Aktualności

NOWA PUBLIKACJA 16.09.2024

A wide range of abiotic habitat factors and genetic diversity facilitate expansion of Trapa natans within its native range
Edward Walusiak, Wojciech Krztoń, Elżbieta Wilk-Woźniak et al. 2024. Journal of environmental management, 370: 122468; doi.org/10.1016/j.jenvman.2024.122468

W artykule „Native recovery or expansive threat? Past and predicted distribution of Trapa natans L.s.l. on northern limit of species’ range - Handout for species management; E. Walusiak, W. Krztoń, E. Cieślak, M. Szczepaniak, E. Wilk-Woźniak (doi.org/10.1016/j.ecolind.2023.111349) wykazaliśmy zwiększanie się dostępności siedlisk dla rośliny wodnej - kotewka orzech wodny (Trapa natans). Roślina ta jest gatunkiem rodzimym dla Europy, uznanym za gatunek rzadki, a w niektórych lokalizacjach Europy nawet za wymarły. W wielu państwach wpisana jest na Czerwoną Listę. Zgodnie z naszymi przewidywaniami, gatunek ten w ostatnich latach wykazuje silną ekspansję, co, uważamy, że związane jest ze zmianami klimatu. W aktualnym artykule zajęliśmy się wyjaśnieniem tej szybkiej ekspansji badając ekologię i różnorodność genetyczną Trapa natans s.l. Zbadaliśmy populacje gatunku w jego rodzimym zasięgu (Europa Środkowa i Północno-Wschodnia; wschodnie dorzecze Łaby, dorzecze Odry i Wisły, dorzecze Dźwiny). Stwierdziliśmy obecność gatunku w obszarach Europy, gdzie był uznany za gatunek wymarły (Litwa). Wyniki naszych badań wykazały, że gatunek ten ma szeroki zakres tolerancji warunków siedliskowych: zasiedla wody o średniej i wysokiej zawartości składników odżywczych, o niskim i wysokim zasoleniu. Stosując metodę AFLP i ITS, stwierdziliśmy wysoką zmienność genetyczną w obrębie niektórych populacji Trapa natans, ale stosunkowo ograniczone zróżnicowanie pomiędzy populacjami. Wykazaliśmy, że niektóre populacje są wysoce zróżnicowane (uznaliśmy je za prawdopodobnie refugia; Europa Środkowa), a inne są homogeniczne (uznaliśmy je za nowo zasiedlone miejsca lub miejsca gdzie w ostatnim okresie nastąpiło celowe nasadzenie roślin; Europa Północno-Wschodnia). Zauważyliśmy, że szybka ekspansja Trapa natans może być szkodliwa w jej rodzimym zasięgu i z tego powodu uważamy, że należy ponownie rozważyć status ochrony gatunku. Wysiłki na rzecz ochrony gatunków takich jak Trapa natans powinny uwzględniać różne informacje, m.in.: zmienność genetyczna i klonalna gatunku, która jest związana z prawdopodobieństwem jego wyginięcia lub przetrwania, wymagania środowiskowe, efekty zmian klimatycznych, możliwe miejsce pochodzenia gatunku (naturalne lub komercyjne). Polityka ochrony powinna być dostosowana do stwierdzonych warunków populacji gatunków. W niektórych miejscach gatunki mogą być tak liczne, że są szkodliwe dla ekosystemu, podczas gdy w innych miejscach mogą być zagrożone wyginięciem. Wskazując na wysoki potencjał dyspersji Trapa natans, uważamy, że wprowadzenie osobników orzecha wodnego (dotyczy to także innych gatunków o wysokim potencjale dyspersji) do nowych siedlisk, zarówno naturalnych jak i prywatnych, powinno być przeprowadzane ostrożnie lub nawet zabronione (dotyczy obszarów, gdzie nie są to rośliny rodzime). Niekontrolowane wprowadzanie do nowych lokalizacji takich gatunków np. do prywatnych stawów czy oczek wodnych, może być początkiem ekspansji (rodzime siedliska) lub inwazji (obszar nierodzimy), nawet jeśli są to pojedyncze osobniki lub małe populacje.

NOWA PUBLIKACJA 11.09.2024

Temperatura wywołuje silniejszą i bardziej jednolitą reakcję u ważki tężnicy wytwornej Ischnura elegans niż obcy i inwazyjny drapieżnik w różnych regionach geograficznych

Zapraszamy do zapoznania się z wynikami naszych ostatnich badań w ramach grantu norweskiego „ECOPOND”, które zostały opublikowane w czasopiśmie Evolutionary Applications.

Ostatnie badanie nad ważką tężnicą wytworną (Ischnura elegans) przeanalizowało, jak różne populacje reagują na zmiany temperatury oraz na sygnały obecności w środowisku inwazyjnych obcych drapieżników. Naukowcy porównali populacje z południowej Polski (centralne) i południowej Szwecji (północne). Larwy tężnicy doświadczały podwyższonej temperatury i sygnały drapieżników w kontrolowanych warunkach, a następnie analizowano ich cechy, takie jak tempo wzrostu i masa ciała oraz ekspresje genów.

Główne wyniki badań:

Populacje północne wykazywały większą zmienność zarówno w analizowanych cechach, jak i w ekspresji genów w porównaniu z populacjami z centrum zasięgu.
Temperatury generalnie zwiększały tempo wzrostu, podczas gdy sygnały drapieżników zmniejszały masę ciała. Jednakże efekty temperatury różniły się lokalnie, w zależności od konkretnego stawu, z którego pochodziły larwy.
Reakcje ekspresji genów na temperaturę były bardziej spójne u osobników z różnych regionów geograficznych, szczególnie w szlakach związanych ze stresem oksydacyjnym i metabolizmem. W przeciwieństwie do tego, reakcje na sygnały drapieżników i na kombinację temperatury i sygnałów drapieżników były bardziej specyficzne dla poszczególnych stawów, z których pobrano ważki.
Populacje północne wykazywały większą plastyczność fenotypową i ekspresji genów, co sugeruje, że mogą lepiej przystosować się do zmian środowiskowych niż te z obszarów centralnych.

Badanie to podkreśla, że chociaż populacje z różnych regionów geograficznych mogą podobnie reagować na zmieniające się temperatury, ich reakcje na stres związany z obecnością w środowisku obcych inwazyjnych drapieżników i połączonymi czynnikami stresowymi mogą być bardziej specyficzne lokalnie i dlatego trudniejsze do przewidzenia w obliczu globalnych zmian.

Badania prowadzono w ramach grantu norweskiego ECOPOND (2019/34/H/NZ8/00683) oraz grantu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki (2019/33/B/NZ8/00521).

Wyniki badań przedstawiono w artykule: Comparative Transcriptomic Reveals Greater Similarities in Response to Temperature Than to Invasive Alien Predator in the Damselfly Ischnura elegans Across Different Geographic Scales. Guillaume Wos, Gemma Palomar, Marzena Marszałek, Szymon Sniegula, Evolutionary Applications 2024.

https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/eva.70002

NOWA PUBLIKACJA 10.09.2024

Po ogromnej powodzi w 2010 r., która spowodowała niewyobrażalne szkody wokół prawobrzeżnego Sandomierza, zdesperowani ludzie i reprezentujący ich starosta stalowowolski, wójt gminy Dwikozy, burmistrz Zawichostu, oskarżyli w 2012 r. rezerwat „Wisła pod Zawichostem” o powodowanie czopowania koryta i wywoływanie zagrożenia powodziowego, wnioskując o jego likwidację. Oczywiście, rezerwatu nie można zlikwidować, jeżeli nie utracił walorów przyrodniczych, dla których został powołany. Z drugiej strony, jedna z ogólnopolskich organizacji ekologicznych, irytowała lokalne społeczności walką z eksploatacją piasku z koryta Wisły, materiału potrzebnego do obudowy domów. Ludzie uważali również, że eliminacja takiej działalności zwiększa zagrożenie powodziowe, podczas gdy organizacja ekologiczna twierdziła, że wszędzie, gdzie rybitwy są obserwowane, Wisła ma być nietykalna. Według burmistrza Zawichostu, małe przedsiębiorstwo zatrudniające 5-10 osób przy eksploatacji piasku jest w jego mieście poważnym pracodawcą. Media zawrzały. Powstał problem.

Podczas badań podjętych w ramach projektu: „Plan zarządzania kryzysowego: gatunki Natura 2000 i zagrożenie powodziowe w dolinie środkowej Wisły” finansowanego z funduszy EOG, podjęliśmy systematyczną penetrację odcinka między Tarnobrzegiem a Annopolem. Umożliwił nam to znakomity wodniak, p. Marek Chruściel z MOSIR w Sandomierzu, który regularnie kursował dla nas łodzią motorową na całym tym odcinku, równocześnie ucząc nas Wisły. Stwierdziliśmy, że rzeczywiście, rybitwy były obecne na całym badanym odcinku, jednak kolonie lęgowe występowały tylko w trzech miejscach: kilka gniazd na ostrodze pod samym Sandomierzem, duża kolonia na wyspie Chwałowskiej, usypanej przez wody Sanu poniżej jego ujścia, a największa kolonia występowała na wyspie pod Opoką, przed przełomem Wisły pod Annopolem. Następnym krokiem było ustalenie, dlaczego tam i skąd są rybitwy, które obserwujemy na całej rzece. Odłowiliśmy rybitwy z obydwu gatunków i zaczęliśmy śledzić ich loty w czasie okresu karmienia piskląt. Śledziliśmy je z łodzi, z brzegów i objeżdżając całą okolicę w samochodzie wyposażonym w potężną antenę dachową. Wyniki były jednoznacznie: ptaki gnieżdżące się na Wyspie Opockiej, bo te głównie badaliśmy, nie żerują dalej niż kilka kilometrów od wyspy. Okazało się, że odcinki na których rybitwy żerują, to odcinki agradacji osadów, co powoduje występowanie ogromnych obszarów płycizn. Jak wykazały badania ichtiologiczne, płycizny te są zamieszkane przez narybek i gatunki (nieraz bardzo rzadkie) gatunków ryb o niewielkich rozmiarach ciała, na które polują rybitwy. Uderzająca okazała się różnica między gatunkami rybitw: o ile rybitwa zwyczajna żerowała dość daleko i w różnych siedliskach, rzadka rybitwa białoczelna żerowała praktycznie wyłącznie na płyciznach otaczających wyspy. Okazało się, że im bardziej skomplikowana i różnorodna linia brzegowa wyspy tym częściej i z większym sukcesem żeruje tam właśnie rybitwa białoczelna. Duże wezbrania na Wiśle mogą zmienić morfologię koryta na 10m w głąb łożyska rzeki, jednak kiedy woda opada w ostatniej fazie powodzi opadają najdrobniejsze frakcje, które podlegają bardzo losowym procesom prowadzącym do zróżnicowanej rzeźby dna rzeki na płyciznach. To właśnie te obszary koryta są ostoją dla drobnych rybek będących pokarmem białoczółki. Czy wyspy są odpowiedzialne za ludzkie tragedie? Gdy koryto czopuje się, podnosi się poziom wód gruntowych na równi zalewowej, to oczywiste, ale akurat to nie jest problemem w dolinie Wisły. Wyprostowana ostrogami Wisła wcina się w podłoże, więc podwyższenie koryta tylko sprzyja uwodnieniu jej równi zalewowej. Wyspa wystaje ponad poziom wody w czasie niżówki - można sobie wyobrażać, że to blokuje falę powodziową. Nic bardziej mylnego. Gdy fala powodziowa się podnosi, owszem, wyspa może blokować jakiś niewielki procent przepływu, jednak gdy fala powodziowa wychodzi na równię zalewową, na międzywale, nie ma żadnego wpływu na ilość przestrzeni dostępną dla wody – woda wylewa się na równię i płynie całym międzywalem i wyspa blokuje zaniedbywalny ułamek tej fali.

