Aktualności
ROZSTRZYGNIĘCIE KONKURSU NA STANOWISKO DOKTORANTA W PROJEKCIE OPUS 27 25.04.2025
Informujemy, że w ramach konkursu na stanowisko doktoranta ((https://panel.iop.krakow.pl/uploads/232/PhD_position_within_OPUS.pdf) ) w projekcie OPUS 27 pn. „Globalne reżimy wiatru w ekogeograficznych zasadach ewolucji” (2024/53/B/NZ8/03731), do udziału w realizacji projektu badawczego została wybrana kandydatka Federica Bordogna.
ROZSTRZYGNIĘCIE KONKURSU NA STANOWISKO PODOKTORSKIE W PROJEKCIE OPUS 27 25.04.2025
Informujemy, że w ramach konkursu na stanowisko typu post-doc (https://panel.iop.krakow.pl/uploads/232/postdoc_position_within_OPUS27.pdf) w ramach projektu OPUS 27 pn. „Globalne reżimy wiatru w ekogeograficznych zasadach ewolucji” (2024/53/B/NZ8/03731), żaden kandydat nie został zakwalifikowany do udziału w realizacji projektu badawczego.
NOWA PUBLIKACJA 25.04.2025
Ekosystemy wodne rozwijające się w zagłębieniach osuwiskowych są powszechne w regionie zewnętrznych Karpat Zachodnich i często stanowią szczegółowy zapis sukcesji roślinności jeziorno-torfowiskowej wywołanej ociepleniem klimatu podczas oscylacji klimatycznych bølling-starszy dryas-allerød, które miały miejsce w późnym glacjale, ok. 14 600–13 500 lat cal BP. W najnowszej publikacji w czasopiśmie Journal of Paleolimnology, mgr inż. Jolanta Pilch, dr hab. inż. Włodzimierz Margielewski, prof. IOP PAN i dr Krzysztof Buczek z naszego Instytutu wraz z innymi badaczami zrekonstruowali zmiany roślinności, hydrologiczne i klimatyczne zarejestrowane w sekwencji osadów torfowiska Klaklowo w Beskidzie Makowskim, w południowej Polsce.
Wyniki wysokorozdzielczych analiz multi-proxy (wielowskaźnikowych) ujawniły, iż późnoglacjalna sekwencja (ok. 14 600–13 500 lat cal BP) torfowiska osuwiskowego Klaklowo składała się z pięciu paleoekologicznych stadiów rozwoju, które wykazują zgodność z chronologiami absolutnymi rdzeni lodowych Grenlandii i osadów jeziornych Gerzensee. Podczas pierwszego etapu, w otoczeniu ubogiego w roślinność zbiornika wodnego Klaklowo I panowały przypuszczalnie suche i zimne warunki stepowo-tundrowe, co odpowiada fazom klimatycznym starszego dryasu i bøllingu. Podczas drugiego etapu paleo-zbiornik wodny przekształcił się w krótkotrwałe torfowisko, prawdopodobnie otoczone jeszcze bardziej rozprzestrzenioną roślinnością stepowo-tundrową, odzwierciedlającą suchy i zimny klimat starszego dryasu.
Kolejne dwa podetapy rozwoju zbiornika wodnego Klaklowo II charakteryzowały się ekspansją roślinności wodnej i sukcesją lasu borealnego, sygnalizującymi ocieplenie klimatyczne allerød. Zarejestrowane współwystępowanie intensywnej precypitacji węglanu wapnia i makrofytów zdominowanych przez rozległe łąki ramienicowe (Characeae) wskazują, iż w tym czasie w zbiorniku wodnym Klaklowo II panowały warunki alkaliczne. Pochodzenie węglanów prawdopodobnie związane było z ługowaniem wapnistego podłoża skalnego w obszarze zlewni, zaś dopływ zasobnych w wapń wód gruntowych do zbiornika wodnego uległ nasileniu wraz z intensyfikacją opadów. Ostatni etap charakteryzuje się zanikiem łąk ramienicowych, na co wpływ mieć mogło wiele czynników, w tym przekształcenie paleo-jeziorka w torfowisko i związanemu z tym zakwaszenie środowiska.
Badania zostały przeprowadzone w ramach realizacji projektu badawczego o nr 2020/39/O/ST10/03504 (2021-2025) finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki.
Link do publikacji: https://link.springer.com/article/10.1007/s10933-025-00355-1
Pilch J, Margielewski W, Stachowicz-Rybka R, Buczek K, Stolarczyk M, Musielok Ł, Korzeń K and Sala D (2025) Characeae-dominated vegetation succession as a key to understanding the late glacial environmental changes (ca. 14,600–13,500 cal yrs BP): a multi-proxy record of palaeo-waterbody developed within the Klaklowo landslide, the Outer Western Carpathians, S Poland. Journal of Paleolimnology (0123456789). https://doi.org/10.1007/s10933-025-00355-1.
NOWA PUBLIKACJA 23.04.2025
Arktyka reaguje na zmiany klimatu w sposób szybki i złożony, co szczególnie widoczne jest w dynamice obiegu wody. W nowej publikacji w Journal of Environmental Management, zespół naukowców z udziałem dr Anny Zielonki z naszego Instytutu przeanalizował ponad 35 lat danych z peryglacjalnej zlewni Bratteggdalen na południowym Spitsbergenie.
Badacze wykazali, że największy wpływ na wielkość odpływu słodkiej wody mają temperatury powietrza i opady w sierpniu i wrześniu. To właśnie w tym okresie występuje ponad połowa powodzi lodowcowych (GLOFs) obserwowanych w Arktyce.
Okres późnego lata odpowiada obecnie za ponad połowę powodzi lodowcowych w regionie, a wzrost intensywności przepływów powierzchniowych sprzyja erozji, osuwiskom oraz przyspieszonemu rozmarzaniu zmarzliny. Proces ten może prowadzić do zwiększonej emisji gazów cieplarnianych z gleb arktycznych.
W badaniu zastosowano nowoczesne modele predykcyjne, łączące klasyczne podejścia statystyczne z metodami sztucznej inteligencji. Pozwoliło to lepiej uchwycić złożone zależności między warunkami atmosferycznymi a reakcją hydrologiczną zlewni.
Wyniki wskazują na konieczność ciągłego monitoringu progów klimatycznych i opracowania strategii adaptacyjnych w regionach z wieloletnią zmarzliną. Zrozumienie tych procesów jest kluczowe dla przewidywania przyszłych zagrożeń i planowania infrastruktury w Arktyce.
Link do publikacji:
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S030147972501165X
Stachnik, Ł., Migała, K., Wąsik, M., Marszałek, H., Wołoszyn, A., Kasprzak, M., Łepkowska, E., Pilguj, N., Ignatiuk, D., Zielonka, A. and Bartosiewicz, M., 2025. Resolving the climate-controlled hydrological regime in a model permafrost catchment for future management strategies. Journal of Environmental Management, 383, 125189.
ŻYCZENIA ŚWIĄTECZNE 17.04.2025
chwil spędzonych z najbliższymi, które dodadzą otuchy
i pozwolą przezwyciężyć wszystkie trudności.
Niech to będzie dla Państwa czas odpoczynku
i kolorowych spotkań z budzącą się do życia przyrodą.
życzy
Dyrekcja
Instytutu Ochrony Przyrody
Polskiej Akademii Nauk
NOWA PUBLIKACJA 15.04.2025
Czy zwierzęta potrafią wyczuć zagrożenie, nawet jeśli go nie widzą? Jak rosnące temperatury i obce gatunki inwazyjne wpływają na rodzime organizmy – i co się dzieje, gdy oba te czynniki występują jednocześnie?
To pytania, które stanowiły punkt wyjścia dla nowego badania opublikowanego w czasopiśmie NeoBiota, prowadzonego przez naukowców z Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.
Zespół badawczy sprawdził, jak larwy rodzimej ważki – tężnicy wytwornej (Ischnura elegans) – reagują na chemiczny „zapach” zagrożenia, czyli sygnały drapieżników uwalniane do wody przez zarówno rodzime, jak i inwazyjne gatunki raków. Co więcej, zbadano, czy efekty tych sygnałów różnią się w cieplejszych warunkach i na różnych szerokościach geograficznych w Europie.
Wyniki pokazują, że larwy tężnicy potrafią wykrywać i reagować na sygnały drapieżników – nawet tych inwazyjnych, z którymi wcześniej nie miały kontaktu. Jednak sposób reakcji zależy od miejsca ich pochodzenia (Europa środkowa lub północna) oraz od temperatury wody – czy jest łagodna, czy podwyższona. Niektóre larwy przyspieszały wzrost, by szybciej „uciec” z niebezpiecznego środowiska, inne zmieniały sposób gospodarowania energią – w zależności od sytuacji magazynując ją lub zużywając więcej.
