki te wskazują, że samice bogatki mogą postrzegać pióra i wióra drzewne jako źródła informacji o potencjalnym ryzyku drapieżnictwa lub przydatności siedliska albo traktować je jako nowe elementy w środowisku. Co ważne, samice reagują na takie bodźce zmieniając swoją matczyną inwestycję w jaja, co może wynikać z mechanizmu przystosowawczego mającego na celu zwiększenie dostosowania potomstwa w obliczu specyficznych warunków środowiskowych doświadczanych przez samicę.

NOWA PUBLIKACJA 02.03.2023

Odszyfrowywanie olfaktorycznej enigmy: komunikaty chemiczne ukryte w zapachu ciała niedźwiedzia brunatnego

Clapham M., Wilson A.E., Williams C.L., Sergiel A. 2023. Brown bear skin-borne secretions display evidence of individuality and age-sex variation. Scientific Reports 13: 3163  https://doi.org/10.1038/s41598-023-29479-y

Podczas gdy gatunki społeczne często łączą równoległe sposoby komunikacji (wizualne, dźwiękowe i chemiczne), gatunki samotnicze traktują miejsca pozostawiania sygnałów chemicznych jako "tablice ogłoszeń", za pomocą których wiadomości docierają do innych osobników. Niedźwiedzie wykształciły wysoko rozwinięty układ węchowy do przetwarzania zapachów, powiększone lub zmodyfikowane gruczoły do ich wydzielania oraz zachowania uzupełniające sygnał chemiczny. Podstawową funkcją komunikacji chemicznej u tego gatunku jest sygnalizowanie dominacji, jednak nasza wiedza o zawartości samych sygnałów zapachowych pozostaje niewystarczająca. Zbadanie ich składu chemicznego jest pierwszym krokiem do ustalenia, czy kodują one różne informacje w zależności od regionu ciała, z którego pochodzą czy wieku i płci osobnika.

Zbadaliśmy profil chemiczny zapachu niedźwiedzi brunatnych pod kątem częstości występowania, obfitości i unikalności lotnych związków organicznych wydzielanych przez gruczoły w skórze. Próby pobraliśmy od 12 osobników na wybrzeżu Alaski w późnym okresie rozrodczym i po jego zakończeniu. Oceniliśmy, czy wiek i płeć osobnika oraz obszar ciała, z którego zapach został pobrany, wyjaśniają zmienność profilu. Profile zapachowe różniły się średnią liczbą związków, częstością występowania poszczególnych związków i ich obfitością w zależności od klasy wiekowo-płciowej i osobnika. Dojrzałe samce różniły się od innych klas wiekowych, wydzielając średnio mniej związków przy najmniejszym zróżnicowaniu między osobnikami. Unikalność związków zależała od miejsca ciała i wieku, zarówno u samców jak i samic. Nasze wyniki wskazują, że sygnały zapachowe niedźwiedzia brunatnego zawierają informacje ułatwiające rozpoznanie osobników, ich płci i wieku.

Fot. Melanie Clapham: Dorosła samica niedźwiedzia brunatnego obwąchująca oznakowane drzewo

SEMINARIUM ISEZ PAN 23.02.2023

Serdecznie zapraszamy na seminarium Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk, które odbędzie się 28 lutego 2023 roku (wtorek) o godzinie 10:00 w sali konferencyjnej ISEA PAN (ul. Sławkowska 17, Kraków).

Wyklad zaprezentuje prof. Łukasz Kajtoch (ISEA PAN).

Tytuł: "Czego nie wiemy o filogeografii i genetyce populacji chrząszczy saproksylicznych?"

NEKROLOG 23.02.2023

Ze smutkiem informujemy, że 20 lutego 2023 roku zmarł w wieku 92 lat

Ś.P. Profesor dr hab. Kazimierz Zarzycki

Wybitny ekolog-botanik
Emerytowany Profesor Instytutu Botaniki im. Władysława Szafera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie
Dyrektor Instytutu w latach 1984–1990
Kierownik Zakładu Ekologii i Geografii Roślin w latach 1967-2000
Uhonorowany jako jeden z młodszych profesorów godnością członka korespondenta, a następnie członka rzeczywistego Polskiej Akademii Nauk. Członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności.

