Babka gymnotrachelus (Kessler, 1857) – Babka łysa – Goad goby

Informacje w bazie danych Gatunki obce w Polsce nie są prawnie wiążące. Mają one charakter naukowy.

Status

Na części terytorium Polski gatunek rodzimy; na pozostałej części terytorium Polski gatunek obcy; ocena dotyczy obszaru, na którym gatunek jest obcy

Populacja zasiedlająca Strwiąż w zlewisku Morza Czarnego jest najprawdopodobniej rodzima, natomiast występowanie na obszarze zlewiska Morza Bałtyckiego jest wynikiem imigracji przez sztuczny kanał Bug-Prypeć.

Występuje obecnie w środowisku

Rozmnaża(ł) się w środowisku

Liczebność lub/i zasięg zwiększają się

Inwazyjny gatunek obcy

Gatunek ten konkuruje o pokarm z rodzimymi gatunkami ryb. Zagrożenia takiego nie ma tam, gdzie baza pokarmowa jest wystarczająco bogata (np. w zbiornikach zaporowych).

Ogólna charakterystyka

Wygląd i biologia

Ubarwienie żółtawo-szare. Grzbiet ciemny z ukośnie biegnącymi brunatnymi falistymi pasami. Oczy duże położone na wierzchu głowy, która stanowi 1/4 długości ciała. Pysk tępo zakończony. Otwór gębowy szeroki w ustawieniu półgórnym z mięsistymi wargami. Płetwy brzuszne zrośnięte w przyssawkę, która znajduje się pod płetwami piersiowymi. Pierwsza płetwa grzbietowa krótsza i wyższa od drugiej. Druga płetwa grzbietowa oraz odbytowa równo wysoka na całej długości. Ciało całkowicie pokryte łuską (ktenoidalną, a miejscami, cykloidalną) z wyjątkiem sklepienia głowy, gardła i podstawy płetw piersiowych. Samce i samice różnią się wyglądem – maksymalna długość ciała samca wynosi 16 cm, samicy: 13,3 cm. Osobniki spotykane w Polsce są przeciętnie mniejsze. W okresie rozrodu ciało samca ciemnieje, a płetwy wydłużają się i czernieją. Gatunek drapieżny. W Polsce żywi się głównie skorupiakami obunogimi Amphipoda, larwami ochotek Chironomidae i innych muchówek Diptera, mięczakami Molusca (np. Valvata sp., Bithynia sp., Sphaerium sp., Pisidium sp., Dreissena polymorpha), skąposzczetami Oligochaeta oraz drobnymi rybami. Żeruje w nocy i o świcie. Dojrzałość płciową osiąga w wieku dwóch lat. Średnica jaj w okresie poprzedzającym rozród wynosi od 0,14 mm do 1,56 mm. Tarło trwa od początku kwietnia do końca lipca, a niekiedy przedłuża się do połowy sierpnia. Jaja składane są w co najmniej dwóch seriach, w miejscach osłoniętych, w tzw. gniazdach, pod korzeniami i kamieniami, w pustych muszlach małży Anodonta sp., w oponach oraz innych śmieciach wyrzucanych do wody. W gnieździe mogą być jaja od więcej niż jednej samicy. Samiec pilnuje ikry, ruchami płetw natlenia wodę, usuwa obumarłe jaja i odstrasza potencjalnych drapieżników.

Siedliska w zasięgu rodzimym

Jest to gatunek euryoligohalinowy, żyje zarówno w wodach słodkich, jak też w wysłodzonych zatokach morskich. Szczególnie dobre warunki bytowania znalazła w zbiornikach zaporowych, gdzie obserwuje się ją w dużej liczebności.

Wpływ na rodzimą różnorodność biologiczną i na gospodarkę

Siedliska w zasięgu wtórnym

Powierzchniowe wody stojące i płynące oraz mezotroficzna roślinność wolnopłynących rzek (miejsca osłonięte od głównego nurtu, np. zbiorniki zaporowe lub zamulone zatoki, często z dużą liczbą mięczaków). W Polsce spotykana w rzekach, gdzie preferuje miejsca osłonięte od głównego nurtu, np. zamulone zatoki, często z dużą liczbą mięczaków oraz w zbiornikach zaporowych. Wiosną migruje do strefy przybrzeżnej dla odbycia tarła, a na zimę powraca na większe głębokości.

Występowanie

Okoliczności poprzedzające introdukcję do Polski

Babka łysa rozprzestrzenia się w Europie wzdłuż dwóch szlaków migracji wodnej fauny ponto-kaspijskiej. Pierwszy z nich, tzw. centralny, prowadzi z Morza Czarnego przez Dniepr, Prypeć, Kanał Królewski i Muchawiec (dopływ Bugu) do Polski, skąd możliwa jest dalsza ekspansja przez Kanał Bydgoski, Noteć, Odrę do Niemiec i Zachodniej Europy. Pojawienie się babki łysej w Polsce w 1995 r. poprzedzone było rozszerzeniem jej zasięgu w dorzeczu Dniepru, aż po Kijów , podczas gdy jeszcze w XIX w. notowana była jedynie w jego dolnym biegu. Obecnie jest również na liście obcych gatunków na Białorusi. Ekspansja babki łysej obserwowana jest również wzdłuż Dunaju , powyżej Żelaznej Bramy, uważanej za granicę pierwotnego zasięgu babki. Na początku lat 90. odnotowano ją w Serbii, gdzie obecnie występuje na kilku stanowiskach w Dunaju, m.in. na 130. kilometrze powyżej Żelaznej Bramy (. W 1999 r. złowiono ją na Słowacji w okolicach Bratysławy oraz w Austrii na wschód od Wiednia. Jak dotąd nie stwierdzono jej obecności na Węgrzech. Rozprzestrzenianie się, szczególnie w Dunaju i Dnieprze, częściowo ma charakter naturalnej dyspersji z dawnego postglacjalnego refugium, lecz udział tzw. czynnika ludzkiego jest tu wyraźny. Przejawia się m.in. w budowie kanałów żeglugowych łączących zlewiska mórz. Babka łysa, jako denna ryba słabo pływająca na duże odległości, najprawdopodobniej wykorzystuje w swej inwazji transport rzeczny, przemieszczając się skokowo o setki kilometrów np. w wodach balastowych, w zagłębieniach mat peryfitonu porastających zanurzone części lub w postaci ikry przyczepionej do elementów statku. Wskazują na to również badania z okolic Wiednia, gdzie babki szczególnie licznie zasiedlają rejony umocnień naddunajskich portów.