Co istotne, badanie wykazało, że inwazyjne gatunki raków pochodzące z Ameryki Północnej – stanowiące poważne zagrożenie dla rodzimej różnorodności biologicznej wód słodkich w Europie, w tym w Polsce – mogą wywoływać ukryty (nieskutkujący bezpośrednią śmiercią) stres u rodzimych organizmów. Takie efekty nie muszą prowadzić do natychmiastowej śmierci ofiary, ale mogą wpływać na jej przeżycie, wielkość ciała czy zdolność do rozmnażania – stanowiąc swego rodzaju „niewidzialną presję”, która może mieć poważne konsekwencje dla ekosystemów słodkowodnych.
Odkrycia te podkreślają, że inwazyjne gatunki i zmiany klimatu mogą oddziaływać jednocześnie, a nie tylko niezależnie od siebie – i że zrozumienie tej interakcji jest kluczowe dla ochrony bioróżnorodności w szybko zmieniającym się środowisku.
Badania zostały sfinansowane przez Narodowe Centrum Nauki (grant nr 2019/33/B/NZ8/00521).
KONKURS NA STANOWISKO STYPENDYSTA W PROJEKCIE WILDINTEL 14.04.2025
Zapraszamy do aplikowania na stanowisko stypendysta w ramach projektu WildINTEL „Budowa skalowalnego systemu monitoringu dzikich zwierząt poprzez integrację fotoodłowów i sztucznej inteligencji z Kluczowymi Zmiennymi Bioróżnorodności” (2023/05/Y/NZ8/00104).
Jest to 3-letni projekt w którym współpracują europejskie zespoły badawcze z Polski, Hiszpanii, Norwegii i Niemiec, finansowany w ramach wspólnego zaproszenia BiodivMon ogłoszonego przez BiodivERsA+.
Więcej informacji w OGŁOSZENIU (EN).
SEMINARIUM IOP PAN 09.04.2025
Serdecznie zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się w poniedziałek 14 kwietnia 2025 r. o godzinie 13:00 w sali konferencyjnej (Mickiewicza 33, Kraków) oraz online (link poniżej). Naszym prelegentem będzie Lucia del Rio Perez (Institute for Game and Wildlife Research -IREC CSIC- in Ciudad Real, Hiszpania), która zaprezentuje referat pt.
„Wykorzystanie i rozwój różnych technik ograniczających drapieżnictwo na zwierzętach gospodarskich”.
Link do spotkania: SEMINARIUM 14.04.2025
Identyfikator spotkania: 315 140 677 552
Kod dostępu: Mr9hi9Pn
MOTYLE I BADYLE - WARSZTATY MUZEUM NARODOWEGO W KRAKOWIE WE WSPÓŁPRACY Z INSTYTUTEM OCHRONY PRZYRODY PAN! 08.04.2025
Co łączy starożytny Egipt i współczesną ochronę przyrody? Czy owady mogą docenić sztukę współczesną? Co jest bardziej fascynujące: pingwin czy larwa biedronki? Czy można wybrać się do Muzeum w poszukiwaniu przyrody, a do parku w poszukiwaniu sztuki?
Dzieci w wieku 4-6 lat wraz z opiekunami/kami zapraszamy do fascynującej podróży po świecie sztuki i przyrody, która pozwoli również na zapoznanie się z różnymi oddziałami Muzeum Narodowego w Krakowie i znajdującymi się obok terenami zielonymi. Uczestnictwo w warsztatach jest bezpłatne, obowiązuje wcześniejsza rezerwacja - liczba miejsc ograniczona!
Motyle i badyle to kolejny cykl warsztatów artystyczno-przyrodniczych organizowanych przez Muzeum Narodowe w Krakowie w których mamy ogromną przyjemność uczestniczyć.
Szczegółowe informacje dotyczące warsztatów, dokładne terminy, informacje o zapisach znajdą Państwo na stronie Muzeum Narodowego w Krakowie: https://mnk.pl/artykul/motyle-i-badyle-warsztaty-przyrodnicze-dla-dzieci
Najbliższe warsztaty 12 kwietnia (sobota)
Serdecznie polecamy i zachęcamy do udziału!
SEMINARIUM IOP PAN 03.04.2025
Serdecznie zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się w poniedziałek 7 kwietnia 2025 r. o godzinie 13:00 w sali konferencyjnej (Mickiewicza 33, Kraków). Naszym prelegentem będzie dr Maria Gołąb (IOP PAN), która zaprezentuje referat pt.
„Czy ważki z północy szybciej się starzeją? Stres oksydacyjny w gradiencie szerokości geograficznej”.
W seminarium można brać udział zdalnie (poprzez platformę MS Teams).
Link do spotkania: SEMINARIUM IOP PAN 7.04.2025 r.
OFERTA PRACY NA STANOWISKO PODOKTORSKIE W PROJEKCIE OPUS 27 02.04.2025
Zapraszamy do składania aplikacji na stanowisko podoktorskie w ramach projektu OPUS 27 pn. „Globalne reżimy wiatru w ekogeograficznych zasadach ewolucji” (2024/53/B/NZ8/03731).
Jest to 3-letni projekt realizowany w Instytucie Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (IOP PAN) we współpracy z zespołami badawczymi z Hiszpanii, Australii i Polski. Projekt finansowany jest przez Narodowe Centrum Nauki (NCN) w ramach konkursu OPUS 27.
Więcej informacji w OGŁOSZENIU (EN).
ROZSTRZYGNIĘCIE KONKURSU NA STANOWISKO PODOKTORSKIE W PROJEKCIE OPUS 27 02.04.2025
Informujemy, że w ramach konkursu na stanowisko typu post-doc ( https://panel.iop.krakow.pl/uploads/232/postdoc_position_within_OPUS27.pdf) w ramach projektu OPUS 27 pn. „Globalne reżimy wiatru w ekogeograficznych zasadach ewolucji” (2024/53/B/NZ8/03731), żaden kandydat nie został zakwalifikowany do udziału w realizacji projektu badawczego.
SEMINARIUM IOP PAN 28.03.2025
Serdecznie zapraszamy na dodatkowe seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się w czwartek 3 kwietnia 2025 r. o godzinie 11:00 w sali konferencyjnej (Mickiewicza 33, Kraków).
Naszym prelegentem będzie dr Róbert Gallé (Institute of Ecology and Botany, HUN-REN Centre for Ecological Research, Vácrátót, Węgry), który zaprezentuje referat pt.
„Grasslands for arthropods: extensive management to support biodiversity”.
W spotkaniu można brać udział zdalnie (poprzez platformę MS Teams).
Link do spotkania: SEMINARIUM IOP PAN 3.04.2025 r.
Identyfikator spotkania: 373 701 182 498
Kod dostępu: AQ9FK2U8
SEMINARIUM IOP PAN 26.03.2025
Serdecznie zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się w poniedziałek 31. marca 2025 r. o godzinie 11:00, w formie hybrydowej tj. stacjonarnie w sali konferencyjnej (Mickiewicza 33, Kraków) i zdalnie (poprzez platformę MS Teams). Naszym prelegentem będzie dr Maciej Bonk (IOP PAN), który zaprezentuje referat pt. „Czy żaba zwinka Rana dalmatina zwiększa zasięg w Polsce?”.
Link do spotkania: SEMINARIUM IOP PAN 31.03.2025 r.
NOWA PUBLIKACJA 19.03.2025
Nowa publikacja naszych pracowników – dr hab. Macieja Liro i dr Anny Zielonki – w czasopiśmie Microplastics and Nanoplastics, pt. „Towards a geography of plastic fragmentation”, wprowadza nową perspektywę teoretyczną do badania fragmentacji plastiku w środowisku. Artykuł identyfikuje znaczącą lukę w obecnym rozumieniu przestrzennej zmienności oraz czynników kontrolujących fragmentację makroplastików do wtórnych mikroplastików.
Autorzy podkreślają, że luka ta może być efektywnie zawężona dzięki transdyscyplinarnym badaniom obejmującym nauki przyrodnicze i społeczne. W ramach tego podejścia, nazwanego geografią fragmentacji plastiku, zaproponowali systematykę czynników kontrolujących proces fragmentacji plastiku w środowisku – na wewnętrzne (bezpośrednio zależne od człowieka, np. skład polimeru, design opakowań plastikowych) oraz zewnętrzne (zależne od środowiska, np. hydrodynamika, klimat, użytkowanie terenu). Następnie wskazano, jakimi metodami możemy zbierać informacje o działaniu ww. czynników.