Według teorii ciągłości rzeki, działania odcinkowe nie mają sensu: opady, źródła osadów, czy zanieczyszczenie powstałe w Krakowie może wpływać na życie w rzece pod Sandomierzem. To prawda. Jednak z drugiej strony, geologiczne uwarunkowania transportu osadów i przepływu wody mogą powodować, że odcinkowa ochrona rzeki ma sens, tak jak w przypadku rez. „Wisła pod Zawichostem”. Wyspy tam istniały od zawsze, jak wskazują wszystkie archiwalne mapy, i będą tam w przyszłości, bowiem gwarantuje to przepływ zawężony przez przełom pod Annopolem. Rezerwat ma tam sens. Z drugiej strony wiadomo, że rybitwy żerują w promieniu najdalej kilku kilometrów od kolonii, więc działania w korycie poza tym zasięgiem są możliwe i nie powinno się ich blokować, zwłaszcza, jak dotyczą bezpieczeństwa ludzi. Po trzecie, planując jakiekolwiek działania ochronne rybitw, stworzenie tylko miejsc gniazdowych, np. na barkach, nie wystarczy, zwłaszcza w przypadku białoczółki. Musi istnieć siedlisko uzupełniające, umożliwiające efektywne żerowanie i karmienie piskląt. Po czwarte i chyba najważniejsze: w obliczu rozwoju kraju ale i w obliczu Restoration Law, tego rodzaju badania powinny być wykonane na wszystkich rzekach by móc racjonalnie decydować o ich przyszłości.

O rezultatach badań przeczytać można w artykule:
Kwaśna D., Ćmiel A.M., Florek J. et al. Radiotelemetry reveals the dependence of inland tern breeding and foraging habitats on ADCP-identified sediment aggradation reaches in lowland rivers. Scientific Reports 14, 18735 (2024). https://doi.org/10.1038/s41598-024-69723-7

NOWA PUBLIKACJA 09.09.2024

Stare, duże drzewa, głęboko zakorzenione w naszej kulturze i religii, rozwijają się przez stulecia, aby dostarczać wielu usług ekosystemowych, takich jak cień, a także niezbędnych mikrosiedlisk – np. dziupli, szczelin, martwych gałęzi, owocników grzybów i roślin epifitycznych – niezbędnych dla przyrody, od mikroorganizmów po ptaki i ssaki. Nowe badania Arkadiusza Frӧhlich z Instytutu Ochrony Przyrody i współpracowników ujawniają, że te starożytne drzewa zanikają i tracą swoje funkcje ekologiczne z powodu powszechnych praktyk zarządzania miejską zielenią. Gdy znajdują się w pobliżu ścieżek spacerowych, ławek lub placów zabaw, gdzie najczęściej przebywają ludzie, drzewa te często podlegają obfitemu przycinaniu lub całkowitemu usuwaniu, aby zapewnić bezpieczeństwo ludzi. Aby budować zrównoważoną przyszłość i harmonizować relacje człowieka z naturą, niezbędne jest zwiększenie świadomości ekologicznej i przemyślenie naszej obecnej polityki „pielęgnacji” zieleni. Obiecującym rozwiązaniem może być tworzenie rezerwatów strategicznych na obrzeżach miast lub 'rezerwatów kieszonkowych' w centrach miejskich, aby chronić te stare drzewa, które często pamiętają czasy królów, a nie będą się w stanie odnowić w perspektywie naszego i przyszłego pokolenia.

Więcej o badaniach można przecztać w artykule opublikowanym w międzynarodowym czasopiśmie Science of The Total Environment.
Link do artykułu: https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2024.174919

ROZSTRZYGNIĘCIE. STYPENDIUM W IOP PAN W ZAKRESIE EKOLOGII ZIMOWEGO PLANKTONU 28.08.2024

W dniu 28 sierpnia 2024 rozstrzygnięto konkurs na stanowisko Stypendysty Narodowego Centrum Nauki w ramach projektu przyznanego w konkursie OPUS 26 „Perspektywa dla ocieplającego się świata: sezonowa (roz-)łączność i wpływ pokrywy lodowej na funkcjonowanie słodkowodnych sieci troficznych,” (2023/51/B/NZ8/01598; ‘SUKCESJA’ (https://panel.iop.krakow.pl/uploads/232/Scholarship_SUKCESJA.pdf)

Informujemy, że w ramach konkursu na stypendium naukowe NCN, do udziału w realizacji projektu badawczego została zakwalifikowana pani Martyna Budziak.

NOWA PUBLIKACJA 20.08.2024

Marini D., Szczygieł, P., Kurek K., Di Nicola M. R., Dorne J. L. C., Marenzoni M. L., Rüegg J., Bury S., Kiraga Ł. (2024). Retrospective Detection of Ophidiomyces ophidiicola from Snake Moults Collected in Bieszczady Mountains, Poland. Microorganisms, 12 (7), 1467.

Ophidiomyces ophidiicola to patogen grzybowy, który powoduje ofidiomykozę (chorobę grzybiczą węży, SFD) i stanowi potencjalne zagrożenie dla dzikich węży na całym świecie. W prezentowanych badaniach wykorzystaliśmy próbki archiwalne (wylinki przechowywane w Instytucie Ochrony Przyrody PAN) do wykrycia O. ophidiicola w lokalnych populacjach węża Eskulapa Zamenis longissimus i zaskrońca zwyczajnego Natrix natrix w dolinie Sanu w paśmie Otrytu w Bieszczadach Zachodnich. Stosując metody genetyczne, takie jak qPCR do wykrywania tego grzyba i konwencjonalny PCR do charakterystyki kladu O. ophidiicola, zidentyfikowaliśmy klad patogenu (I-B) w historycznych próbkach z lat 2010–2012.

Nasze wyniki przyczyniają się do zrozumienia długoterminowej obecności patogenów i podkreślają potencjalną rolę rezerwuarów środowiskowych w przetrwaniu O. ophidiicola. Wyniki te mają kluczowe znaczenie dla zarządzania populacją węża Eskulapa w Polsce, będącą w stanie krytycznego zagrożenia i wskazują na potrzebę jego stałego monitorowania i zarządzania siedliskiem w celu złagodzenia potencjalnych skutków ofidiomykozy.

Link do artykułu: https://www.mdpi.com/2076-2607/12/7/1467

Fot. Katarzyna Kurek

NOWA PUBLIKACJA 14.08.2024

Naukowcy z naszego Instytutu, Maciej Liro, Anna Zielonka oraz Paweł Mikuś przeprowadzili pierwszy na świecie bezpośredni pomiar fragmentacji makroplastiku podczas jego transportu w korycie rzecznym. Wykorzystując samodzielnie opracowaną metodykę, opartą na pomiarach masy makroplastiku przed i po transporcie w rzece, przeprowadzili eksperyment terenowy w środkowym biegu rzeki Skawy, który trwał od 52 do 65 dni. Eksperyment ten umożliwił określenie średniego tempa fragmentacji 1-litrowej butelki PET w badanym odcinku rzeki (0,044 ± 0,012 g). Na podstawie uzyskanych danych naukowcy oszacowali, że roczna utrata masy butelek PET podczas niskich przepływów w tej rzece wynosi 0,26 ± 0,012 g/rok, a szybkość degradacji powierzchni wynosi 3,13 ± 0,14 µm/rok. Wyniki te sugerują, że tempo fragmentacji makroplastiku w rzekach górskich może być wysokie, nawet podczas niskiego przepływu wody.

Prosta i niskobudżetowa metoda pomiaru fragmentacji makroplastiku, opracowana przez naukowców z naszego Instytutu, może być dostosowana do różnych rzek, wspierając ocenę ryzyka związanego z powstawaniem wtórnego mikroplastiku w środowisku.

Praca wynikowa została opublikowana w czasopiśmie międzynarodowym Environment International.

Link do artykułu: https://doi.org/10.1016/j.envint.2024.108935

NOWA PUBLIKACJA 08.08.2024

Warunki świetlne i ewolucja układu wzrokowego u ptaków

Arkadiusz Fröhlich naukowiec z Instytutu Ochrony Przyrody, we współpracy z międzynarodowym zespołem z Hiszpanii, Czech i Francji, przeprowadzili szczegółową analizę i rekonstrukcje ewolucyjne, aby ustalić, jak oczy ptaków oraz mózgowe ośrodki przetwarzające informacje wzrokowe zostały ukształtowane przez warunki świetlne środowiska. Odkryli, że ptaki nocne rozwinęły oczy o większych średnicach rogówki, które są wyjątkowo skuteczne w zbieraniu światła. Jednak zmiany w ogniskowej długości oka i strukturach neuronalnych nie towarzyszyły tym adaptacjom, co wskazuje, że zwiększona wrażliwość na światło mogła obniżyć ostrość wzroku i centralną zdolność przetwarzania.

