Uprawiam/sprzedaję egzotyczne rośliny

Uprawa roślin ozdobnych stanowi bardzo popularny rodzaj działalności hobbystycznej, a handel nimi jest bardzo ważną gałęzią gospodarki. Duża część ozdobnych drzew, krzewów i bylin, a także roślin owocowych, to gatunki obce. Wiele z nich może rosnąć jedynie w warunkach kontrolowanych, często wymaga skomplikowanych zabiegów pielęgnacyjnych, bez których nie jest w stanie przetrwać w dzikiej przyrodzie. Zresztą osoby uprawiające rośliny ozdobne z reguły nie dążą do ich celowego wsiedlania poza swoje ogródki czy działki.

Nie brak jednak wyjątków – są miłośnicy roślin, którzy pragną „upiększyć” naszą przyrodę i umyślnie wysiewają czy przesadzają uprawiane przez siebie obce gatunki do naturalnych siedlisk. Choć intencje mogą być w tym przypadku szczere, należy sobie zdawać sprawę z tego, że introdukcje obcych gatunków do środowiska przyrodniczego nie tylko stwarzają dla niego realne niebezpieczeństwo, ale są również wykroczeniem przeciwko obowiązującym przepisom prawnym, podlegającym karze grzywny albo aresztu. Jednak w większości przypadków obce rośliny dostają się z ogródków do dzikiej przyrody nie dzięki celowej „pomocy” człowieka, ale wskutek zaniedbania czy niefrasobliwości. Często nie jest ono wynikiem złej woli, ale rezultatem całkowitego braku świadomości o potencjalnych skutkach pewnych zachowań, takich jak na przykład usuwanie odpadów zawierających materiał roślinny (np. nasiona) na dzikie wysypiska śmieci. Ponieważ mogą się w nich znajdować nasiona lub części roślin, z których mogą powstawać dorosłe osobniki, to należy pamiętać, żeby odpady roślinne były one pakowane w szczelne pojemniki i wyrzucane w przeznaczonych do tego celu miejscach.

Niezależnie od tego czy obca roślina dostaje się do dzikiej przyrody wskutek celowego działania czy też przypadku, szanse, że da to początek wielkoskalowej inwazji są bardzo znikome. Większość ozdobnych roślin nie jest bowiem przetrwać w naturze, na przykład wskutek niekorzystnych warunków klimatycznych, glebowych, czy z powodu zbyt silnej konkurencji ze strony gatunków rodzimych. Jest to wprawdzie scenariusz najbardziej prawdopodobny, jednak dla bardzo niewielkiego odsetka gatunków, znalezienie się w środowisku naturalnym stanowi okazję do prawdziwej eksplozji liczebności i zajmowanego areału, co może prowadzić do zagrożeń dla naszej przyrody i wywołać straty gospodarcze.

Choć frakcja roślin, którym się to udaje, pozostaje mała, to ich całkowita liczba oczywiście rośnie wraz ze wzrostem liczby gatunków, które są uprawiane. W chwili obecnej w ofercie centrów i sklepów ogrodniczych w Polsce znajduje się ponad 8000 odmian należących do ponad 1800 gatunków roślin. Ponad 80 z nich to gatunki obce, które celowo lub w sposób niezamierzony zostały wsiedlone do wolnej przyrody i tworzą w niej stabilne dzikie populacje. Ograniczenia w stosunku do gatunków obcych roślin zostały określone w ustawie z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych. Listę gatunków obcych roślin, których dotyczą ograniczenia w handlu, określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 2022 r. w sprawie listy inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii i listy inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski, działań zaradczych oraz środków mających na celu przywrócenie naturalnego stanu ekosystemów .

Niepokoi również fakt, że można w Polsce kupić około 120 gatunków obcych roślin, które wprawdzie nie występują jeszcze w przyrodzie w naszym kraju, ale ich występowanie stwierdzono w krajach sąsiednich. Istnieje zatem uzasadniona obawa, że jeśli gatunki te będą w Polsce w dalszym ciągu uprawiane, to również i u nas powstaną ich dzikie populacje.