W pracy zwrócono uwagę na kluczowe kierunki dalszych badań nad tym zjawiskiem, takie jak:
- identyfikacja i mapowanie hotspotów fragmentacji plastiku z wykorzystaniem istniejących baz danych, teledetekcji i inicjatyw citizen science,
- stworzenie podstaw do projektowania systematycznych eksperymentów terenowych wzdłuż gradientów środowiskowych, co pozwoli na ilościowe określenie wpływu różnych warunków na tempo fragmentacji,
- katalizowanie rozwoju zintegrowanych modeli numerycznych łączących gradienty energii środowiska z danymi społeczno-ekonomicznymi w celu przewidywania tzw. „gorących momentów” i „gorących miejsc” fragmentacji.
Praca podkreśla, że synteza perspektyw geomorfologicznych, społeczno-ekonomicznych i politycznych jest niezbędna do opracowania ukierunkowanych interwencji – od udoskonalenia projektowania produktów po reformy gospodarki odpadami. Koncepcja geografii fragmentacji plastiku ma na celu stymulowanie przyszłych badań interdyscyplinarnych, integrujących czynniki przestrzenne, społeczno-ekonomiczne i fizyczne, co jest kluczowe dla kształtowania skutecznych strategii łagodzenia skutków zanieczyszczenia plastikiem i tworzenia zrównoważonych polityk w obliczu prognozowanego wzrostu produkcji plastiku i postępujących zmian klimatu.
Link do artykułu -> https://link.springer.com/article/10.1186/s43591-025-00120-1
Praca jest artykułem wprowadzającym do zeszytu specjalnego czasopisma Microplastics and Nanoplastics, którego redaktorami są dr hab. Maciej Liro i dr Anna Zielonka.
Link do zeszytu specjalnego -> https://link.springer.com/collections/ehgadichji
SEMINARIUM PTH 13.03.2025
Oddział Krakowski Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego zaprasza na seminarium, które odbędzie się 21 marca o godzinie 13:00 (piątek) w sali konferencyjnej Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie (I piętro).
Podczas seminarium Dr Marek Jelonek (emerytowany pracownik Państwowego Gospodarstwa Rybackiego „Wody Polskie” - Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie) wygłosi referat:
"Zarys ochrony (i dewastacji) wód powierzchniowych oraz podziemnych Karpat Polskich…".
Serdecznie zapraszamy!
W imieniu Zarządu
dr hab. Robert Gwiazda, prof. IOP PAN
Przewodniczący Oddziału Krakowskiego PTH
SEMINARIUM IOP PAN 12.03.2025
Naszym prelegentem będzie dr hab. Robert Gwiazda, prof. IOP PAN, który zaprezentuje referat pt.
„Czy stawy rybne mogą być pułapką ekologiczną dla perkozów (Podiceps)?".
NOWA PUBLIKACJA 11.03.2025
Małże są super. Niektóre z nich należą do najdłużej żyjących spośród znanych zwierząt (np. atlantycka Arctica islandica ok. 500 lat). Są wśród nich gatunki, które powstały tak dawno jak obecnie nam znane kontynenty. Mimo prostego schematu budowy ciała i nieskomplikowanych zasad jego funkcjonowania opanowały prawie wszystkie ekosystemy wodne – od głębin oceanów po źródła potoków. W wielu tych ekosystemach stanowią dominującą część biomasy zwierząt. Zamieszkują nie tylko regiony o ciepłym klimacie ale występują nawet w rejonie koła podbiegunowego, chociaż są zmiennocieplne. Żywią się wszystkim co zawieszone w toni wodnej. Małże są zarówno długowieczne jak i produkują ogromne liczby potomstwa. Czemu zatem małże ostatnio wymierają, a niemal wszystkie słodkowodne gatunki występujące w Europie znalazły się na Czerwonej Liście?
Próbą odpowiedzi na to pytanie jest ostatnia publikacja Tadeusza i Katarzyny Zając, pracowników IOP PAN, którzy zajęli się badaniami rozrodu i śmiertelności małży. Badania skoncentrowane były na małżach z rodziny Unionidae (najadom), których larwy przeobrażają się przyczepione do ryb i w trakcie tej przemiany są przez nie roznoszone. Organizmy te powinny rozmnażać się głównie latem kiedy w środowisku wodnym jest obfitość drobnych glonów i innych zawieszonych cząstek, które są przez nie odfiltrowywane, a równocześnie wzrasta aktywność ryb. Po zbadaniu indywidualnych historii życia kilkuset osobników zagrożonego gatunku Unio crassus w czterech rzekach Polski (dwóch górskich i dwóch nizinnych) okazało się, że małże posiadają ogromną plastyczność terminów rozrodu - mogą rozpoczynać rozmnażanie się od końca zimy do początku sierpnia. Jednak większość z nich rozpoczyna rozród gdy temperatura wody nieco przekroczy 5°C. W niektórych rzekach tak wczesny rozród oznacza możliwość wyprowadzenia nawet siedmiu lęgów w ciągu sezonu, co jest wiadomością sensacyjną, gdyż dotąd przypisywano najadom najwyżej 2-3 lęgi. Globalne ocieplenie wydłużając im sezon rozrodczy powinno poprawić warunki ich rozrodu. Są jednak populacje małży, które bardzo wcześnie przystępują do rozmnażania ale też bardzo wcześnie je kończą, wyprowadzając nie więcej jak 3 lęgi. Co więcej, okazało się, że w wielu przypadkach im późniejsze lęgi tym są mniejsze. Najbardziej prawdopodobne wyjaśnienie tego zjawiska przyniosły obserwacje śmiertelności małży. Pojawia się ona późną wiosną wraz ze wzrostem temperatury przy niskich stanach wód w rzekach i koreluje z zanikiem rozrodu. Aby zaspokoić zwiększone wymogi utrzymania życia i zmniejszyć ryzyko zdechnięcia, małże muszą oszczędzać na rozrodzie, ponieważ, jako filtratory, mają ograniczone możliwości zwiększenia pobierania pokarmu. Obserwowana śmiertelność, która koreluje z rosnącą temperaturą w ciągu sezonu nie wyjaśnia zagrożenia wymarciem. W fatalnym roku 2019, kiedy w środkowej Europie szalały fale ciepła, małże rozpoczynały rozród w różnym czasie w zależności od rzeki. Jednak w każdej z tych rzek zdychały w tym samym okresie: nasilenia bardzo wysokich temperatur. Jaki wniosek z tych badań? Związana z rosnącymi temperaturami śmiertelność małży jest przyczyną zmniejszania ich liczebności, ale przede wszystkim odpowiada ona za zaniechanie rozmnażania późną wiosną i latem przez pozostałe odporne osobniki, co wywiera bardzo silny dobór na wczesny i krótki rozród. Prowadzi on do sytuacji, gdy nie wystarczy młodych małży by zagwarantować zastępowalność pokoleń.
Zając, T.A. and Zając, K., 2025. Spawning in a threatened freshwater mussel shifts to earlier dates as a result of increasing summer mortality. Scientific Reports, 15 (1), p.7733.
Artykuł_jest_dostępny_na_https://www.nature.com/articles/s41598-025-91926-9?utm_source=rct_congratemailt&utm_medium=email&utm_campaign=oa_20250305&utm_content=10.1038/s41598-025-91926-9
ROZSTRZYGNIĘCIE KONKURSU NA STANOWISKO STUDENTA-STYPENDYSTY W RAMACH PROJEKTU OPUS 25 05.03.2025
W dniu 4 marca 2025 rozstrzygnięto konkurs na stanowisko studenta-stypendysty w ramach projektu OPUS 25 pt. „Wpływ zabudowy regulacyjnej koryt na stan roślinności w obrębie dolin rzek górskich" (nr_2023/49/B/ST10/01387) z dn. 11.02.2025
(https://panel.iop.krakow.pl/uploads/232/Oferta_pracy_OPUS_25_PL.pdf)
Informujemy, że w ramach konkursu na stanowisko studenta-stypendysty, do udziału w realizacji projektu badawczego został zakwalifikowany Pan Patryk Jamróz.
SEMINARIUM IOP PAN 25.02.2025
Naszym prelegentem będzie dr hab. Maciej Konopiński, prof. IOP PAN, który zaprezentuje referat pt.
"Ekspansja postglacjalna brzanki, Barbus carpathicus, w Karpatach".