Link do artykułu: https://doi.org/10.1093/evolut/qpae054

Fot. Arkadiusz Fröhlich

NOWY ZESZYT CZASOPISMA "CHROŃMY PRZYRODĘ OJCZYSTĄ" LATO, 2024! 07.08.2024

Ukazał się kolejny numer kwartalnika "Chrońmy Przyrodę Ojczystą" lato, 2024

Krótko o tym, co Czytelnik znajdzie w zeszycie:

wspomnienie o zmarłej w czerwcu 2024 roku Prof. Zofii Alexandrowicz – wieloletniego pracownika najpierw Zakładu, a później Instytutu Ochrony Przyrody PAN.
obszerne sprawozdanie ze XI Zjazdu Grupy Badawczej Bociana Białego w Prószkowie, który odbył się w listopadzie ubiegłego roku. Prezentujemy najciekawsze treści wystąpień uczestników Zjazdu dotyczące obserwacji, badań i działań na rzecz ochrony bociana białego, prowadzonych przez członków Grupy, m.in.: kierunki najnowszych badań nad bocianem, liczebności bocianów z różnych regionów Polski i z zagranicy, wyboru siedlisk, presji drapieżniczej, interakcji międzygatunkowych, wędrówek, metod w badaniach nad bocianem, ale także aspektów społecznych w ochronie bociana białego
walory przyrodnicze i krajobrazowe Małopolskiego Przełomu Wisły i zagrożenia w aspekcie nasilonego ruchu turystycznego
krótki przegląd najnowszej pozycji książkowej Instytutu: Konflikty człowiek – zwierzęta. Skutki, przyczyny i zapobieganie autorstwa Roberta Gwiazdy
w stałym dziale wydawnictwa „nasze ryby chronione” tym razem cztery kolejne gatunki: brzanka, piekielnica, różanka i słonecznica.

Chrońmy Przyrodę Ojczystą” (ISSN: 0009-6172) to czasopismo adresowane do przyrodników, zarówno profesjonalnie zajmujących się ochroną przyrody, jak i amatorsko zainteresowanych związaną z nią problematyką. Celem czasopisma jest popularyzacja idei i wspomaganie praktyki ochrony przyrody poprzez publikowanie oryginalnych prac dotyczących aktualnej problematyki z tej dziedziny. Teksty publikowane są w języku polskim.

Papierową, pełną wersję bieżącego oraz archiwalnych numerów "Chrońmy Przyrodę Ojczystą" można nabyć w naszym instytucie: http://www.iop.krakow.pl/sprzedaz_wydawnictw_1_143.html.
Jesteśmy także dostępni w prenumeracie u kolporterów prasy.
Więcej informacji o aktualnym numerze: https://www.iop.krakow.pl/artykuly_1_548.html?wydawnictwo_id=387
Informacje redakcyjne: http://www.iop.krakow.pl/informacje_redakcyjne_1_151.html
Zapraszamy do przeglądania interaktywnej wersji Pdf – flipbooka. https://publuu.com/flip-book/23446/1368914

NOWA PUBLIKACJA 25.07.2024

Hajdukiewicz H., Hajdukiewicz M., Ruiz-Villanueva V., Radecki-Pawlik A. & Zawiejska J. (2024). Exploring historical changes in mountain river hydrodynamics induced by human impact. Science of The Total Environment, 174742.

Określenie historycznych zmian hydrodynamiki rzeki górskiej wywołanych działalnością człowieka

W XX wieku wiele odcinków rzek górskich w Europie zostało poddanych intensywnej antropopresji, co znacznie zmodyfikowało morfologię ich koryt. W artykule wskazujemy jak te zmiany wpłynęły na hydrodynamikę Czarnego Dunajca oraz na reakcję rzeki na wezbrania o 2-letniej, 5-letniej, 20-letniej i 50-letniej powtarzalności. W pracy zastosowaliśmy nowatorską metodę opartą na modelowaniu hydraulicznym z wykorzystaniem Numerycznego Modelu Terenu (NMT) utworzonego z archiwalnych zdjęć lotniczych, w celu ustalenia wartości parametrów hydraulicznych przepływów wezbraniowych w okresie 1964 -2012 w 2-km odcinku rzeki. Dane o pionowej pozycji koryta, wykorzystane do dwuwymiarowego modelowania przepływów wezbraniowych, zostały wyodrębnione jako Numeryczny Model Terenu z archiwalnych zdjęć lotniczych z 1964 i 1983 roku oraz jako NMT uzyskany z 2012 roku. Wyniki badań wykazały, że wartości wszystkich parametrów hydraulicznych w badanym odcinku rzeki znacznie bardziej wzrosły w latach 1964-1983 niż w latach 1983-2012, szczególnie dla scenariuszy dwóch największych wezbrań. Badania te potwierdziły zatem, że wraz z postępującym wcinaniem się koryta, średnia wartość prędkości przepływu oraz jednostkowa moc strumienia przy danym przepływie wzrastają, a większy wzrost tych parametrów w pierwszym analizowanym okresie czasu wskazuje na bardziej intensywny proces pogłębiania koryta tuż po największej ingerencji człowieka. Szybsze tempo wcinania koryta przed latami 80. XX wieku znalazło również odzwierciedlenie we wzroście średniej średnicy ziarna osadu dennego między 1964 a 1983 rokiem, po intensywnym odprowadzaniu w dół rzeki drobnego osadu w sztucznie zwężonym korycie. W latach 1983-2012 mniej intensywny wzrost wartości większości parametrów hydraulicznych wskazuje na mniejsze tempo pogłębiania się koryta, jednakże wzrost kompetencji przepływów wezbraniowych i szybkie wcinanie się rzeki w II połowie XX wieku, przyczynia się obecnie do zagrożenia infrastruktury nadrzecznej oraz może powodować poważne szkody powodziowe.

Link do artykułu: https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2024.174742

STYPENDIUM W IOP PAN W ZAKRESIE EKOLOGII ZIMOWEGO PLANKTONU 22.07.2024

Zapraszamy do aplikowania na stanowisko studenta/doktoranta w ramach Stypendiów Narodowego Centrum Nauki (NCN) w zakresie projektu OPUS 26 (2023/51/B/NZ8/01598): „Perspektywa dla ocieplającego się świata: sezonowa (roz-)łączność i wpływ pokrywy lodowej na funkcjonowanie słodkowodnych sieci troficznych”.

Więcej informacji w OFERCIE (EN)

OGŁOSZENIE - KSIĘGOWOŚĆ 17.07.2024

Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie poszukuje osoby na stanowisko: księgowa / księgowy.

Więcej informacji w OGŁOSZENIU

ROZSTRZYGNIĘCIE KONKURSU NA STANOWISKO PODOKTORSKIE W PROJEKCIE WildINTEL 28.06.2024

W dniu 28 czerwca 2024 rozstrzygnięto konkurs na stanowisko podoktorskie w ramach projektu WildINTEL pn. ,,Budowa skalowalnego systemu monitoringu dzikich zwierząt poprzez integrację fotoodłowów i sztucznej inteligencji z Kluczowymi Zmiennymi Bioróżnorodności” (2023/05/Y/NZ8/00104), z dn. 08.04.2024 (https://panel.iop.krakow.pl/uploads/232/WildINTEL_postdoc_position_Krakow_.pdf)

Informujemy, że w ramach konkursu na stanowisko podoktorskie konkursu żaden kandydat nie został zakwalifikowany do udziału w realizacji projektu badawczego.

ROZSTRZYGNIĘCIE KONKURSU NA STANOWISKO POST-DOC W PROJEKCIE OPUS 25 28.06.2024

W dniu 28 czerwca 2024 roku rozstrzygnięto konkurs na stanowisko post-doc w projekcie Opus 25 nr 2023/49/B/ST10/01387: Wpływ zabudowy regulacyjnej koryt na stan roślinności w obrębie dolin rzek górskich, finansowanym przez Narodowe Centrum Nauki i realizowanym w Instytucie Ochrony Przyrody PAN

Informujemy, że na stanowisko post-doc w projekcie Opus 25 została przyjęta Pani Anna Zielonka.

NEKROLOG 24.06.2024

Z ogromnym żalem żegnamy Panią Prof. dr hab. Zofię Alexandrowicz, która odeszła od nas 20 czerwca 2024 r. W osobie Zmarłej, która całe swoje życie zawodowe związała z Instytutem Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, utraciliśmy wybitnego geologa, naukowca i nauczyciela. Będąc znakomitą badaczką skałek piaskowcowych i ruchów masowych w Karpatach, zajmowała się także genezą Pustyni Błędowskiej, badała Groty Kryształowe w Kopalni Soli w Wieliczce, była także prekursorką ochrony dziedzictwa geologicznego, prowadząc w Polsce pionierskie prace w tym zakresie. Była jedną z pierwszych Osób, dostrzegających konieczność holistycznego podejścia do ochrony przyrody, w którym ochrona przyrody nieożywionej jest równie ważna jak przyrody żywej. Tworząc więc naukowe podstawy ochrony przyrody, była znakomitą propagatorką idei ochrony dziedzictwa geologicznego. Członkini–Założycielka Międzynarodowego Stowarzyszenia na Rzecz Ochrony Dziedzictwa Geologicznego ProGEO, nadała ochronie przyrody nieożywionej w Polsce rangę międzynarodową. Życzliwa i otwarta dla współpracowników, była wzorem rzetelności naukowej i ogromnej pracowitości.

Uroczystości pogrzebowe odbędą się 28 czerwca 2024 r. o godz. 12.00 w Sali Pożegnań na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Rodzinie Zmarłej składamy wyrazy głębokiego współczucia.

Dyrekcja i Pracownicy
Instytutu Ochrony Przyrody PAN
W Krakowie

NAGRODA "THE ILKKA HANSKI EUROPEAN DISTINGUISHED SERVICE AWARD" 24.06.2024

Z przyjemnością informujemy, że Dr hab. Nuria Selva otrzymała nagrodę "The Ilkka Hanski European Distinguished Service Award" przyznaną przez Society for Conservation Biology za ważną pracę naukową na temat wpływu globalnych zmian na środowisko Ziemi oraz za wsparcie naukowe ochrony Puszczy Białowieskiej i uruchomienie Roadless initiative. Nagroda została wręczona w Bolonii podczas 7 Europejskiego Kongresu Biologii Konserwatorskiej ECCB2024, gdzie Laureatka zaprezentowała wykład plenarny "Białowieża calling: a look into conservation through the eyes of a forest".