Pogrzeb odbędzie się na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie we wtorek, 28 lutego 2023 r. o godz. 12:20.

NEKROLOG
KLEPSYDRA

NOWA PUBLIKACJA 22.02.2023

Zanik płazów w grądach środkowoeuropejskich

Pomimo, że zanik płazów jest jednym z lepiej zbadanych przejawów utraty różnorodności życia, do tej pory rzadkie są badania ukazujące ilościowy charakter tego zjawiska. W szczególności dotyczy to środowisk lądowych. W niniejszej pracy porównano liczebność i biomasę płazów grądów Puszczy Niepołomickiej na przestrzeni 50 lat. Obserwacje wykazały drastyczny spadek liczebności i biomasy tych zwierząt i zmiany w strukturze gatunkowej. Wykazano, że ilość martwego drewna w lesie ma pozytywny wpływ na płazy i powinna być uwzględniania jako element ochrony płazów w lasach. Ponadto, dyskutowany jest wpływ innych czynników na zanik badanej populacji płazów, w tym: drastyczne odwodnienie terenu, zanieczyszczenia i fragmentacja siedliska.

Maciej Pabijan, Sara Bąk-Kopaniarz, Maciej Bonk, Stanisław Bury, Wioleta Oleś, Weronika Antoł, Izabela Dyczko, Bartłomiej Zając 2023. Amphibian decline in a Central European forest and the importance of woody debris for population persistence, Ecological Indicators, Volume 148, 2023: 110036, ISSN 1470-160X.

https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2023.110036

SEMINARIUM IB PAN 20.02.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Botaniki PAN, które odbędzie się 21 lutego 2023 r. (wtorek), o godzinie 10:00 w sali Prof. Pawłowskiego IB PAN (przy ul. Lubicz 46 w Krakowie). 

Podczas seminarium mgr Paweł Czachura oraz dr hab. Marcin Piątek  wygłoszą referat:  
„Nieznana różnorodność i filogeneza grzybów sadzakowych w rzędach Lichenostigmatales i Myriangiales”

W seminarium będzie można wziąć udział zdalnie, za pośrednictwem platformy MS Teams. Link do spotkania:

Seminarium IB PAN 21.02.2023 godz. 10:00

SEMINARIUM ISEZ PAN 17.02.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, które odbędzie się w środę 22 lutego 2023 r. o godzinie 12:00 w sali konferencyjnej ISEZ PAN (ul. Sławkowska 17, Kraków). Wykład zatytułowany „Dlaczego ratowanie pszczoły miodnej jest szkodliwe dla innych pszczół?” przedstawi dr hab. Hajnalka Szentgyörgyi (Instytut Botaniki UJ) – ekspertka The Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES).

Na zakończenie dr Mateusz Ledwoń (ISEZ PAN) przedstawi sprawozdanie z pobytu na Uniwersytecie w Debreczynie w ramach programu ERASMUS+.

NOWA PUBLIKACJA 25.01.2023

Dlaczego niedźwiedzie się czochrają? Komunikacja, kuracja przeciwpasożytnicza, czy wszystko na raz?

“Anti-parasitic function of tree-rubbing behaviour in brown bears suggested by an in vitro test on a generalist ectoparasite"
A. Blaise, D. Kiewra, K. Chrząścik, N. Selva, M. Popiołek, A. Sergiel

Link: https://doi.org/10.1111/jzo.13045

Człowiek z pewnością nie jest jedynym gatunkiem, który stosuje leki w przypadku problemów zdrowotnych. Nauka o samoleczeniu zwierząt – zoofarmakognozja – notuje dość liczne przypadki innych gatunków wcierających substancje lecznicze czy odstraszające pasożyty i owady w skórę, lub połykających określone rośliny o właściwościach leczniczych.