Mapa występowania

Pola atlasowe na mapie przedstawiają miejsca stwierdzeń gatunku, a punkty – miejsca jego introdukcji.

Informacje, które mogłyby uzupełnić mapę występowania gatunku, można przesyłać na adres ias@iop.krakow.pl

Opis rozmieszczenia

Rozmieszczenie regionalne: Bug w śodkowym biegu i dolny bieg Krzny

Ogólny opis introdukcji

Babka łysa po raz pierwszy stwierdzona została w 1995 r. w środkowym Bugu na odcinku Terespol-Drohiczyn, a dwa lata później gatunek ten występował już w tej rzece między miejscowościami Hanna i Kamieńczyk, przypuszczalnie zasiedlił też Zalew Zegrzyński. Następnie w 2000 r. odnotowano obecność babki łysej w Zbiorniku Włocławskim, oddalonym od ujścia Bugo-Narwi do Wisły o około 100 km. W 2003 r. babka ta już licznie występowała w okolicach Torunia i Solca Kujawskiego, potwierdzono jej obecność także w Bugu poniżej Kodenia i w Zalewie Zegrzyńskim. Jesienią 2005 złowiono ją w ujściu Wdy, tj. na 813,5 km biegu Wisły. Zaobserwowano, że babka łysa wchodzi do ujściowych odcinków dopływów Wisły, np. Bzury, Skrwy Prawej i Wdy. W 2007 potwierdzono, że gatunek ten utrzymuje się w Bugu na odcinku Terespol - Zalew Zegrzyński oraz Dolnej Wiśle w Zbiorniku Włocławskim, stwierdzono go również w Przekopie Wisły.

Najwcześniejsza introdukcja/obserwacja

w roku 1995

Sposoby transportu

• Samodzielne rozprzestrzenienienie spoza obszaru Polski

Przyczyny sprowadzenia

• Samodzielne rozprzestrzenienie do Polski po wcześniejszym wprowadzeniu zagranicą

Sposoby wsiedlenia do środowiska przyrodniczego

• Rozprzestrzenianie po wcześniejszym wprowadzeniu na innym obszarze

Literatura

• Danilkiewicz Z. 1996. Babka łysa (gołogłowa), Neogobius gymnotrachelus (Kessler, 1857) (Perciformes, Gobiidae) - nowy gatunek w ichtiofaunie zlewiska Morza Bałtyckiego. Komunikaty Rybackie 2: 27-29.
• Danilkiewicz Z. 1997. Minogi oraz ryby rzeki Bugu i jego polskich dopływów. Archives of Polish Fisheries 5: 5-82.
• Grabowska J. 2005. Reproductive biology of racer goby Neogobius gymnotrachelus in the Włocławski Reservoir (Vistula River, Poland). Journal of Applied Ichthyology 21: 296-299. Blackwell Verlag link
• Grabowska J., Grabowski M. 2005. Diel-feeding activity in early summer of racer goby Neogobius gymnotrachelus (Gobiidae): a new invader in the Baltic basin. Journal of Applied Ichthyology 21: 282-286. Blackwell Verlag link
• Kakareko T., Żbikowski J., Żytkowicz J. 2005. Diel partitioning in summer of two syntopic neogobiids from two different habitats of the lower Vistula River, Poland. Journal of Applied Ichthyology 21: 292-295. Blackwell Verlag link
• Kostrzewa J., Grabowski M. 2001. Babka łysa (gołogłowa), Neogobius gymnotrachelus (Kessler, 1857) (Gobiidae, Perciformes) – nowy gatunek ryby w Wiśle. Przegląd Zoologiczny 45: 101-102. link
• Kostrzewa J., Grabowski M. 2003. Opportunistic feeding strategy as a factor promoting the expansion of racer goby (Neogobius gymnotrachelus Kessler, 1857) in the Vistula basin. Lauterbornia 48: 91-100. link
• Kostrzewa J., Grabowski M., Zięba G. 2004. Nowe inwazyjne gatunki ryb w wodach Polski. Archives of Polish Fisheries 12: 21-34.
• Kukuła K., Ortyl B., Bylak, A. 2019. Habitat selection patterns of a species at the edge–case study of the native racer goby population in Central Europe Scientific Reports 9: 1-11. link

Opracowanie: Joanna Grabowska

Rodzaj organizmu: Ryba

Typ: Vertebrata
Klasa/Gromada: Actinopterygii
Rząd: Perciformes
Rodzina: Gobiidae

Synonimy łacińskie: Gobius burmaisteri Kessler, 1877; Gobius gymnotrachelus Iljin, 1927; Gobius gymnotrachelus Kessler, 1857; Gobius marcopus Filippi, 1865; Mesogobius gymnotrachelus Berg, 1916; Neogobius gymnotrachelus (Kessler, 1857)

Synonimy polskie: Babka gołogłowa

Synonimy angielskie: Racer goby