NOWA PUBLIKACJA 17.06.2024

Pierwsze dane na temat polibromowanych eterów difenylowych i trendu w profilu polichlorowanych bifenyli w tkance tłuszczowej europejskich niedźwiedzi brunatnych

Tak zwane “wieczne chemikalia” to inaczej trwałe zanieczyszczenia organiczne (TZO). Są one odporne na degradację i bardzo długo utrzymują się w środowisku. TZO są lipofilne i gromadzą się w tkance tłuszczowej dzikich zwierząt i ludzi, powodując niekorzystne skutki zdrowotne m.in. dla metabolizmu tłuszczów, czy układów rozrodczego, neuroendokrynnego i odpornościowego. Nasze koleżanki z Instytutu Badań Medycznych i Bezpieczeństwa Pracy i Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersystetu w Zagrzebiu, we współpracy z dr hab. Agnieszką Sergiel, przeanalizowały siedem wskaźnikowych polichlorowanych bifenyli (PCB) i siedem polibromowanych eterów difenylowych (PBDE) w tkance tłuszczowej niedźwiedzi brunatnych z populacji dynarskiej. Badania te są pierwszymi na temat poziomów i profilu PBDE u tego gatunku w Europie. Chociaż PCB zostały zakazane dziesiątki lat przed PBDE, u badanych osobników wykryto je w wyższym stężeniu niż PBDE. Potwierdza to ich wszechobecność i wyższy potencjał bioakumulacji. Poziomy TZO analizowane w tym badaniu były jednak stosunkowo niskie. Jest to wynik zgodny z oczekiwaniami, biorąc pod uwagę, iż populacja dynarska w jej chorwackiej części zajmuje stosunkowo słabo zaludnione górskie regiony, charakteryzujące się niską działalnością przemysłową, a zatem bez znaczących źródeł zanieczyszczenia TZO. Niemniej jednak, obecność PCB i PBDE w tkankach niedźwiedzi żyjących na takich obszarach, potwierdza ich trwałość i zdolność do przenoszenia i depozycji na duże odległości, co wymaga regularnego i stałego monitorowania ich poziomów w środowisku. Przedstawione w publikacji wyniki mogą służyć jako punkt odniesienie dla bardziej zanieczyszczonych obszarów i pozostałych populacji niedźwiedzi w Europie i na świecie.
Więcej o tych badaniach można przeczytać tutaj:
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0045653524015315

Fot. Agnieszka Sergiel

NOWA PUBLIKACJA 10.06.2024

Jesteśmy dumni z opublikowania kolejnej, nowej pracy w Science Magazine pt. „Human activities shape global patterns of decomposition rates in rivers’’ (wydanie elektroniczne z 30 maja 2024, first release) na temat dekompozycji materii organicznej w rzekach.

Naukowcami badającymi ten temat, będącymi jednocześnie współautorami publikacji, są dr hab. Tadeusz Fleituch i dr hab. Jerzy Smykla z Instytutu Ochrony Przyrody PAN.

Abstrakt: Rzeki i strumienie biorą udział w globalnym obiegu węgla, rozkładając ogromne ilości lądowej materii roślinnej. Jednakże tempo rozkładu jest bardzo zmienne, a modele i czynniki wpływające na ten proces w skali globu pozostają słabo poznane. Wykorzystując test w oparciu o dekompozycję celulozy w celu odzwierciedlenia głównego składnika szczątków roślinnych, wygenerowaliśmy model predykcyjny (wyjaśniono 81% wariancji) szybkości rozkładu celulozy w 514 strumieniach rozproszonych na całym świecie. Do przewidywania rozkładu istotna była duża liczba zmiennych, co podkreślało złożoność tego procesu w skali globalnej. Przewidywane szybkości rozkładu celulozy w połączeniu z atrybutami jakości ściółki na poziomie rodzaju wyjaśniają opublikowane szybkości rozkładu ściółki z liści z imponującą dokładnością (wyjaśniono 70% wariancji). Nasza globalna mapa uwzględnia szacunki wskaźników w rozległych, słabo zbadanych obszarach Ziemi i ujawnia szybki rozkład w obszarach zdominowanych przez działalność człowieka w skali kontynentalnej.

Link do artykułu: https://www.science.org/doi/10.1126/science.adn1262

NEKROLOG 10.06.2024

Z głębokim żalem zawiadamiamy o śmierci prof. Macieja Z. Gliwicza w dniu 2 czerwca 2024_r._
Profesor Maciej Z. Gliwicz był wybitnym biologiem, hydrobiologiem, ewolucjonistą. Członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk i wieloletni kierownik Zakładu Hydrobiologii na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. Jako członek Rady Naukowej Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk był także związany Instytutem Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk. Jego pasją badawczą były zagadnienia związane z ekologią ewolucyjną organizmów wodnych i biocenoz pelagicznych, a publikacje naukowe miały przełomowe znaczenie dla zrozumienia funkcjonowania ekosystemów wodnych.

Pogrzeb odbędzie się 12 czerwca o godz. 13.00 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Dyrekcja Instytutu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk

Więcej informacji o Profesorze można przeczytać:
https://www.biol.uw.edu.pl/9118-2/
https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C103052%2Czmarl-maciej-gliwicz-hydrobiolog-ewolucjonista-profesor-uw.html

OGŁOSZENIE O KOLOKWIUM HABILITACYJNYM 29.05.2024

Instytut Ochrony Przyrody PAN w dniu 11 czerwca 2023 roku o godzinie 11:30 przeprowadzi w trybie on-line publiczne kolokwium habilitacyjne Dr Rafała Martyki.

Tytuł osiągnięcia habilitacyjnego:
„Indukowane środowiskowo efekty matczyne i ich wpływ na rozwój potomstwa u ptaków wróblowych”

Osoby zainteresowane mogą uczestniczyć w publicznej części kolokwium habilitacyjnego poprzez naciśnięcie linku poniżej:
https://tinyurl.com/26u74zxa

Identyfikator spotkania: 392 546 598 578
Kod dostępu: MSRwtk

Więcej...

OGŁOSZENIE O ZATRUDNIENIE NA STANOWISKO PODOKTORSKIE 21.05.2024

Zapraszamy do składania aplikacji o zatrudnienie na stanowisko podoktorskie w ramach projektu pn. „Wpływ zabudowy regulacyjnej koryt na stan roślinności w obrębie dolin rzek górskich” (2023/49/B/ST10/01387) finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.
Więcej informacji w OGŁOSZENIU (EN)
WYNIK KONKURSU

NOWA PUBLIKACJA 16.05.2024

Instytut Ochrony Przyrody PAN wydał książkę „Konflikty człowiek-zwierzęta. Skutki, przyczyny i zapobieganie”, której autorem jest Robert Gwiazda.

Książka zawiera studium różnych przypadków konfliktów człowieka ze zwierzętami, przyczyny występowania tych konfliktów, a także sposoby zabiegania lub ich ograniczania. Przedstawiono konflikty w obszarze rolnictwa, leśnictwa, rybactwa, gospodarki wodnej, łowiectwa, a także zagrożenia dla zdrowia lub życia człowieka oraz uciążliwości w jego życiu codziennym. W książce opisano różne gatunki powodujące te konflikty m.in. mięczaki, owady, ptaki i ssaki. Publikacja prezentuje konflikty człowiek-zwierzęta w drugiej dekadzie XXI wieku i ich zmiany w okresie 1990-2020. Ważną częścią książki jest pokazanie przyczyn konfliktów, co pozwala na lepsze ich zrozumienie.

Liczy ona 236 stron i jest zilustrowana 80 zdjęciami i 12 poglądowymi rycinami. Monografia opiera się na bogatej literaturze i źródłach (500 pozycji).

W dzisiejszych czasach konflikty ze zwierzętami wydają się nasilać. Powodem powstania tej książki jest fakt braku monografii szeroko podejmującej problem konfliktów człowieka ze zwierzętami w Polsce.

Książka skierowana jest do osób zawodowo zajmujących się ochroną środowiska, szkodami w rolnictwie i leśnictwie, pracowników administracji państwowej, naukowców i studentów biologii, ochrony środowiska, nauk rolniczych i leśnych szczebla uniwersyteckiego, a także wszystkich osób interesujących się problemami przyrodniczymi.

Dystrybucję książki w cenie 29,99 zł brutto prowadzi Instytut Ochrony Przyrody PAN.

Polecamy!

Możliwości zakupu: https://www.iop.krakow.pl/sprzedaz_wydawnictw_1_143.html

Projekt finansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez
Ministra Edukacji i Nauki w ramach Programu „Doskonała Nauka II”.

SEMINARIUM PTH 13.05.2024

Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne, Oddział w Krakowie serdecznie zaprasza na seminarium, które odbędzie się 17 maja 2024 r. o godzinie 13:00 (piątek)
w Sali konferencyjnej Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie (I piętro) oraz na platformie internetowej TEAMS.

Podczas seminarium zostanie wygłoszony referat:

"Czy można było uniknąć katastrofy ekologicznej na Odrze w 2022 roku?"

dr hab. Andrzej Woźnica, prof. UŚ,
Śląskie Centrum Wody, Wydział Nauk Przyrodniczych, Uniwersytet Śląski

https://us.edu.pl/centra-badawcze/scw/wp-content/uploads/sites/63/Pliki/notki-bio/Biogram_Andrzej-Wo%C5%BAnica.pdf

https://scholar.google.com/citations?user=KAU_rK4AAAAJ&hl=pl

Link_do_spotkania:_https://teams.microsoft.com/dl/launcher/launcher.html...

Identyfikator spotkania: 345 555 704 466
Kod dostępu: ynSSin

ZAPROSZENIE (pdf)

Po referacie planujemy dyskusję i podjęcie aktualnych tematów.

Serdecznie zapraszamy!

W imieniu Zarządu
dr hab. Tadeusz Fleituch,
Sekretarz Krakowskiego Oddziału PTH

NOWA PUBLIKACJA 08.05.2024

Wielki problem kryptycznych gatunków wśród europejskich małży rozwiązany

Środowiska siedlisk słodkowodnych należą do najsilniej zagrożonych utratą różnorodności biologicznej i związanych z tym siedliskiem świadczeń ekosystemowych. Ich ochrona musi być oparta na zasadach naukowych, niestety badania niektórych grup organizmów wodnych, pomimo ich doniosłej funkcji ekosystemowej, są zaniedbane. Jedną z takich grup, najsilniej zagrożonych wymarciem w skali globu, są duże małże słodkowodne, najady (Unionida). Jest to grupa o ogromnej plastyczności fenotypowej, która prowadziła w przeszłości do wyróżniania nadmiernej liczby gatunków, a rewizje prowadzone pod koniec XX wieku w oparciu o cechy morfologiczne doprowadziły do redukcji ich liczby, zaniedbując kwestie ich rzeczywistego ewolucyjnego zróżnicowania. W efekcie jedna nazwa gatunkowa obejmowała, co najmniej kilka tzw. gatunków kryptycznych, czyli gatunków niewyróżnialnych pomimo ich rzeczywistego istnienia. Ma to ogromne konsekwencje gdyż gatunki takie nie są chronione lub zaangażowanie w ich ochronę jest niewielkie, gdyż „gatunek zbiorczy” „maskuje” ich rzeczywisty dramat. Ostatnie pan-europejskie badania „gatunku”, szeroko znanego ze szczególnego zachowania rozrodczego (e-mussels.eu), skójki sikawicy Unio crassus, ujawniły istnienie 12 rzeczywistych gatunków, „schowanych” pod „zbiorczym gatunkiem” Unio crassus. Niektóre z tych gatunków występują zaledwie na pojedynczych stanowiskach w jednej rzece i nie są objęte żadną szczególną formą ochrony, na którą zasługują. Szczególnie dramatyczna sytuacje panuje w obszarze Śródziemnomorskim, gdzie występuje najwięcej tego rodzaju gatunków, natomiast zagrożenie wysychaniem rzek jest najsilniejsze. Dwoje pracowników naszego Instytutu, dr hab. Katarzyna Zając, prof. IOP PAN oraz dr hab. Tadeusz Zając prof. IOP PAN, brało aktywny udział w prowadzeniu badań i w przygotowaniu publikacji dotyczącej rozwiązania „kompleksu Unio crassus”. Na terenie Polski mamy niestety dwie nakładające się populacje kryptycznych gatunków: nominalny do tej pory Unio crassus i nowy Unio nanus. Obydwa były do tej pory chronione w naszym kraju jako skójka gruboskorupowa Unio crassus, jednakże nie wiemy, jaka jest aktualna sytuacja demograficzna każdego z nich. Problem jest poważny, bowiem Państwowy Monitoring Przyrodniczy tych gatunków wykazuje ich wyraźny i ciągły spadek w ostatnich kilkunastu latach.