NOWA PUBLIKACJA 21.02.2025
Wirus grypy ptaków i śmiertelność mew i rybitw w Polsce
Wiosną i latem 2023 r., wirus wysoce zjadliwej grypy ptaków (HPAI) H5N1 spowodował masową śmiertelność wśród wielu gatunków ptaków gniazdujących w koloniach lęgowych w Europie, w tym również i w Polsce. Zespół ornitologów, w skład którego wchodził pracownik naszego Instytutu Adam Flis, udokumentował wpływ epidemii wysoce zjadliwej grypy ptaków na populację rzadszych gatunków mew i rybitw gniazdujących w całej Polsce. Najbardziej ze wszystkich monitorowanych gatunków ucierpiały populacje mewy czarnogłowej Ichthyaetus melanocephalus (12% populacji lęgowej) i rybitwy rzecznej Sterna hirundo (16% populacji lęgowej).
Przymencki M., Beuch S., Indykiewicz P., Litwiniak K., Bukaciński D., Bukacińska M., Zieliński P., Betleja J., Marchowski D., Ledwoń M., Bzoma S., Buczyński A., Wardecki Ł., Bednarz Ł., Flis A., Łożyńska H., Kusal B., Chodkiewicz T. Mortality among scarce breeding gulls and terns during a highly pathogenic avian influenza (HPAI) H5N1 virus outbreak in Poland during 2023. Bird Study (2025).
Dostęp do streszczenia artykułu: https://doi.org/10.1080/00063657.2024.2439131
NOWA PUBLIKACJA 20.02.2025
Jednym z największych zagrożeń dla bioróżnorodności są inwazje biologiczne. I, pomimo, że obecnie jest to temat często badany pod wieloma kątami, to ciągle nie wiadomo które mechanizmy genetyczne mają największy udział w utrzymaniu i kształtowaniu zmienności genetycznej i adaptacji do nowego środowiska.
Przedstawicielki naszego Instytutu: dr hab. Aleksandra Biedrzycka oraz doktorantka Joanna Kołodziejczyk (w ramach swojego doktoratu) wraz ze współpracownikami, przyjrzały się inwazjom z genetycznego punktu widzenia, co zaowocowało powstaniem publikacji Genomic investigations of successful invasions: the picture emerging from recent studies w czasopiśmie Biological Reviews.
Autorzy zadali sobie pytania: co kształtuje zmienność genomów gatunków inwazyjnych i jakie ma to przełożenie na tak duży sukces? Jakie mechanizmy ewolucyjne i procesy demograficzne umożliwiają im przystosowanie do nowego środowiska, w którym, potencjalnie, czekają na nie nowe warunki? Jakie właściwości genomów pozwalają im na skuteczną konkurencję z gatunkami rodzimymi i powiększenie terytoriów?
Aby móc odpowiedzieć na te pytania, zebrano 569 opublikowanych od 2015 roku artykułów i przeanalizowano dane ze 120, wykorzystujących metody genomowe do badania inwazyjnych gatunków roślin, zwierząt i grzybów na całym świecie.
Przyjrzano się częstości występowania procesów demograficznych, np. działaniu efektu wąskiego gardła lub dryfu genetycznego i przepływu genów w populacjach inwazyjnych, jak również frekwencji mechanizmów adaptacji, np. doboru naturalnego działającego na zmienność genetyczną obecną w populacji oraz częstości powstawania nowych mutacji. Sprawdzono, jak często wykrywano admiksję między zróżnicowanymi populacjami inwazyjnymi i introgresję genów pochodzących od innych gatunków.
Po ilościowej analizie artykułów, autorzy doszli do zaskakującego wniosku: okazało się, że tzw. „paradoks genetyczny”, który ma tłumaczyć sukces gatunków inwazyjnych i zakłada, że gatunki inwazyjne skutecznie przystosowują się do nowego środowiska, pomimo redukcji poziomu zmienności genetycznej, jest zjawiskiem niezwykle rzadkim. W większości badań nie wykazano istotnego obniżenia poziomu zmienności genetycznej, spowodowanego przez efekt wąskiego gardła lub dryf genetyczny następujący w wyniku przeniesienia niewielkiej liczby osobników poza naturalny zasięg, a nawet jeśli, to przepływ genów między populacjami inwazyjnymi zapewniał ponowny wzrost zmienności, co pozwalało na skuteczne przystosowanie. Ponadto, działanie doboru naturalnego odnotowane w większości badań, wskazuje na to, że rzadkie, lub nieznaczne zmniejszenie poziomu zmienności genetycznej nie przeszkadza gatunkom inwazyjnym w przystosowaniu do nowych warunków.
Genomic investigations of successful invasions: the picture emerging from recent studies
Joanna Kołodziejczyk, Anna Fijarczyk, Ilga Porth, Piotr Robakowski, Noel Vella, Adriana Vella, Agnieszka Kloch, Aleksandra Biedrzycka; Biological Reviews 2025
Link do publikacji: https://doi.org/10.1111/brv.70005
NOWA PUBLIKACJA 17.02.2025
Wiosną 2020 r., do dr. hab. Wojciecha Solarza, który w naszym Instytucie zajmuje się inwazjami biologicznymi obcych gatunków, przesłano kilka zgłoszeń masowego występowania mszyc na różnych gatunkach jodeł. Informacje te zostały przekazane do prof. dr hab. Kariny Wieczorek z Uniwersytetu Śląskiego, która jest ekspertką zajmującą się mszycami. Zidentyfikowała ona mszyce jako północnoamerykański gatunek Cinara curvipes, stwierdzony wcześniej w Polsce w 2014 r. Nawiązana w ten sposób współpraca zaowocowała wydaną właśnie publikacją na temat inwazji Cinara curvipes w Europie. W skład zespołu autorskiego, weszli również eksperci z Uniwersytetu Rzeszowskiego, Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Uniwersytetu w Kopenhadze oraz z Norwegian Institute for Nature Research. Analizie poddano potencjalny zasięg Cinara curvipes, zarówno w aktualnych warunkach klimatycznych, jak i w kontekście zmieniającego się klimatu. Badania te wykazały, że zarówno obecne jak i przyszłe warunki klimatyczne będą sprzyjać rozprzestrzenianiu się mszycy. Przeprowadzone eksperymenty laboratoryjne wykazały, że Cinara curvipes wykazuje znacznie wyższą płodność niż rodzime gatunki mszyc z rodzaju Cinara. Co więcej, najwyższa płodność osiągana jest w stosunkowo niskich temperaturach (10–15°C), co wyjaśnia masowe wiosenne pojawy tego gatunku. Przy wysokim zagęszczeniu pojawiają się osobniki uskrzydlone, co umożliwia szybką ekspansję. Przeprowadzona przez nas analiza dróg rozprzestrzeniania się wykazała również, że kluczową rolę w dalekodystansowym rozprzestrzenianiu się tej mszycy odgrywa handel drzewkami bożonarodzeniowymi. Inwazja Cinara curvipes w Europie może zatem zagrażać nie tylko naturalnym lasom jodłowym, ale też powodować straty gospodarcze na plantacjach drzew ozdobnych. Minimalizacja tego ryzyka wymaga współpracy naukowców, leśników, producentów i dystrybutorów drzew iglastych, a także udziału szeroko pojętego społeczeństwa w monitorowaniu występowania Cinara curvipes i podejmowaniu działań mających na celu zwalczanie tej mszycy.
Wieczorek, K., Bugaj-Nawrocka, A., Borowiak-Sobkowiak, B., Endrestøl, A., Ravn, H. P., Solarz, W., & Durak, R. (2025). Adapting to change: exploring the distribution dynamics of the alien and potentially invasive aphid species Cinara curvipes (Hemiptera: Aphididae) in the context of global warming. The European Zoological Journal, 92(1), 258–279.
Link do artykułu: https://doi.org/10.1080/24750263.2024.2449152
PREMIERA KSIĄŻECZKI DLA DZIECI "MAŁY NIEDŹWIADEK" 17.02.2025
Autorka Joanna Bednarczyk-Kowalczyk w swojej serii opowiadań "Zwierzęta z mojego lasu" pisze o rodzimych gatunkach zwierząt. Najnowsza książeczka dotyczy niedźwiedzia brunatnego i jest prawdziwą lekcją przyrody. Czytelnicy "Małego Niedźwiadka" wyruszą razem z nim w podróż do górskiego lasu i odkryją fascynujące ciekawostki z życia największego polskiego drapieżnika, fakty o biologii niedźwiedzi i o tym co ważne dla ich ochrony. A wszystko opatrzone wspaniałymi ilustracjami Pauliny Nachman.
Książka dostępna jest w bibliotece Instytutu Ochrony Przyrody PAN.
Serdecznie polecamy uwadze!