W przypadku niedźwiedzia brunatnego (Ursus arctos) ocieranie się o żywiczne drzewa wiąże się głównie z komunikacją chemiczną. Jednak w związku z tym, że określone zachowania mogą mieć różne funkcje, zależnie od kontekstu w jakim są prezentowane, i nie zawsze jest to możliwe do jednoznacznego określenia, stawiane są hipotezy, że czochranie może też pomagać niedźwiedziom w łagodzeniu skutków ukąszeń owadów lub w usuwaniu pasożytów. Ponadto, zaobserwowano u nich miejscowe stosowanie potencjalnie leczniczej rośliny, która odstrasza owady. W tym badaniu chcieliśmy sprawdzić, czy kleszcze są odstraszane przez produkty żywiczne znane z przyciągania niedźwiedzi i stymulowania ich do zachowań czochrania się – terpentynę i smołę bukową. Te dwie substancje mają ostry zapach i wspólne właściwości chemiczne z naturalną żywicą, której wyciek niedźwiedzie pobudzają, gdy obdrapują drzewa, o które się potem czochrają. Dorosłe kleszcze łąkowe (Dermacentor reticulatus) umieszczaliśmy w indywidualnych rurkach silikonowych z testowanymi substancjami (terpentyną lub smołą bukową) umieszczonymi na bibule filtracyjnej na jednym końcu i substancją kontrolną (neutralna woda destylowana) na drugim. Zachowanie kleszczy było rejestrowane przez 3 minuty. Kleszcze konsekwentnie dotykały neutralnych końców rurki, a unikały tych ze smołą lub terpentyną. W tej części rurki nie przebywały też dłużej niż minutę, skutecznie zniechęcane przez testowane substancje. To sugeruje, że ocieranie się o substancje o intensywnym zapachu, może również pełnić funkcję zachowania pozbywania się pasożytów zewnętrznych, oprócz powszechnie uznanej funkcji komunikacji chemicznej.

NOWA PUBLIKACJA 24.01.2023

Dziki w mieście - nowa publikacja!
Ciach, M., Faraś, H., Fröhlich, A., & Fedyń, I. .2022. Contrasting effects of light and noise pollution interact with natural vegetation remnants: Human-related indicators of the habitat suitability for ungulates in the urban landscape. Ecological Indicators, 142, 109261. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2022.109261

Z badań, których współautorem jest Arkadiusz Fröhlich z naszego Instytutu wynika, że dzik Sus scrofa jest rozpowszechnionym gatunkiem na terenie miasta Krakowa. Obecność śladów żerowania dzika (tzw. buchtowisk) jest bardziej prawdopodobna w pobliżu dużych płatów lasu oraz w miejscach o dużym nasileniu hałasu drogowego. Gatunek występuje rzadziej w krajobrazie zdominowanym przez sztuczne oświetlenie. Wyniki wskazują jednocześnie na silne przywiązanie gatunku do jego naturalnego środowiska, wrażliwość na efekty miasta, ale również zdumiewające zdolności adaptacyjne.

NOWY ZESZYT CZASOPISMA "CHROŃMY PRZYRODĘ OJCZYSTĄ" ZIMA, 2022! 23.01.2023

Ukazał się kolejny numer kwartalnika "Chrońmy Przyrodę Ojczystą" zima, 2022

Aktualny zeszyt dedykowany jest rocznicy 70-lecia istnienia Instytutu. Teksty przybliżają historię powstania placówki oraz sylwetki pierwszych kierowników i dyrektorów placówki. Nakreślono ważniejsze publikacje naukowe wydane przez Instytut w tym czasie. W zeszycie zamieściliśmy także kilka ciekawszych wspomnień pracowników, m.in. o wyprawie do Mongolii w roku 1989, jak wyglądał eksport bocianów do Niemiec, co badali hydrobiolodzy w podkrakowskich studniach. Na uwagę zasługuje także polemika dotycząca opublikowanej w numerze 2/2022 uaktualnionej wersji Czerwonej listy kręgowców Polski.

Chrońmy Przyrodę Ojczystą” (ISSN: 0009-6172) to czasopismo adresowane do przyrodników, zarówno profesjonalnie zajmujących się ochroną przyrody, jak i amatorsko zainteresowanych związaną z nią problematyką. Celem czasopisma jest popularyzacja idei i wspomaganie praktyki ochrony przyrody poprzez publikowanie oryginalnych prac dotyczących aktualnej problematyki z tej dziedziny. Teksty publikowane są w języku polskim.