Publikacja jest dostępna w renomowanym czasopiśmie Molecular Phylogenetics and Evolution w trybie otwartego dostępu pod adresem:

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1055790324000381

Badania były realizowane w ramach projektu COST CA18239 CONFREMU pt. „Conservation of freshwater mussels: Pan-European approach”, kierowanego przez dr hab. Tadeusza Zająca, prof. IOP PAN, członka Species Survival Commission przy IUCN.

NOWY ZESZYT CZASOPISMA "CHROŃMY PRZYRODĘ OJCZYSTĄ" WIOSNA, 2024! 25.04.2024

Ukazał się kolejny numer kwartalnika "Chrońmy Przyrodę Ojczystą" wiosna, 2024

bocian biały – test trafności prognoz co do kierunków rozwoju badań. Analizowanie przeszłości z perspektywy teraźniejszości może pomóc lepiej prognozować przyszłość. W artykule dokonano weryfikacji zaproponowanych przed ponad ćwierćwieczem przez Ptaszyka w publikacji z roku 1998 („W jakich kierunkach powinny zmierzać badania polskiej populacji bociana białego Ciconia ciconia?” Przegląd Przyrodniczy 9(3): 65–76) prognoz dotyczących badań nad bocianem białym w Polsce. Większość obszarów badań zasugerowanych przez Ptaszyka została zrealizowana, co wskazuje na trafność ówczesnych przewidywań oraz na znaczący postęp w dziedzinie badań nad bocianem białym w Polsce. Warto sięgać po retrospektywne analizy w kontekście prognozowania i planowania przyszłych badań w ekologii i biologii konserwatorskiej. W przypadku intensywnie badanego gatunku ptaka, bociana białego, perspektywa ćwierćwiecza jest wystarczająca, aby ukazać wartość metodologiczną i intelektualną odwagę tworzenia długoterminowych prognoz w ekologicznych badaniach naukowych, niezbędnych do prowadzenia racjonalnej ochrony gatunku.

awifauna lęgowa Ziemi Głubczyckiej – artykuł prezentuje lęgowe gatunki ptaków występujące na badanym obszarze na początku XXI, ich rozmieszczenie (wraz z mapkami wybranych gatunków) i szacunki liczebności wraz z analizą zmian liczebności na przestrzeni ostatnich 100 lat.

biologiczna ocena funkcjonalności przepławek – w Polsce istnieje kilkaset przepławek i powstają kolejne, jednak wiedza o tym czy są skuteczne, nie jest wystarczająca. Brakuje aktualnych wytycznych krajowych w zakresie projektowania przepławek, co skutkuje dużą dowolnością w podejściu do tego tematu przez projektantów i inwestorów. Jeśli nawet obiekty piętrzące na ciekach mają urządzenia służące migracji ryb, to ich funkcjonalność jest nieznana. Autorzy na podstawie trwającego blisko dekadę monitoringu ponad 35 przepławek prowadzonego z zastosowaniem najnowocześniejszych metod przedstawiają propozycje biologicznej oceny funkcjonalności przepławek, która powinna stanowić standardowe działanie przy projektowaniu przepławek i niwelowaniu wadliwości istniejących.

Więcej informacji o aktualnym numerze:
https://www.iop.krakow.pl/artykuly_1_548.html?wydawnictwo_id=385

Informacje redakcyjne: http://www.iop.krakow.pl/informacje_redakcyjne_1_151.html

Zapraszamy do przeglądania interaktywnej wersji Pdf – flipbooka. https://publuu.com/flip-book/23446/1060795

NOWA PUBLIKACJA 24.04.2024

Kolejna dobra wiadomość na zakończenie projektu Ecopond.

Właśnie ukazała się zbiorcza publikacja pt.: Diversity, Ecology and Evolution of Odonata (2024), w której jeden z rozdziałów stanowi artykuł współautorstwa dra hab. Szymona Śnieguli, prof. IOP PAN pt.:

"First Record of Microsporidia Infection in the Damselfly Ischnura elegans Larvae: Temperature and Predator Cue Effects on the Host’s Life History"

Link do publikacji: https://doi.org/10.3390/d14060428

Wielkie gratulacje dla wszystkich autorów!

OFERTA PRACY NA STANOWISKO PODOKTORSKIE W PROJEKCIE WildINTEL 08.04.2024

Zapraszamy do składania aplikacji na stanowisko podoktorskie w ramach projektu WildINTEL pn. ,,Budowa skalowalnego systemu monitoringu dzikich zwierząt poprzez integrację fotoodłowów i sztucznej inteligencji z Kluczowymi Zmiennymi Bioróżnorodności” (2023/05/Y/NZ8/00104).
Jest to 3-letni projekt w którym współpracują europejskie zespoły badawcze z Polski, Hiszpanii, Norwegii i Niemiec, finansowany w ramach wspólnego zaproszenia BiodivMon ogłoszonego przez BiodivERsA+.

Więcej informacji w OGŁOSZENIU (EN)
WYNIK KONKURSU

SEMINARIUM IB PAN 05.04.2024

Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN zaprasza na seminarium, które odbędzie się
9 kwietnia 2024 r. (wtorek), o godzinie 10:00, w formie hybrydowej (stacjonarnie i zdalnie).

Podczas seminarium dr Michał Adamski (Instytut Botaniki PAN) wygłosi referat:

,,Bioaktywne związki syntetyzowane przez cyjanobakterie i glony’’

Link do spotkania:
Seminarium IB PAN_09.04.2024

SEMINARIUM PTH 05.04.2024

Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne, Oddział w Krakowie serdecznie zaprasza na seminarium, które odbędzie się 19 kwietnia 2024 r. o godzinie 13:00 (piątek)
w Sali konferencyjnej Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie (I piętro) oraz na platformie internetowej TEAMS.

Podczas seminarium zostanie wygłoszony referat:

„Everglades – unikalny ekosystem wodny’’

dr hab. Robert Gwiazda (Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, https://scholar.google.com/citations?user=zUa-ga4AAAAJ&hl=en)

Link_do_spotkania:_https://teams.microsoft.com/dl/launcher/launcher.html...
Identyfikator spotkania: 354 467 094 567
Kod dostępu: tTwyYq

ZAPROSZENIE (pdf)

Po referacie planujemy dyskusję i podjęcie aktualnych tematów.

Serdecznie zapraszamy!

W imieniu Zarządu
dr hab. Tadeusz Fleituch,
Sekretarz Krakowskiego Oddziału PTH

ŻYCZENIA ŚWIĄTECZNE 28.03.2024

Życzymy Państwu,
aby nadchodzące Święta Wielkanocne
były radosne i pełne nadziei,
a chwile spędzone w gronie najbliższych dodawały otuchy
i pozwalały przezwyciężyć wszystkie trudności.
Niech te Święta będą dla Państwa czasem pełnym spokoju,
szczęścia i zasłużonego odpoczynku.

Dyrekcja
Instytutu Ochrony Przyrody
Polskiej Akademii Nauk

NOWA PUBLIKACJA 27.03.2024

Nowy artykuł opublikowany w Ecological Indicators 160 (2024), doi.org/10.1016/j.ecolind.2024.111929

Harmful blooms across a longitudinal gradient in central Europe during heatwave: cyanobacteria biomass, cyanotoxins, and nutrients (Szkodliwe zakwity sinic w gradiencie północ-południe w Europie Środkowej podczas letniej fali upałów: biomasa i toksyny sinic oraz nutrienty)

Elżbieta Wilk-Woźniak, Wojciech Krztoń, Martyna Budziak, Edward Walusiak et al.

Badania dotyczące zakwitów sinic w Europie Środkowej sugerują, że wzrost temperatury oraz eutrofizacja jezior zwiększają częstotliwość, długość i intensywność zakwitów wód. W trzech krajach tego regionu (Litwa, Polska i Chorwacja) przeprowadzono badania, skupiając się łącznie na aż 92 jeziorach., podczas lata kiedy stwierdzono obecność jednej z "największych europejskich fal upałów" (2015 r). Zaobserwowaliśmy różnice w rozmieszczeniu zakwitów sinic wzdłuż gradientu północ-południe. Najniższe średnie temperatury wody i największe biomasy sinic zaobserwowaliśmy w jeziorach litewskich, natomiast najwyższe temperatury i najmniejsze biomasy sinic w jeziorach chorwackich. Średnia biomasa sinic i średnia koncentracja toksyn sinicowych były również najwyższe w jeziorach położonych na północnej szerokości geograficznej. Związki pokarmowe były statystycznie istotnymi czynnikami wpływającymi na ogólną biomasę sinic, koncentrację toksyn sinicowych i biomasę niektórych gatunków sinic (głównie Planktothrix agardhii) w jeziorach z północnej szerokości geograficznej. Wyniki naszych badań wskazują, że fale upałów sprzyjają wzrostowi intensywności zakwitów toksycznych sinic, szczególnie w północnych chłodnych jeziorach, położonych na wysokich szerokościach geograficznych, ale wzrost koncentracji składników odżywczych jest bardzo ważnym czynnikiem zwiększającym zakwity w całej Europie Środkowej. Niektóre gatunki sinic dominują tylko w określonych warunkach co może być wskaźnikiem eutrofizacji i zmian klimatycznych. Nasze badania pokazały, że grupa jezior chłodnych z północnej strefy Europy jest najbardziej zagrożona obecnością gatunków sinic mających zdolność produkcji neurotoksyn (Aphanizomenon gracile and Dolichospermum spp.).