NOWA PUBLIKACJA 14.02.2025
Zespół naukowców do którego należą dr hab. Szymon Śniegula oraz dr Maciej Bonk przeprowadzli badanie nad tym, jak rodzime i obce inwazyjne gatunki raków wpływają na rozwój i przeżywalność ważki Ischnura elegans. Ten niewielki owad, odgrywający kluczową rolę w ekosystemach słodkowodnych, musi zmierzyć się z wyzwaniami wynikającymi z obecności chemicznych sygnałów wydzielanych przez drapieżniki.
Wykazano, że inwazyjne obce gatunki raków, takie jak rak sygnałowy i błotny, wywierają najsilniejszy wpływ na jaja ważek, powodując ich wyższą śmiertelność oraz opóźnienia w rozwoju. Z kolei inwazyjny rak pręgowaty i rodzimy szlachetny miały minimalny wpływ na przeżywalność jaj, co sugeruje, że populacje ważek mogły wykształcić odporność na te drapieżniki lub że wydzielane przez nie substancje chemiczne są słabsze. Co istotne, sygnały chemiczne wydzielane przez inwazyjne raki miały także „efekt przeniesienia” – negatywnie wpływały na wzrost i zapasy energii larw długo po pierwszej ekspozycji.
Podkreślając, jak różne gatunki raków wywierają zróżnicowany wpływ na kolejne etapy życia ofiar, badanie to rzuca światło na złożone skutki ekologiczne inwazji biologicznych i podkreśla znaczenie zrozumienia dynamiki relacji drapieżnik-ofiara w ekosystemach słodkowodnych.
Link do artykułu opublikowanego w czasopiśmie NeoBiota: https://doi.org/10.3897/neobiota.97.139760
Badania finansowane przez Narodowe Centrum Nauki (nr grantu 2019/33/B/NZ8/00521).
NOWA PUBLIKACJA 14.02.2025
Zmiany struktury pasm śródpolnych i upraszczanie krajobrazu rolniczego
Liniowe środowiska marginalne, zwane pasmami śródpolnymi, takie jak miedze, rowy, polne drogi, nieczynne torowiska czy skarpy, stanowią kluczowe ostoje bioróżnorodności w nowoczesnym krajobrazie rolniczym. Są jednak postrzegane jedynie jako dodatek do głównej, produkcyjnej funkcji obszarów rolnych i podlegają ciągłym przemianom wynikającym z przenikających się procesów naturalnych i presji antropogenicznej. Charakterystyka przemian zachodzących w pasmach śródpolnych i ich otoczeniu jest przedmiotem nowej publikacji, której współautorem jest dr hab. Andrzej Wuczyński z naszego Instytutu.
W próbie 70 pasm śródpolnych w południowo-zachodniej Polsce porównano parametry struktury pasm, roślinności drzewiastej oraz mozaikowatość przyległych pól zmierzone w momencie przystąpienia Polski do UE (2004) oraz ponownie w 2021 r. przy użyciu tego samego protokołu. Na wstępie sprawdzono, że po 17 latach wszystkie pasma istniały w krajobrazie, co nie jest oczywiste, oraz zachowały swe zasadnicze funkcje (graniczne, transportowe, melioracyjne). Nastąpiła znacząca redukcja szerokości pasm, wzrost warstwy drzew i głębokości rowów, zaś nie stwierdzono istotnych zmian w warstwie krzewów ani składzie gatunkowym roślin drzewiastych. Redukcja drzew i krzewów była silniejsza wzdłuż dróg polnych, zaś sukcesja wzdłuż nieczynnych linii kolejowych. Szczególnie wyraźnym wynikiem był spadek mozaikowatości przyległych upraw wskutek konsolidacji gruntów.
Wyniki te wskazują, że pomimo silnych zmian zachodzących w poszczególnych pasmach, cała ich sieć jest stosunkowo odporna na transformację wynikającą z przystąpienia Polski do Wspólnej Polityki Rolnej UE. Niepokojące są jednak spadki dwóch trudno odwracalnych parametrów, szerokości pasm i urozmaicenia pól, sugerujące, że obserwowana odporność może mieć jedynie przejściowy charakter. Należy więc dążyć do zachowania w krajobrazie pasm śródpolnych w całej ich strukturalnej rozmaitości, co może równoważyć postępujące pogarszanie stanu bioróżnorodności obszarów rolnych.
Wuczyński A., Kujawa K., Pielech R., Grzesiak W., Jarzembowski P., Wierzcholska S., Dajdok Z. 2025. Changes in structural composition of field margins and related landscape homogenization following EU accession of Poland. Scientific Reports 15, 3793.
Link do artykułu: https://doi.org/10.1038/s41598-025-86570-2
PIERWSZE SPOTKANIE ROBOCZE W RAMACH PROJEKTU CoCo 12.02.2025
WSPÓŁTWORZENIE ZRÓWNOWAŻONYCH KRAJOBRAZÓW DLA PASTERSTWA I DZIKIEJ PRZYRODY: PROJEKT CoCo 11.02.2025
Wspólne wyzwania i priorytety zrównoważonego pasterstwa i ochrony przyrody
Poprzez połączenie wiedzy naukowej i lokalnej oraz tradycyjnych praktyk, zespół projektu CoCo wypracuje narzędzia i rozwiązania, które będą mogły być wykorzystane przez właścicieli zwierząt hodowlanych i rolników, a jednocześnie pozwolą na zachowanie różnorodności biologicznej Europy i wielofunkcyjności europejskich krajobrazów.
Kluczowe działania i cele projektu to:
- Poznanie różnorodności systemów hodowli zwierząt i gospodarki rolno-pasterskiej w 12 krajach europejskich w celu zrozumienia zależności i wyzwań pomiędzy sektorem rolnym i ochroną przyrody;
- Wspólne poszerzanie wiedzy i współtworzenie rozwiązań z zainteresowanymi stronami - budowanie wzajemnych relacji i zaufania;
- Podnoszenie świadomości wśród decydentów, naukowców i opinii publicznej na temat wyzwań stojących przed rolnikami i hodowcami w kontekście interakcji z dziką przyrodą ;
- Opracowanie zaleceń i praktycznych narzędzi współistnienia gospodarki rolnej i ochrony przyrody.
Koordynator projektu, profesor John Linnell z University of Inland Norway podkreśla: „W tym projekcie, zamiast zaczynać od dzikiej przyrody, umieszczamy rolników i właścicieli zwierząt hodowlanych w samym centrum naszej pracy. Konsorcjum projektu CoCo to zarówno naukowcy reprezentujący różne dziedziny, jak i osoby zawodowo zajmujące się rolnictwem, ekonomiści, zarządzający zasobami przyrodniczymi oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych”.
Kluczowe informacje o projekcie CoCo
Tytuł projektu: Co-constructing Coexistence: Poprawa polityk, praktyk i zaangażowania interesariuszy w celu integracji gospodarki hodowlanej i pasterskiej z potrzebami dzikiej przyrody w zrównoważonych, wielofunkcyjnych krajobrazach Europy
Akronim: CoCo
Numer projektu: 101181958
Program: Horyzont Europa
Czas trwania: 36 miesięcy (rozpoczęcie 1 listopada 2024 r.)
Całkowita wartość projektu: 4 876 764.11 €
Wartość projektu w Polsce: 131 250.00 €
Partner w Polsce: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (dr Agnieszka Olszańska, dr Agata Pietrzyk-Kaszyńska, dr Katarzyna Bojarska, prof. dr hab. Henryk Okarma)
Kontakt:
https://cocoproject.eu/
John Linnell, koordynator projektu University of Inland Norway john.linnell@inn.no
Katrina Marsden, adelphi research gGmbH, info@coco.eu
linked-in_https://www.linkedin.com/company/cocreating-coexistence/
NOWY ZESZYT CZASOPISMA "CHROŃMY PRZYRODĘ OJCZYSTĄ" ZIMA, 2024! 11.02.2025
małe ssaki i nietoperze Rezerwatu Biosfery Bory Tucholskie: Teriofauna Borów Tucholskich, a zwłaszcza małe ssaki, nie została dotąd wystarczająco poznana. W Sobinach w Rezerwacie Biosfery Bory Tucholskie w lecie 2022 roku przeprowadzono inwentaryzację małych ssaków (ryjówkowatych, gryzoni i nietoperzy) przy wykorzystaniu odłowów w pułapki żywołowne typu „dziekanówka” i stożki oraz na podstawie kontroli skrzynek dla nietoperzy. Badania przeprowadzono na czterech powierzchniach zlokalizowanych w czterech siedliskach. Odłowiono łącznie 193 ssaki ryjówkowate i gryzonie należące do 5 gatunków: ryjówka aksamitna, ryjówka malutka, rzęsorek rzeczek, myszarka leśna i nornica ruda. Odłowiono również 4 norniki z rodzaju Microtus sp. oraz potwierdzono obecność kreta europejskiego. Najliczniej odławianymi gatunkami były ryjówka aksamitna i nornica ruda, a najmniej licznym myszarka leśna. W skrzynkach stwierdzono obecność 5 gatunków nietoperzy: nocka Natterera, borowca wielkiego, karlika większego, karlika drobnego i karlika malutkiego, przy czym najliczniej reprezentowany był nocek Natterera. Większa liczebność ryjówkowatych na obszarach położonych w pobliżu wody wskazuje na obecność w Borach Tucholskich enklaw stanowiących ostoje dla zachowania różnorodności biologicznej małych ssaków, w tym gatunków objętych ochroną.