Mimo, że liczby te są duże, to należy stwierdzić, że inwazyjne gatunki obce stanowią bardzo niewielką część wszystkich roślin, które są oferowane w sprzedaży i uprawiane. Wydaje się, że dzięki temu stosunkowo łatwy do osiągnięcia powinien być kompromis uwzględniający z jednej strony interesy podmiotów gospodarczych zajmujących się obrotem roślinami ozdobnymi i osób korzystających z ich oferty, a z drugiej – interesy ochrony przyrody. Jeszcze raz należy podkreślić, że kluczowym zagadnieniem jest rezygnacja z wprowadzania na rynek i uprawy kilku czy kilkunastu najbardziej inwazyjnych obcych gatunków rośli ozdobnych. Ponieważ dla większości z nich łatwo znaleźć mniej inwazyjne alternatywy, brak tych gatunków nie będzie wywoływał znaczących negatywnych skutków ekonomicznych ani dla osób zajmujących się handlem tymi roślinami, ani dla tych, którzy są zainteresowani ich uprawą. To niewielkie ustępstwo przyniesie natomiast zdecydowanie pozytywne efekty dla przyrody.

Sklepy i centra ogrodnicze mogą ponadto odegrać niebagatelną rolę w propagowaniu wiedzy o przyczynach i skutkach inwazji biologicznych oraz o sposobach ich łagodzenia. Jednym ze sposobów osiągnięcia tego celu może być na przykład zapewnianie osobom kupującym rośliny informacji o tych zagadnieniach w formie plakatów czy broszur dołączanych do nabywanych roślin, zwłaszcza jeśli są to rośliny inwazyjne. Powinny one zawierać przede wszystkim informacje o zagrożeniach, jakie dany gatunek może stanowić dla rodzimej przyrody i wskazówki dotyczące sposobów ograniczania tego zagrożenia, takich jak czas i miejsce uprawy, czy sposób postępowania z pozostałościami roślin po zakończeniu sezonu wegetacyjnego.

Szereg innych działań przyczyniających się do łagodzenia skutków inwazji biologicznych, które mogą być podejmowane przez osoby zajmujące się obrotem roślinami ozdobnymi, został zebrany w "Kodeksie postępowania w zakresie ogrodnictwa i inwazyjnych roślin obcych".

Kodeks ten opracowali w 2009 r. Vernon Heywood i Sarah Brunel w ramach współpracy Rady Europy i Europejskiej i Śródziemnomorskiej Organizacji Ochrony Roślin (EPPO). Jest on skierowany do wszystkich sektorów związanych z produkcją i wykorzystywaniem roślin ozdobnych. Dobre praktyki w tym zakresie obejmują dobrowolne podjęcie m. in. następujących działań:

  • zdobycie informacji o tym, które rośliny w okolicy są inwazyjnymi i potencjalnie inwazyjnymi gatunkami obcymi
  • prawidłowa identyfikacja sprzedawanych/wykorzystywanych obcych roślin
  • zapoznanie się z uwarunkowaniami prawnymi dotyczącymi obcych roślin
  • podjęcie współpracy z innymi zainteresowanymi osobami/podmiotami, zarówno w tej samej branży, jak i w sektorze ochrony przyrody i ochrony roślin
  • ustalenie które gatunki obcych roślin stanowią zagrożenie i zaniechanie ich sprzedaży/ wykorzystania
  • zapewnienie kupującym informacji o oferowanych inwazyjnych gatunkach obcych, dotyczących m. in. potencjalnych zagrożeń i sposobów ich ograniczania
  • zastąpienie inwazyjnych gatunków obcych nieinwazyjnymi gatunkami alternatywnymi
  • staranne zagospodarowanie i usuwanie materiałów roślinnych i odpadów zawierających ten materiał
  • zapobieganie „ucieczkom” roślin z upraw
  • popularyzacja wiedzy o inwazjach biologicznych

Realizacja niektórych działań nie wymaga żadnych kosztów, a dla innych działań wymagane koszty są niewspółmiernie małe w stosunku do korzyści (w tym finansowych), wynikających z ograniczania introdukcji i rozprzestrzeniania inwazyjnych obcych gatunków. Wprowadzenie Kodeksu w życie wymaga jednak szerokiego rozpropagowania wśród wszystkich zainteresowanych i od ich wysokiego poziomu samoregulacji.