Fot. Wojciech Krztoń

KONFERENCJA BIODIVERSITY OF PONDS 19.03.2024

W związku z zakończeniem projektu ECOPOND "Ekologia zbiorników słodkowodnych w kontekście wpływu działalności człowieka i regionu geograficznego - DNA środowiskowe i nie tylko" (nr UMO-2019/34/H/NZ8/00683) oraz publikacją wyników prowadzonych badań mamy przyjemność zaprosić Państwa na konferencję naukową, która odbędzie się dnia 21 marca 2024r.

Myślą przewodnią spotkania jest: bioróżnorodność stawów w kontekście urbanizacji i geografii.

W konferencji wezmą udział partnerzy projektu z polskich i norweskich instytucji naukowych (Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Jagielloński, Norweski Instytut Badań Przyrody, Norweski Instytut Weterynarii) oraz zaproszeni goście, m.in. dr Rafał Maciaszek, autor popularnego bloga "Łowca Obcych".

SZCZEGÓŁY ORGANIZACYJNE:

Tytuł: BIODIVERSITY OF PONDS in the context of urbanization and geography
Evolutionary ecology of selected organisms and their responses to the human activity

Data: 21 marca 2024

Miejsce: ul. Gronostajowa 7, Kampus UJ, sala P1.2

Godziny: 10:00-15:00

Zachęcamy do zapoznania się ze szczegółowym programem konferencji dostępnym na stronie internetowej projektu ECOPOND: https://ecopondproject.eu/pl/aktualnosc/56,konferencja-projektu-ecopond-21-marca-2024

Wydarzeniu towarzyszy wystawa dokumentująca historię projektu.

PROGRAM WYDARZENIA (pdf)

POSTER (jpg)

SEMINARIUM PTH 08.03.2024

Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne, Oddział w Krakowie, serdecznie zaprasza na seminarium które odbędzie się 15 marca (piątek), 2024, o godzinie 13:00

w Sali konferencyjnej Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie (I piętro) oraz na platformie internetowej TEAMS.

Podczas seminarium zostanie wygłoszony referat:

„Długoletnie zmiany wskaźnika kondycji płoci monitorowane w zbiorniku podgórskim”

dr hab. Antoni Amirowicz (Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=6507446510)

Link_do_spotkania_https://teams.microsoft.com/dl/launcher/launcher.html...

Identyfikator spotkania: 316 224 552 272
Kod dostępu: tmJgwc

ZAPROSZENIE (pdf)

Po referacie planujemy dyskusję i podjęcie aktualnych tematów.

Serdecznie zapraszamy!

W imieniu Zarządu
dr hab. Tadeusz Fleituch,
Sekretarz Krakowskiego Oddziału PTH

SEMINARIUM ISEZ PAN 04.03.2024

Zapraszamy na seminarium Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, które odbędzie się w środę 6 marca 2024 r. o godz. 10:00 w sali konferencyjnej ISEZ PAN (ul. Sławkowska 17, Kraków).
Naszym prelegentem będzie mgr Marcin Wiorek (Zakład Zoologii Bezkręgowców, ISEZ PAN), który wygłosi wykład zatytułowany:
"W środku zagadki: Mindanao (Filipiny) i biogeografia ćmy tygrysiej (Lepidoptera: Erebidae: Arctiinae)".

Seminarium odbędzie się w trybie hybrydowym (obecność fizyczna i wirtualna).
Aby uzyskać dostęp online do spotkania, należy skorzystać z linku przedstawionego poniżej:

Seminarium ISEA PAN, 6 marca 2024 r.

ROZSTRZYGNIĘCIE KONKURSU 29.02.2024

W dniu 29 lutego 2024 rozstrzygnięto konkurs na stypendium naukowe Narodowego Centrum Nauki dla studenta-stypendysty w ramach projektu WildINTEL pt. „Budowa skalowalnego systemu monitoringu dzikich zwierząt poprzez integrację fotoodłowów i sztucznej inteligencji z Kluczowymi Zmiennymi Bioróżnorodności” (nr_2023/05/Y/NZ8/00104)_z_dn._19.01.2024_(http://panel.iop.krakow.pl/uploads/232/WildINTEL_student%20position_Krakow_.pdf)

Informujemy, że w ramach konkursu na stypendium naukowe NCN, do udziału w realizacji projektu badawczego została zakwalifikowana pani Monika T. Hoffmann.

SEMINARIUM IB PAN 29.02.2024

Zapraszamy na seminarium Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN, które odbędzie się 5 marca 2024 r. (wtorek), o godzinie 10:00, w formie zdalnej. Podczas seminarium dr hab. Błażej Ślązak (Instytut Botaniki PAN) wygłosi referat:

Jak rośliny z rodzaju Viola bronią się przed patogenami i szkodnikami – ekologia chemiczna cyklotydów

Link do spotkania:
Seminarium IB PAN 05.03.2024

Wszystkich zainteresowanych serdecznie zapraszamy!

NOWA PUBLIKACJA 28.02.2024

Zróżnicowanie w reakcjach na temperaturę i drapieżnictwo oraz ich wpływ przekazywany na kolejne etapy życia u ważki tężnicy wytwornej

Globalne ocieplenie i inwazyjne gatunki obce, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu, mogą mieć ogromny wpływ na kondycję gatunków rodzimych. Jednak wiemy stosunkowo niewiele o tym, jak te dwa czynniki kształtują cechy organizmów zmiennocieplnych na różnych etapach życia oraz czy i jak może to się różnić między lokalnymi populacjami. W przedstawionych badaniach sprawdzaliśmy wpływ obecności w środowisku wodnym drapieżnika, wywołany przez gatunek rodzimy (drapieżny okoń) lub inwazyjny obcy (wszystkożerny rak sygnałowy) na ważne cechy ściśle powiązane z sukcesem rozrodu ważki tężnicy wytwornej. Owad doświadczał sygnału pochodzącego od drapieżnika tylko podczas stadium jaja lub podczas obu stadiów jaja i larwy w połączeniu z podwyższoną temperaturą symulującą ocieplenie klimatu. Aby zbadać lokalne zróżnicowanie reakcji ważek na potencjalnych drapieżników, porównaliśmy dwie lokalne populacje tężnicy wytwornej, oddalonych od siebie zaledwie kilkoma kilometrami, doświadczające odmiennych warunkami termicznymi (stawy z chłodniejszą oraz cieplejszą wodą) oraz historią drapieżników (obecność lub brak gatunków rodzimych i inwazyjnych obcych). W przypadku braku sygnałów drapieżnika, ocieplenie pozytywnie wpływało na przeżycie ważki, być może dlatego, że wyższa temperatura była bliżej optymalnej. Natomiast przy obecności drapieżnika, ocieplenie obniżało przeżycie, co wskazuje na synergiczny efekt tych dwóch zmiennych na przetrwanie owada. Podczas gdy ocieplenie skracały czas rozwoju larwalnego ważki, sygnały drapieżnika wydłużały go, zwłaszcza w przypadku sygnałów pochodzących od inwazyjnych raków doświadczanych podczas stadium jaja. Ten wynik wskazuje na opóźniony wpływ stresu doświadczonego w czasie fazy jaja na długość rozwoju larwy. Podobnie ocieplenie w połączeniu z sygnałem drapieżnika zwiększały masę w czasie wylotu tężnicy wytwornej, przy czym wpływ drapieżnika był głównie wynikiem ekspozycji na sygnały pochodzące od raków sygnałowych podczas stadium jaja, co w tym przypadku wskazuje na korzystny opóźniony wpływ stresu, gdyż opisywana cecha zazwyczaj korzystnie wpływa na rozród owadów. Warto zauważyć, że podwyższona temperatura i presja od strony drapieżników nie były spójne w obu badanych populacjach, co sugeruje odmienną adaptację w skali lokalnej do warunków termicznych oraz historii zasiedlania badanych stawów przez drapieżniki. Dodatkowo, obserwowaliśmy również wyraźne zmiany reakcji ważek w różnych stadiach rozwojowych. Opisane wyniki mogą mieć istotne znaczenie dla działań ochroniarskich w kontekście zagrożonych gatunków w zbliżonym cyklu życiowym do badanej ważki. Rozumienie interakcji między globalnym ociepleniem a obecnością inwazyjnych drapieżników może pomóc w identyfikacji obszarów, gdzie te czynniki są szczególnie niekorzystne dla populacji rodzimych gatunków.

Badania finansowane przez Narodowe Centrum Nauki (nr grantu 2019/33/B/NZ8/00521) oraz Norweski Mechanizm Finansowania na lata 2014–2021 (EEA – Fundusze Norweskie) w ramach Programu „Badania”, którego operatorem jest Narodowe Centrum Nauki (nr grantu 2019/34/H/NZ8/00683).

Wyniki swoich badań Nermeen R. Amer, Andrzej Antoł i Szymon Śniegula z Instytutu Ochrony Przyrody PAN, oraz Robby Stoks z belgijskiego Uniwersytetu w Leuven opublikowali w czasopiśmie PLoS ONE: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0295707.

SEMINARIUM IOP PAN 20.02.2024

Serdecznie zapraszamy na seminarium instytutowe, które odbędzie się w poniedziałek 26 lutego 2024 r. o godzinie 13:00. w sali konferencyjnej (Mickiewicza 33, Kraków).

Naszym prelegentem będzie dr hab. Tadeusz Zając, prof. IOP PAN, który wygłosi referat zatytułowany: "CONFREMU – Conservation of freshwater mussels: pan-European approach – podsumowanie projektu”.

SEMINARIUM IOP PAN 13.02.2024

Serdecznie zapraszamy na seminarium instytutowe, które odbędzie się w poniedziałek 19 lutego 2024 r. o godzinie 13:00. w sali konferencyjnej (Mickiewicza 33, Kraków). Naszą prelegentką będzie dr Sayantani Basak (Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet w Stirling w Wielkiej Brytanii), która wygłosi wykład zatytułowany: "Think global and act local: a pathway to encompass human dimensions in identifying and managing wild boar conflicts in cities”. Seminarium jest prezentacją projektu badawczego, który będzie zgłoszony do konkursu NCN Sonatina.