ocalić chomika europejskiego: W roku 2020 chomik europejski Cricetus cricetus uzyskał status gatunku krytycznie zagrożonego (CR) w całym zasięgu występowania, a od 2024 roku jest krytycznie zagrożony także w zasięgu europejskim, podczas gdy wcześniej był gatunkiem najmniejszej troski. W Polsce od 2016 roku chomik podlega ochronie ścisłej z koniecznością ochrony czynnej, ale tylko na jednym miejscu w Polsce prowadzona jest ochrona czynna chomika – na Użytku ekologicznym „Chomik europejski” w Jaworznie. Mimo ochrony prawnej wciąż postrzegany jest za gatunek szkodliwy i tępiony. Obserwujemy zanikanie jedynego rodzimego w naszym kraju, dziko żyjącego gatunku – chomika europejskiego. Zanikanie stanowisk postępuje w takim tempie, że między 2038 a 2050 rokiem chomik będzie gatunkiem wymarłym. Tymczasem wciąż wiele osób nie jest świadoma istnienia tego trójbarwnego dzikiego gryzonia, a nawet faktu jego ścisłej ochrony. Warto zatem poznać go bliżej. Artykuł jest próbą przedstawienia najważniejszych informacji dotyczących tego wyjątkowego gryzonia, w tym cyklu życiowego, preferowanych siedlisk i zagrożeń. Omawiane są przyczyny zaniku stanowisk i praktyczne przykłady zaradzenia tej sytuacji, a wszystko w świetle zbliżającej się konferencji, która odbędzie się 27–28 lutego 2025 r. w Centrum Kongresowym Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie pt. „Ochrona chomika europejskiego w Polsce – wyzwania i perspektywy. Kompromis między rozwojem infrastruktury, rolnictwem a ochroną bioróżnorodoności”! (https://chomik.urk.edu.pl/). Wydarzenie z udziałem różnych grup interesariuszy ma służyć m.in. opracowaniu właściwej strategii ochrony gatunku.
oczarowani orzesznicą: orzesznica to najmniejszy przedstawiciel rodziny popielicowatych Gliridae, którą w naszej faunie reprezentują jeszcze trzy inne gatunki – popielica, koszatka i żołędnica. Wszystkie podlegają ochronie, a orzesznica podlega ochronie ścisłej z wymogiem ochrony czynnej. Rozmieszczenie orzesznicy w Polsce jest jeszcze dość słabo poznane, a jej występowanie w wielu regionach kraju nie zostało potwierdzone. Wylesianie przez setki lat doprowadziło do izolacji lokalnych populacji, które niekiedy przetrwały w niewielkich enklawach leśnych o powierzchni kilkudziesięciu hektarów. Artykuł przedstawia wyniki badań obecności gatunku w czterech nadleśnictwach w makroregionie Pojezierza Mazurskie. Orzesznice preferują siedliska z gęstym podszytem, szczególnie młodniki liściaste z podszytem leszczynowym. W takich miejscach ich gniazda uwite nisko nad ziemią są dobrze ukryte. Nie lubią miejsc nasłonecznionych i zbyt wilgotnych. Skryty tryb życia i nocna aktywność tego niewielkiego gryzonia sprawiają, że wykrycie jego obecności nie jest łatwe. Autor przedstawia próby wykorzystania różnych sposobów wykazania gatunku od montowania różnego rodzaju budek, poszukiwanie śladów żerowania – tzw. pogryzów oraz odnajdowanie gniazd po analizę nagrań z fotopułapek, analizując przy tym ich skuteczność, wady i zalety.
Chrońmy Przyrodę Ojczystą” (ISSN: 0009-6172) to czasopismo adresowane do przyrodników, zarówno profesjonalnie zajmujących się ochroną przyrody, jak i amatorsko zainteresowanych związaną z nią problematyką. Celem czasopisma jest popularyzacja idei i wspomaganie praktyki ochrony przyrody poprzez publikowanie oryginalnych prac dotyczących aktualnej problematyki z tej dziedziny. Teksty publikowane są w języku polskim.
Papierową, pełną wersję bieżącego oraz archiwalnych numerów "Chrońmy Przyrodę Ojczystą" można nabyć w naszym instytucie: https://www.iop.krakow.pl/sprzedaz_wydawnictw_1_143.html
Jesteśmy także dostępni w prenumeracie u kolporterów prasy.
Więcej informacji o aktualnym numerze: https://www.iop.krakow.pl/artykuly_1_548.html?wydawnictwo_id=390
Informacje redakcyjne: https://www.iop.krakow.pl/informacje_redakcyjne_1_151.html
Zapraszamy do przeglądania interaktywnej wersji Pdf https://publuu.com/flip-book/23446/1753635
OFERTA STYPENDIUM NAUKOWEGO NCN W PROJEKCIE OPUS 25 11.02.2025
Zapraszamy do składania aplikacji na stanowisko student - stypendysta w ramach projektu OPUS 25 pn. „Wpływ zabudowy regulacyjnej koryt na stan roślinności w obrębie dolin rzek górskich" (2023/49/B/ST10/01387).
Jest to stanowisko na okres do 2 lat, a projekt trwający 3 lata realizowany jest w Instytucie Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (IOP PAN). Finansowanie projektu odbywa się za pośrednictwem Narodowego Centrum Nauki (NCN) w ramach konkursu OPUS 25.
Więcej informacji w OGŁOSZENIU (EN). RODO WNIKI KONKURSU
SEMINARIUM IOP PAN 11.02.2025
Serdecznie zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się w poniedziałek 17 lutego 2025 r. o godzinie 13:00, w sali konferencyjnej (Mickiewicza 33, Kraków). Naszą prelegentką będzie dr inż. Katarzyna Kurek, która zaprezentuje referat pt.
„Funkcjonowanie populacji płazów w środowisku miejskim: zastosowanie mikrochipów w badaniach nad ropuchą szarą Bufo bufo”.
KONKURS NA STANOWISKO DOKTORANTA 10.02.2025
Zapraszamy do składania aplikacji na stanowisko doktoranta w ramach Szkoły Doktorskiej Nauk Przyrodniczych i Rolniczych oraz projektu NCN OPUS 27 pn. „Globalne reżimy wiatru w ekogeograficznych zasadach ewolucji” (2024/53/B/NZ8/03731). Projekt realizowany będzie w Instytucie Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (IOP PAN) we współpracy z zespołami badawczymi z Hiszpanii, Australii i Polski. Tematyka doktoratu dotyczyć będzie roli globalnych reżimów wiatru w ewolucji ptaków
Więcej informacji w OGŁOSZENIU (EN).
NOWA PUBLIKACJA 07.02.2025
Czy rzeczywiście zmienność genetyczna gatunków spada w skali globalnej?
W największej przeprowadzonej do tej pory globalnej analizie różnorodności genetycznej, opublikowanej w czasopiśmie Nature, międzynarodowy zespół naukowców odkrył, że różnorodność genetyczna gatunków jest tracona na całym świecie. Jednocześnie wiadomo jakie wysiłki konserwatorskie pomagają ją odbudowywać. W badaniach wzięli udział dr hab. Aleksandra Biedrzycka i dr hab. Maciej Konopiński z naszego Instytutu.
https://www.nature.com/articles/s41586-024-08458-x
Naukowcy, praktycy ochrony przyrody i urzędnicy od dekad podkreślają znacznie zmienności genetycznej dla ochrony przyrody. Zdrowe populacje posiadają bogate pule genowe pozwalające na dostosowanie się do zmieniających się warunków środowiska i ochronę przed chorobami. Kiedy zmienność spada zwiększa się prawdopodobieństwo wyginięcia gatunku.
Czy rzeczywiście zmienność genetyczna gatunków spada w skali globalnej? Zespół 57 naukowców z 20 krajów przeanalizował ponad 80 000 artykułów naukowych analizujących zmienność genetyczną gatunków z wszystkich ekosystemów. Udowodniliśmy, że zmienność genetyczna jest tracona we wszystkich grupach organizmów, szczególnie wśród ptaków i ssaków. Kiedy miejsce mają również zmiany w siedliskach, wybuchy epidemii, klęski żywiołowych i intensywna działalność człowieka, utrata zmienności genetycznej jest jeszcze bardziej dramatyczna.