Papierową,_pełną_wersję_bieżącego_oraz_archiwalnych_numerów_"Chrońmy_Przyrodę_Ojczystą" można_nabyć_w_naszym_instytucie:_http://www.iop.krakow.pl/sprzedaz_wydawnictw_1_143.html

Więcej_informacji_o_aktualnym_numerze:_https://www.iop.krakow.pl/artykuly_1_548.html?wydawnictwo_id=380

Link_do_flipbooka:_https://publuu.com/flip-book/23446/215012

Informacje_redakcyjne:
http://www.iop.krakow.pl/informacje_redakcyjne_1_151.htm

SEMINARIUM IOP PAN 17.01.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się w czwartek 26. stycznia 2023 r. o godzinie 13.00, w sali seminaryjnej IOP PAN (al. Mickiewicza 33, Kraków).

Naszym prelegentem będzie mgr Anna Bernátková (Faculty of Tropical Agrisciences, Prague Zoo; Doktorantka w Czech University of Life Sciences) która wygłosi referat ”Behavioural ecology of Przewalski's horses along their reintroduction process: implications for conservation”.

NOWA PUBLIKACJA 10.01.2023

Makroplastik (cząstki plastiku większe od 25 mm) może ulegać szybszej fragmentacji mechanicznej w rzece górskiej niż w rzece nizinnej. W związku z tym, większa może być ilość mikroplastiku emitowanego do środowiska podczas transportu odpadów zawierających plastik w rzekach górskich. Taką hipotezę oraz propozycję eksperymentów terenowych pozwalających na pomiar wielkości degradacji mechanicznej makroplastiku w rzekach opracował zespół kierowany przez dr Macieja Liro z naszego Instytutu. W pracy opublikowanej w czasopiśmie Science of The Total Environment opracowano model koncepcyjny przedstawiający w jaki sposób specyficzna hydromorfologia koryta rzeki górskiej sprzyja degradacji mechanicznej makroplastiku oraz przedstawiono propozycje czterech eksperymentów terenowych wykorzystujących plastikowe butelki i folie, które stanowią popularne odpady plastikowe.

Badania zostały wykonane w ramach grantu 2020/39/D/ST10/01935 "Makroplastik w rzece górskiej i pogórskiej", finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.

Pełna wersja artykułu: https://authors.elsevier.com/a/1gMrtB8ccuxVG

Fot. Maciej Liro

SEMINARIUM PTH 05.01.2023

Szanowni Państwo,

Jest nam niezmiernie miło zaprosić Państwa na pierwsze w Nowym Roku 2023 seminarium Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego, Oddział w Krakowie, które odbędzie się

13 stycznia (piątek) o godz. 13:00

Podczas seminarium zostaną wygłoszone dwa referaty:

• Dr Maria Gołąb „Zmienność środowiska, a zachowania ważek rzecznych”

Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków
https://scholar.google.pl/citations?user=7iYhEvgAAAAJ&hl=pl

• Dr hab. Roman Żurek „Koncepcje rewitalizacji Odry oraz stworzenia systemu  ekologicznego bezpieczeństwa dla Wisły i Odry”

Zakład Badań Ekologicznych,  Kraków
https://www.researchgate.net/search/publication?q=roman%20%C5%BCurek

Po referatach planujemy dyskusję i podjęcie aktualnych tematów.

Seminarium odbędzie się w formie hybrydowej w Sali konferencyjnej Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie (I piętro) oraz online w formie TEAMS

ZAPROSZENIE

......................................................................................................................................
Spotkanie w aplikacji Microsoft Teams:
Dołącz na komputerze, w aplikacji mobilnej lub na urządzeniu w sali
Kliknij tutaj, aby dołączyć do spotkania
Identyfikator spotkania: 385 234 519 621
Kod dostępu: FcHHyo
Pobierz aplikację Teams | Dołącz w Internecie
Dowiedz się więcej | Opcje spotkania

Serdecznie zapraszamy!

W imieniu Zarządu

dr hab. Tadeusz Fleituch, prof. IOP PAN
Sekretarz Krakowskiego Oddziału PTH

SEMINARIUM IOP PAN 03.01.2023

Zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie w poniedziałek 16-tego stycznia 2023, o godzinie 13.00 w sali seminaryjnej IOP PAN (al. A. Mickiewicza 33, Kraków). 

Naszym prelegentem będzie dr hab. Tadeusz Zając, prof. IOP PAN, który wygłosi referat zatytułowany

„Horizon scan – co to jest i jak to się robi?”