NOWY ZESZYT CZASOPISMA "CHROŃMY PRZYRODĘ OJCZYSTĄ" ZIMA, 2023! 12.02.2024

Ukazał się kolejny numer kwartalnika "Chrońmy Przyrodę Ojczystą" zima, 2023.

dudek w polskiej części Górnych Łużyc: artykuł zawiera ciekawe informacje m.in. o ekologii, fenologii, siedliskach i ich zagrożeniu, a także diecie gatunku, zebrane na podstawie badań i obserwacji prowadzonych w polskiej części Górnych Łużyc w okresie niemal 30 lat.

po zdrowie do lasu: Artykuł jest próbą przybliżenia wybranych, ciekawszych tematów prezentowanych podczas konferencji „Las i zdrowie człowieka” zorganizowanej przez Instytut Nauk Leśnych SGGW w Warszawie. Lecznicze funkcje lasu zostały odkryte i udowodnione naukowo już w latach 80. XX wieku. Kąpiele leśne zapoczątkowane w Japonii mają wielu zwolenników na całym świecie, a skuteczność wpływu terapii leśnych na zdrowie psychofizyczne człowieka została naukowo udowodniona. Oprócz informacji czym są i na czym polegają kąpiele leśne oraz w czym tkwi leczniczy sekret lasu, czytelnik dowie się m.in. co to jest technika pięciu zmysłów, czym są zielone recepty, o strategii dostępności lasów dla mieszkańców, aromaterapii czy mykoterapii (Bank Ekstraktów z Grzybów prowadzi badania w kierunku poszukiwania substancji leczniczych pozyskanych z grzybów).

makrofauna bezkręgowa a rekultywacja: artykuł porusza kwestię obecności makrofauny bezkręgowej w miejskich zbiornikach wodnych poddanych zabiegom rekultywacji. Prowadzona na dużą skalę rekultywacja zbiorników wodnych może wpływać negatywnie na występowanie makrofauny bezkręgowej. W jej wyniku następuje redukcja liczebności tej grupy zwierząt oraz wyraźne zmniejszenie ich zróżnicowania gatunkowego. Dominują najpospolitsze organizmy – larwy muchówek z rodziny ochotkowatych oraz skąposzczety, a brakuje w tych zbiornikach mięczaków (przy ich dość obfitym i zróżnicowanym występowaniu w sąsiadujących – nierekultywowanych). Może to wskazywać, że przekształcenie warunków środowiskowych, głównie drastyczna przebudowa struktury dna, jest zdecydowanie niekorzystna dla zwierząt o większych rozmiarach i długim cyklu życiowym, przebiegającym w całości w środowisku wodnym.

nasze ryby chronione: babki, rogacz i inne drobiazgi: Antoni Amirowicz, jak zwykle bardzo ciekawie, opisuje tytułowe „drobiazgi” żyjące w naszym Bałtyku, który jako skarb unikalnej flory i fauny zasługuje na szczególną troskę i ochronę bezcennych ostoi biocenoz. Zaprezentowane zostały cztery rodzime gatunki babek, relikt arktyczny – kur rogacz, dennik, taśmak, pocierniec, iglicznia i wężynka.

Więcej informacji o aktualnym numerze: https://www.iop.krakow.pl/artykuly_1_548.html?wydawnictwo_id=384

Informacje redakcyjne: http://www.iop.krakow.pl/informacje_redakcyjne_1_151.html

Zapraszamy do przeglądania interaktywnej wersji Pdf – flipbooka. https://publuu.com/flip-book/23446/890551

NOWA PUBLIKACJA 09.02.2024

Na stronie Global Water Forum ukazał się artykuł popularnonaukowy o fragmentacji makroplastiku w rzekach. Artykuł przybliża model fragmentacji makroplastiku w rzekach opracowany przez dr Macieja Liro z naszego Instytutu, dr Anne Zielonkę (Uniwerstytet Jagielloński) i Tima van Emmerika (Uniwersytet w Wageningen, Holandia).

https://www.globalwaterforum.org/2024/02/08/rivers-as-macroplastic-fragmentation-machines/

NOWA PUBLIKACJA 23.01.2024

Nowa praca (opublikowana w otwartym dostępie):

Mortality Pattern of Poecilus cupreus Beetles after Repeated Topical Exposure to Insecticide ─ Stochastic Death or Individual Tolerance?
Grzegorz Sowa, Agnieszka J. Bednarska, Ryszard Laskowski

https://pubs.acs.org/doi/10.1021/acs.est.3c08031

Śmiertelność organizmów narażonych na działanie substancji toksycznych jest często opisywana przy pomocy modeli, które mają wyjaśnić czy śmiertelność ta jest zjawiskiem zależnym od indywidualnej odporności (tzw. Individual Tolerance model; IT), czy też zjawiskiem losowym (tzw. Stochastic Death model; SD). Podczas gdy model IT jest zgodny z zasadami doboru naturalnego, znaczenie modelu SD jest dyskusyjne. Aby wyjaśnić, dlaczego idea stochastycznej śmiertelności znalazła zastosowanie w ekotoksykologii, zbadaliśmy śmiertelność chrząszczy Poecilus cupreus zebranych z pól rzepaku traktowanych pestycydami (OSR) oraz z nieopryskiwanych łąk, poddanych następnie w laboratorium kilkukrotnemu narażeniu na insektycyd Proteus 110 OD. Śmiertelność po narażeniu na pestycyd w obu populacjach chrząszczy została opisana krzywymi Kaplana-Meiera oraz przy użyciu modelu GUTS (ang. General Unified Threshold model for Survival), który integruje założenia SD i IT. Analiza Kaplana-Meiera wykazała, że śmiertelność chrząszczy z łąk była znacznie wyższa po pierwszym zabiegu niż po dwóch kolejnych, co wskazuje na model IT. Chrząszcze z pól rzepaku wykazywały w przybliżeniu stałą śmiertelność po pierwszym i drugim zabiegu, co jest zgodne z modelem SD. Analiza GUTS nie wskazała jednoznacznie lepszego modelu, przy czym model IT był marginalnie lepszy dla chrząszczy z łąk, a SD lepszy dla chrząszczy z pól OSR. Specyficzny wzorzec przeżywalności chrząszczy zasiedlających pola rzepaku jest prawdopodobnie wynikiem "filtrowania środowiskowego", w tym przypadku wstępnej selekcji mniej wrażliwych osobników przez stosowanie pestycydów na polach rzepaku. Podobnie może być w przypadku badań na populacjach laboratoryjnych wykorzystywanych w badaniach ekotoksykologicznych – są one zwykle jednolite genetycznie (np. klony, hodowle o wysokim stopniu wsobności), co może prowadzić badaczy do błędnej interpretacji obserwowanych wzorców śmiertelności jako stochastycznych.

OFERTA: STYPENDIUM DLA STUDENTÓW/DOKTORANTÓW W PROJEKCIE WildINTEL 19.01.2024

Stypendium w Instytucie Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w zakresie sztucznej inteligencji, nauki obywatelskiej i monitoringu bioróżnorodności

Zapraszamy do aplikowania na stanowisko studenta/doktoranta w ramach stypendiów Narodowego Centrum Nauki (NCN) dla studentów/doktorantów w zakresie projektu WildINTEL ,,Budowa skalowalnego systemu monitoringu dzikich zwierząt poprzez integrację fotoodłowów i sztucznej inteligencji z Kluczowymi Zmiennymi Bioróżnorodności" (2023/05/Y/NZ8/00104). Jest to 3-letni projekt w którym współpracują europejskie zespoły badawcze z Polski, Hiszpanii, Norwegii i Niemiec, finansowany w ramach wspólnego zaproszenia BiodivMon ogłoszonego przez BiodivERsA+.
Instytucje zaangażowane w projekt to Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (koordynator projektu); the Centre for Advanced Studies in Physics, Mathematics and Computation, Faculty of Experimental Sciences, University of Huelva; the Department of Natural Resources and Environmental Health, University of South-Eastern Norway; the German Centre for Integrative Biodiversity Research (iDiv) Halle-Jena-Leipzig, Martin Luther University Halle-Wittenberg; GBIF Spain, Coordination Unit, Spanish National Research Council (CSIC); the Electrical Engineering and Computer Science (EECS)/ Computer Science and AI Laboratory (CSAIL) from the Massachusetts Institute of Technology (USA).

Więcej informacji w OFERCIE (EN).

NOWA PUBLIKACJA 16.01.2024

Znaczenie monitorowania różnorodności genetycznej w odniesieniu do zmian klimatycznych

Globalna produkcja CO2 nie słabnie, a wynikająca z niej zmiana klimatu ma już udokumentowany wpływ na populacje gatunków. Przystosowanie do nowych warunków klimatycznych zachodzi poprzez zmiany adaptacyjne w genomie. Identyfikacja tej zmienności ma znaczenie dla służb ochrony przyrody i powinna być uwzględniona w planowaniu i realizacji zadań ochronnych. Ale czy w tej chwili skutecznie monitorujemy tę kluczową zmianę?

W nowym artykule w Nature Ecology & Evolution Pearman, Broennimann i in., którego współautorami są dr hab. Aleksandra Biedrzycka i dr hab. Maciej Konopiński z Instytutu Ochrony Przyrody PAN (https://doi.org/10.1038/s41559-023-02260-0) naukowcy wykorzystują technikę identyfikacji obszarów geograficznych odpowiadających warunkom granic zasięgów klimatu ciepłego/suchego dla 147 gatunków roślin i zwierząt, dla których prowadzony jest monitoring genetyczny. Autorzy określają, że ok 25% populacji występuje na obszarach granicy zasięgu, natomiast 75% populacji doświadcza warunków klimatycznych odpowiadających optimum dla danego gatunku. Wraz ze wzrostem temperatur i spadkiem wilgotności ciepłe obszary na granicy zasięgu staną się coraz bardziej niezdatne do zamieszkania przez gatunki. Ponieważ jednak populacje na tych obszarach były w przeszłości narażone na stosunkowo ciepłe i suche warunki, prawdopodobnie mają również warianty genetyczne umożliwiające przystosowanie się do tych warunków. Zakładając wystarczający przepływ genów między populacjami, te warianty genetyczne mogą być ważne dla adaptacji populacji centralnych w miarę pogarszania się jakości środowiska z powodu zmiany klimatu. Niemniej jednak, ze względu na tempo zmian klimatycznych, istnieje duże ryzyko utraty populacji z granicy zasięgu, a co za tym idzie, wariantów genetycznych pozwalających na dostosowanie do nowych warunków. Dlatego niezwykle ważne jest prowadzenie monitoringu genetycznego właśnie takich marginalnych populacji.

Nakładając mapy marginalnych klimatycznie obszarów wielu gatunków w Europie na ich zasięgi, autorzy identyfikują strefy, które prawdopodobnie charakteryzują się istotną zmiennością genetyczną, wskazując obszary kluczowe dla monitoringu genetycznego. Przeważająca większość tych obszarów zlokalizowana jest w Europie Południowej i Południowo-Wschodniej, co sugeruje potrzebę rozszerzonego monitorowania genetycznego tych terenów.