Niestety, globalny spadek zmienności genetycznej nie ulega już żadnej wątpliwości, ale jest nadzieja. Badanie sugeruje, że odpowiednie strategie ochrony mogą pomóc w utrzymaniu lub nawet zwiększeniu różnorodności genetycznej.
Do najskuteczniejszych metod należą translokacje osobników między zagrożonymi, izolowanym populacjami, odbudowa siedlisk i zwiększenie łączności między nimi. Czasami pomaga również usuwanie osobników z populacji, żeby poprawić warunki dla pozostałych. Wtedy należy zachować osobniki o jak największej różnorodności genetycznej. Równie ważne jest kontrolowanie gatunków inwazyjnych, których negatywny wpływ na funkcjonowanie gatunków zagrożonych udowodniono w wielu badaniach.
Na zakończenie trzeba niestety podkreślić, że mimo wielu skutecznych działań ochronnych, mających na celu odbudowę pul genowych zagrożonych gatunków, przeprowadzonych na świecie i opisanych w artykule, w naszym kraju takie działanie należą do rzadkości. Mimo prowadzonego w niektórych przypadkach monitoringu genetycznego, zarządzanie z zastosowaniem danych genetycznych należy jeszcze do przyszłości.
OFERTA PRACY NA STANOWISKO PODOKTORSKIE W PROJEKCIE OPUS 27 07.02.2025
Zapraszamy do składania aplikacji na stanowisko podoktorskie w ramach projektu OPUS 27 pn. „Globalne reżimy wiatru w ekogeograficznych zasadach ewolucji” (2024/53/B/NZ8/03731).
Jest to 3-letni projekt realizowany w Instytucie Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (IOP PAN) we współpracy z zespołami badawczymi z Hiszpanii, Australii i Polski. Projekt finansowany jest przez Narodowe Centrum Nauki (NCN) w ramach konkursu OPUS 27.
Więcej informacji w OGŁOSZENIU (EN).
NOWA PUBLIKACJA 04.02.2025
Zanieczyszczenie rzek plastikiem to globalny problem, dlatego kluczowe jest określenie miejsc, gdzie makroplastik gromadzi się w największych ilościach. Zespół z naszego Instytutu w składzie: dr hab. Maciej Liro, dr Paweł Mikuś i dr Anna Zielonka przeprowadzili eksperyment terenowy w rzece Skawie (Polskie Karpaty), w którym wykazali, że korycie rzecznym najefektywniejszymi „pułapkami” na plastik są nagromadzenia rumoszu drzewnego (ang. wood jams). Eksperyment śledzący ruch 64 butelek plastikowych PET przez ponad dwa miesiące dowiódł, że aż 71,9% z nich zatrzymało się właśnie na tych strukturach. Co ciekawe, skuteczność wyłapywania plastiku była aż trzykrotnie wyższa w prostych, regulowanych odcinkach rzeki (14,8% na km) niż w bardziej naturalnych, meandrujących fragmentach (4,5% na km). Regulowane koryta, w których rumosz drzewny koncentruje się blisko głównego nurtu, wykazują większą zdolność zatrzymywania plastiku przy średnich i niskich przepływach niż szerokie, bardziej naturalne koryta, gdzie rumosz jest rozproszony na znacznie większym obszarze.
Wyniki te rzucają nowe światło na dynamikę transportu plastiku w rzekach górskich, podkreślając znaczenie rumoszu drzewnego, morfologii koryta i historii przepływów. Podkreślają również, jak istotne jest połączenie badań nad rumoszem drzewnym z analizą transportu plastiku. Lepsze zrozumienie tych procesów może wspierać planowanie skutecznych działań oczyszczających i ochronę ekosystemów wodnych przed rosnącym problemem zanieczyszczenia plastikiem.
Liro, M., Mikuś, P. & Zielonka, A. Field experiment confirms high macroplastic trapping efficiency of wood jams in a mountain river channel. Scientific Reports 15, 2933 (2025). https://doi.org/10.1038/s41598-025-87147-9
ROZSTRZYGNIĘCIE KONKURSU NA STANOWISKO PODOKTORSKIE W RAMACH PROJEKTU WildINTEL (2) 31.01.2025
W dniu 30 stycznia 2025 rozstrzygnięto konkurs na stanowisko podoktorskie w ramach projektu WildINTEL pt. „Budowa skalowalnego systemu monitoringu dzikich zwierząt poprzez integrację fotoodłowów i sztucznej inteligencji z Kluczowymi Zmiennymi Bioróżnorodności” (nr_2023/05/Y/NZ8/00104)_z_dn._2.10.2024
(https://www.iop.krakow.pl/files/404/wildintel_postdoc_position_krakow_second.pdf)
Informujemy, że w ramach konkursu na stanowisko podoktorskie, do udziału w realizacji projektu badawczego został zakwalifikowany Pan dr Ravi Raj.
SEMINARIUM IOP PAN 31.01.2025
Naszymi prelegentami będą dr hab. Wojciech Solarz, mgr Wiesław Król oraz dr hab. Kamil Najberek (wszyscy mówcy z IOP PAN), i zaprezentują referat pt. „Czy Czerwone Wierchy staną się żółte – amerykańskie nawłocie w polskich górach”.
Zapraszamy wszystkich zainteresowanych!
NOWA PUBLIKACJA 27.01.2025
Znajomość konkretnych przyczyn śmiertelności zwierząt ma kluczowe znaczenie dla prognozowania losów i ochrony populacji, zwłaszcza w przypadku dużych ssaków drapieżnych, które szczególnie narażone są na negatywny wpływ działalności człowieka. Najistotniejszym problemem było określenie zależności i związków między antropogenicznymi i naturalnymi przyczynami ich śmiertelności. W pracy, której współautorem jest prof. dr hab. Henryk Okarma z naszego Instytutu, wykorzystano dane telemetryczne dotyczące 681 rysi euroazjatyckich (Lynx lynx), które były śledzone w ramach całego europejskiego zasięgu gatunku. Wykazano, że całkowita śmiertelność była podobna w populacjach chronionych i użytkowanych łowiecko (odpowiednio 8,6% i 7,0% rocznie), a główną przyczyną śmiertelności tych drapieżników było ich nielegalne zabijanie (33,8%). Przeżywalność rysi była dość wysoka, jednak silnie zróżnicowana w poszczególnych populacjach (70-95% rocznie). Przeżywalność samic była 1,5 razy większa niż samców, a największe ryzyko śmiertelności było w sezonie łowieckim i zimą. Stwierdzono, że śmiertelność rysi była większa w środowiskach silniej przekształconych przez człowieka.
Z badań wynika wniosek, że ze względu na niską śmiertelność naturalną rysi w populacjach chronionych i łowieckich oraz ze względu na to, że najważniejszą przyczyną śmiertelności tych zwierząt jest wpływ antropogeniczny, kluczowe znaczenie dla przyszłości tego gatunku ma utrzymanie lub zwiększenie powierzchni siedlisk chronionych.
Premier, J., M. L. Bastianelli, J. Oeser, O. Anders, H. Andren, M. Aronsson, G. Bagrade, (…) Okarma H., et al. Survival of Eurasian lynx in the human‐dominated landscape of Europe. Conservation Biology (2025): e14439.
Link do publikacji: https://doi.org/10.1111/cobi.14439
NOWA PUBLIKACJA 14.01.2025
Elektrownie termiczne a ichtiofauna Wisły
Zespół naukowców, w tym dr Łukasz Mikołajczyk z naszego Instytutu, przeprowadził badania nad wczesnymi etapami rozwoju ryb (ELH) w rejonie Elektrowni Połaniec (PPP), drugiej co do wielkości elektrowni z otwartym systemem chłodzenia, zlokalizowanej nad Wisłą. Z wykorzystaniem sekwencjonowania nowej generacji stwierdzono w dryfie obecność 17 gatunków ryb, z czego pięć objętych ochroną na mocy przepisów międzynarodowych (Natura 2000) lub krajowych. Oszacowano, że wiosną i latem 2023 roku w systemie chłodzenia PPP zassano i uśmiercono od 10 do 17 × 10⁶ osobników ELH, w tym 22–23% należących do gatunków chronionych. Wykazano, że temperatura wody w strefie mieszania była znacząco podwyższona (średnio o 5,5°C). Ponadto zaobserwowano wyraźne zjawisko hydropeakingu, występujące po okresie poboru próbek ELH (od wiosny 2024 roku). Wszystkie te nakładające się czynniki mogą powodować bardzo niekorzystne warunki dla organizmów wodnych w górnym biegu Wisły. Badania wykazały również, że wśród larw migrujących w Wiśle najwyższy odsetek (ponad 70%) stanowił gatunek inwazyjny – babka szczupła (Neogobius fluviatilis), co wskazuje na skalę jego inwazji w dorzeczu Wisły.