Autorzy oceniają również przygotowanie krajów do monitorowania wpływu zmian klimatycznych na różnorodność genetyczną wykorzystując udokumentowane działania monitoringu genetycznego w 32 krajach w ramach programu Europejskiej Współpracy w Dziedzinie Badań Naukowo-Technicznych, COST. Wyniki tego podsumowania pokazują, że do końca 2021 r. przeprowadzono zaskakująco mało badań pod kątem monitoringu genetycznego. W tyle pozostają szczególnie kraje Europy Południowo-Wschodniej (Turcja i kraje bałkańskie), gdzie w związku z występowaniem południowych granic zasięgów wielu gatunków, zapotrzebowanie na badania genetyczne monitorowanie jest wysokie. Autorzy sugerują konieczność intensyfikacji monitoringu genetycznego na tych obszarach. Podkreślają również, że zgodnie z unijnymi dyrektywami, siedliskową i ptasią, wysiłki związane z prowadzeniem monitoringu genetycznego powinny zostać wzmocnione w dużej części Europy. Co więcej, w związku z ustalonymi podczas COP15 tzw. Globalnymi Ramami na Rzecz Różnorodności Biologicznej (GBF), tego rodzaju monitoring genetyczny jest obowiązkowy dla krajów uczestniczących.

P. B. Pearman, O. Broennimann, 48 additional co-authors, A. Guisan and M. Bruford. Monitoring species’ genetic diversity in Europe varies greatly and overlooks potential climate change impacts. Nature Ecology & Evolution 2024 (DOI: https://doi.org/10.1038/s41559-023-02260-0)

Pierwszy autor: peter.b.pearman@gmail.com

Kontakt IOP PAN: biedrzycka@iop.krakow.pl

Fot. Andreas Meyer: Hyla meridionalis, Rana graeca

OFERTA PRACY NA STANOWISKO DOKTORANTA W PROJEKCIE PollinERA 16.01.2024

Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie ogłasza nabór na pełnoetatowe stanowisko doktoranta w projekcie PollinERA pn. „Zrozumienie interakcji między pestycydami a owadami zapylającymi w celu wsparcia oceny ryzyka środowiskowego i polityki UE”. Projekt realizowany jest ramach środków Unii Europejskiej z obszaru B HORIZON-CL6-2023-BIODIV-01-1.
Więcej informacji w OGŁOSZENIU (EN)

PROJEKT PollinERA OFICJALNIE ROZPOCZĘTY 15.01.2024

Projekt PollinERA - „Zrozumienie interakcji między pestycydami a owadami zapylającymi w celu wsparcia oceny ryzyka środowiskowego i polityki UE” właśnie się rozpoczął. PollinERA to projekt unijny z obszaru B HORIZON-CL6-2023-BIODIV-01-1, który ma na celu zmianę obecnie stosowanej oceny ryzyka i wpływu pestycydów na owady zapylające (opartej na testowaniu wpływu pojedynczych substancji na jeden gatunek – pszczołę miodną), w ekologicznie spójną systemową ocenę wpływu mieszanin pestycydów na różne gatunki owadów zapylających. Szczegółowe cele PollinERA to:

Wypełnienie luk w danych ekotoksykologicznych, aby umożliwić realistyczną ocenę źródła i dróg narażenia oraz wpływu pestycydów na owady zapylające i ich wrażliwość na pestycydy i mieszaniny.

Opracowanie i przetestowanie systemu wspólnego monitorowania pestycydów i owadów zapylających w europejskich systemach upraw i krajobrazach, opracowanie wskaźników ryzyka i informacji o narażeniu na mieszaniny pestycydów.

Opracowanie modeli toksykokinetycznych/toksykodynamicznych (TKTD) i populacyjnych w celu przewidywania toksycznego wpływu pestycydów na zapylacze.

Opracowanie systemowej oceny ryzyka na poziomie populacji, uwzględniającej wiele czynników stresogennych i długoterminową dynamikę przestrzenno-czasową w skali krajobrazu oraz sporządzenie otwartej bazy danych dotyczącej owadów zapylających i pestycydów.

W projekt zaangażowani są partnerzy z ośmiu krajów europejskich: Danii (koordynator), Polski, Szwecji, Włoch, Niemiec, Belgii, Bułgarii i Słowenii. Projekt rozpoczął się we styczniu 2024 r. i potrwa do grudnia 2027 r. W ramach tego projektu w Instytucie Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk utworzone zostanie stanowisko doktoranta (ogłoszenie), pod opieką naukową dr hab. Agnieszki Bednarskiej, prof. IOP PAN.

Fot. Agnieszka Bednarska

NOWA PUBLIKACJA 15.01.2024

Wygląd, czy osobowość – co zapewnia sukces rozrodczy?

Badano związek między osobowością a sukcesem rozrodczym u samców ważki rzecznej Calopteryx splendens. Prace przeprowadzono w naturalnych warunkach, na dziko żyjących owadach, ponieważ eksperymenty behawioralne w laboratorium mogą być zakłócone stresem wynikającym ze sztucznych warunków. Sprawdzano czy zaangażowanie w zaloty, wygląd, czy odwaga i agresywność samców zwiększają ich popularność wśród samic. Okazało się, że najważniejszą cechą było zaangażowanie w zaloty. Adorowanie samiczek owocowało większą ilością kopulacji, niż inwestowanie w walki i wysoką aktywność. Plastyczność, czyli zmienność badanych zachowań, nie przynosiła większego sukcesu niż stałość, czyli osobowość. Natomiast mniejszy rozmiar plamki na skrzydle również skutkował z większą ilością partnerek, co nie jest oczywistym wynikiem dla tego gatunku, gdzie samice często preferują partnerów z bardziej wybarwionymi skrzydłami.

Badania prowadzone przez Marię J. Golab z IOP PAN oraz Tomas Brodin z SLU w Szwecji.

Link do artykułu: https://doi.org/10.1080/24750263.2023.2294090

NOWA PUBLIKACJA 11.01.2024

Zmienność temperatury otoczenia przed rozpoczęciem lęgów przewiduje częstotliwość angażowania się w kopulacje poza-partnerskie przez samice sikory modrej Cyanistes caeruleus.

Ojcostwo spoza pary będące wynikiem kopulacji poza-partnerskich stanowi alternatywną strategią rozrodczą, która ma potencjalnie ważne konsekwencje dla dostosowania, zarówno samców, jak i samic, ale także ich potomstwa. Do tej pory zidentyfikowano szereg czynników wpływających na występowanie ojcostwa poza parą u ptaków. Jednakże, rola zmienności środowiskowej w oddziaływaniu na występowanie epizodów kojarzeń poza parą była dotychczas przedmiotem stosunkowo niewielkiej uwagi. Międzyośrodkowy zespół badawczy, którego członkiem był dr Rafał Martyka z naszego instytutu, ocenił znaczenie temperatury otoczenia dla prawdopodobieństwa występowania ojcostwa spoza pary u krótkożyjacego gatunku ptaka wróblowego – sikory modrej. Autorzy badań wykazali, że zmienność lokalnych warunków termicznych doświadczanych przez samice w okresie 14 dni przed inicjacją lęgów (datą złożenia pierwszego jaja) jest związana z częstotliwością występowania ojcostwa spoza pary – prawdopodobieństwo ojcostwa spoza pary na poziomie lęgu wzrastało wraz ze wzrostem zmienności temperatury otoczenia. Zaobserwowany wzorzec jest zgodny z ideą plastycznych reakcji samic na nieprzewidywalne warunki środowiskowe. Dlatego też kojarzenie poza-partnerskie mogą stanowić przystosowawczą strategię mającą na celu rekompensowanie negatywnych konsekwencji niestabilnych warunków środowiskowych dla dostosowania.

Temperature variability is associated with the occurrence of extrapair paternity in blue tits.
Aneta Arct, Rafał Martyka, Szymon M. Drobniak, Lars Gustafsson, Mariusz Cichoń. Behavioral Ecology, Volume 35, Issue 1, 2024, arad106.
Link do artykułu: https://doi.org/10.1093/beheco/arad106

SEMINARIUM IB PAN 08.01.2024

Instytut Botaniki PAN zaprasza na seminarium, które odbędzie się 9 stycznia 2024 r. (wtorek), o godzinie 10:00, w formie hybrydowej (stacjonarnie i zdalnie).
Podczas seminarium dr Mariusz Janczur (Autonomous University of the State of Mexico, Toluca, Meksyk) wygłosi referat:

Differential association of sexual forms of Opuntia robusta with mycorrhizal arbuscular fungi

Link do spotkania:
Seminarium IB PAN_09.01.2024 godz. 10:00

SEMINARIUM IOP PAN 04.01.2024

Zapraszamy na seminarium Instytutu Ochrony Przyrody PAN, które odbędzie się w najbliższą środę, 10 stycznia 2024 r. o godzinie 13.00 w sali konferencyjnej Instytutu (Mickiewicza 33, Kraków).

Naszym gościem będzie dr Mariusz Janczur z Universidad Autónoma del Estado de México, Toluca, Mexico (Autonomous University of the State of Mexico, Toluca, Mexico), który zaprezentuje referat zatytułowany:
"Czy grube ptaki są szczęśliwe?".

NOWA PUBLIKACJA 03.01.2024

Gatunki obce, zmiany klimatu i prawo

Zmiany klimatu są jednym z kluczowych czynników sprzyjających sukcesowi gatunków obcych po ich introdukcji na nowe obszary. W naszym artykule oceniliśmy jak zmiany klimatu wpłyną na ryzyko wprowadzenia, zadomowienia i rozprzestrzenienia w Polsce 60 obcych gatunków roślin i 58 obcych gatunków zwierząt. Zbadaliśmy również czy zmiany klimatu wpłyną na ryzyko negatywnego wpływu tych gatunków na rodzimą przyrodę, gospodarkę i zdrowie człowieka. Według ocen ekspertów prowadzących analizy, zmiany klimatu będą sprzyjały 79 spośród badanych gatunków. Spowoduje to wzrost liczby inwazyjnych gatunków obcych wysokiego ryzyka z 38 do 63. Obecnie większość z tych gatunków nie jest jeszcze szeroko rozpowszechniona w Polsce, a niektóre z nich w ogóle nie były jeszcze stwierdzone w środowisku, lecz występują jedynie w uprawie lub hodowli.
Choć większość inwazyjnych gatunków obcych wysokiego ryzyka podlega regulacjom prawnym na poziomie krajowym lub unijnym, to nie brak wśród nich takich gatunków, na które nie nałożono dotychczas żadnych ograniczeń prawnych. Ponieważ zmiany klimatu jeszcze bardziej zwiększą inwazyjność tych gatunków, pożądane jest się objęcie ich przepisami prawnymi, mającymi na celu ograniczenie ryzyka ich wprowadzenia do środowiska.

Climate change as a factor enhancing the invasiveness of alien species.
Solarz W., Najberek K., Tokarska-Guzik B., Pietrzyk-Kaszyńska A., 2023. Environmental & Socio-economic Studies 11, 36-48.
Artykuł w otwartym dostępie / open access: https://doi.org/10.2478/environ-2023-0022