Opublikowany właśnie artykuł jest drugim z serii prac poświęconych destrukcyjnemu wpływowi elektrowni termicznych z otwartym systemem chłodzenia na ichtiofaunę Wisły. Pierwsza praca (Nowak i in. 2023) dotyczyła ilości i składu gatunkowego larw i wczesnych form narybkowych ryb zabijanych w systemach chłodzących Elektrownię Kozienice.
Nowak M, Mikołajczyk T, Janik-Superson K, Jeziorski S, Krawczyk D, Skowronek D, Mikołajczyk Ł, Wawręty R (2025) Entrainment of fish larvae into Połaniec Power Plant: another considerable threat for the ichthyofauna of the Vistula River (Poland) Biologia.
Link do artykułu: https://doi.org/10.1007/s11756-024-01859-3
NOWY PROJEKT 13.01.2025
Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk uzyskał dotację z Unii Europejskiej na realizację projektu pt.: „Ochrona czynna dzwonka piłkowanego oraz innych cennych gatunków roślin górskich” (nr FENX.01.05-IW.01-0013/24) w latach 2024-2028.
Celem strategicznym projektu jest zachowanie różnorodności gatunkowej na terenie Karpat Polskich poprzez ochronę czynną wybranych, cennych dla Europy i Polski 6 gatunków roślin – Campanula serrata, Coronilla vaginlis, Draba fladnizensis, Gentiana orbicularis, Hieracium piliferum, Thalictrum alpinum.
Działania ochronne obejmą zdeponowanie nasion roślin w banku nasion oraz ich laboratoryjną oraz ogrodową hodowlę, która umożliwi przygotowanie sadzonek, wysiew nasion w terenie, a także prowadzenie akcji wsiedlania sadzonek roślin w sytuacjach, gdy stan zagrożenia populacji będzie wymagał niezwłocznych działań. Prowadzony będzie również regularny monitoring stanowisk i populacji w celu wczesnego wykrycia zagrożeń uzasadniających wsiedlanie roślin. Dodatkowo, dla dzwonka piłkowanego przeprowadzona zostanie analiza zmienności genetycznej. Umożliwi ona poznanie genetycznego podobieństwa między stanowiskami oraz identyfikację tych stanowisk, które są szczególnie narażone na wyginięcie z powodów genetycznych.
Przyjęte metody realizacji projektu wymagają zakupu aparatury obejmującej 4 komory klimatyczne, zamrażarkę (1 szt.), autoklaw (1 szt.) oraz niewielką szklarnię (1 szt.).
Korzyści z projektu odniesie potencjalnie całe społeczeństwo. Dzięki powstrzymaniu ubożenia gatunkowego ekosystemów górskich wzrośnie ich stabilność i odporność na obserwowane coraz częściej czynniki o skrajnym natężeniu.
#FunduszeUE #FunduszeEuropejskie
Wartość projektu: 1 736 182,00 PLN zł
Wysokość wkładu z Funduszy Europejskich: 1 475 754,70 PLN zł
Pobierz informację o projekcie w formacie pdf
SEMINARIUM IB PAN 10.01.2025
Zapraszamy na seminarium Instytutu Botaniki PAN, które odbędzie się 16 stycznia 2025 r. (czwartek), o godzinie 10:00, w formie hybrydowej, tj. stacjonarnie (sala Prof. B. Pawłowskiego, ul. Lubicz 46, Kraków) i zdalnie (poprzez platformę MS Teams). Podczas seminarium dr Bartosz Łabiszak (Zakład Ekologii Roślin i Ochrony Środowiska UAM) wygłosi referat:
„Czym jest sosna błotna (Pinus uliginosa N.)? Nowe spojrzenie na historię ewolucyjną i przyszłość zagadkowego taksonu.ˮ
Link do spotkania:
SEMINARIUM IB PAN_16.01.2025 R.
NOWA PUBLIKACJA 09.01.2025
Bocian biały należy do najlepiej poznanych gatunków dzikich ptaków, mimo to corocznie pojawia się kilkadziesiąt nowych publikacji naukowych o tym gatunku i rozwijane są nowe pola badawcze. Polska ma w tym dorobku znaczenie szczególne, skupia bowiem potężną część populacji lęgowej bociana i liczne grono zainteresowanych badaczy. W najnowszej publikacji przedstawiono opinie 41 polskich badaczy bociana białego na temat spodziewanych przyszłych kierunków badań. Sformułowano ponad 200 zagadnień, zgrupowanych następnie w 60 tematów kluczowych, takich jak genetyka populacji, wpływ zmian klimatycznych na fizjologię i zachowanie bociana, analiza diety z wykorzystaniem kodowania DNA, wpływ działalności człowieka na lęgi i zachowanie ptaków czy też ilościową integrację humanistyki z naukami biologicznymi. Następnie prognozy te, traktowane jako wiedza ekspercka, skonfrontowano z wynikami wygenerowanymi przez narzędzia sztucznej inteligencji (ChatGPT). Uzyskano zaskakującą zbieżność wyników. Sztuczna inteligencja pozwoliła na szybkie uporządkowanie ogromnej liczby danych oraz na poprawne i twórcze definiowanie scenariuszy badawczych. Poradziła sobie także z pytaniem o potencjalne przeszkody w ich realizacji – od ograniczeń finansowych, przez brak metodologii, aż po bariery psychologiczne. Publikacja jest jedną z nielicznych prac ekologicznych konfrontujących AI z wiedza ekspercką. Pokazuje, że połączenie tradycyjnych metod badawczych z nowoczesnymi technologiami otwiera nowe możliwości w zrozumieniu i ochronie przyrody. Wydaje się, że rok 2024, ważny w upowszechnieniu sztucznej inteligencji, może być także przełomowy w jej zastosowaniu w badaniach ekologicznych.
Praca została opublikowana w Polish Journal of Ecology we współautorskim gronie 12 bocianologów, w tym przez dr hab. Piotra Profusa i dr hab. Andrzej Wuczyńskiego z naszego Instytutu.
Informacje bibliograficzne: Piotr Tryjanowski, Joanna T. Białas, Łukasz Jankowiak, Leszek Jerzak, Paweł Mielczarek, Marta K. Nowak, Piotr Profus, Joachim Siekiera, Marcin Tobółka, Kazimierz Walasz, Andrzej Wuczyński, and Adam Zbyryt "A Roadmap for the Future Research of the White Stork Ciconia ciconia Population in Poland," Polish Journal of Ecology 72(1-2), 45-64, (25 December 2024).
Link do publikacji: https://doi.org/10.3161/15052249PJE2024.72.1.004
SEMINARIUM IOP PAN 09.01.2025
„Co wiemy o zmienności kształtu jaj u bogatki Parus major?”.
NOWA PUBLIKACJA 02.01.2025
Różnorodność upierzenia różnych gatunków ptaków jest jednym z najbardziej fascynujących zjawisk w przyrodzie i kształtowała się pod wpływem doboru naturalnego oraz płciowego. Znacznie mniej rozumianym zjawiskiem, jest zróżnicowanie upierzenia w obrębie jednego gatunku. Gatunkiem, który charakteryzuje się największą różnorodnością upierzenia jest gołąb miejski (Columba livia f. domestica). Dr Michał Bełcik oraz dr hab. Piotr Skórka z naszego Instytutu uczestniczyli w badaniach nad wpływem środowiska miejskiego na liczebność, proporcje i różnorodność różnych form barwnych upierzenia gołębi. Antropogeniczne źródła pożywienia (np. kosze na śmieci) były dodatnio skorelowane z liczebnością form czarnych oraz proporcjami form czarnych i brązowych. Liczebność niebieskich gołębi była największa przy umiarkowanym udziale wysokich budynków. Różnorodność upierzenia (wskaźnik Simpsona) była dodatnio skorelowana ze źródłami pożywienia i zagęszczeniem żywopłotów, ale ujemnie skorelowana z zagęszczeniem ulic. Wydaje się zatem, że różnorodność form barwnych gołębi może być utrzymywana przez zróżnicowane reakcje poszczególnych form na cechy środowiskowe. Jednak dodatnia korelacja pomiędzy liczebnościami poszczególnych form barwnych wskazuje raczej na atrakcyjność socjalną, niż izolację morf.
Praca ukazała się w otwartym dostępie w Scientific Reports: https://www.nature.com/articles/s41598-024-82937-z
