Lacerta viridis meridionalis Cyrén, 1933 – Jaszczurka zielona podgat. meridionalis – Green lizard ssp. meridionalis

Informacje w bazie danych Gatunki obce w Polsce nie są prawnie wiążące. Mają one charakter naukowy.

Status

Gatunek obcy na całym obszarze, na którym występuje lub występował w Polsce

Stwierdzany w przeszłości w środowisku

Wymarły w Polsce

Polska leży na granicy naturalnego występowania nominatywnego podgatunku jaszczurki zielonej L. v. viridis (Laurenti, 1768). Obecnie, z braku okazów dowodowych, został on uznany za wymarły, ale niewykluczone jest jego występowanie na zachodzie kraju. Możliwe jest również introdukowanie do środowiska naturalnego osobników tej rasy pochodzących z obszarów ich naturalnego występowania. Występowanie w Polsce podgatunku L. v. meridionalis było bez wątpienia konsekwencją jego celowej introdukcji. Obecnie ten obcy takson jest również uznawany za wymarły w naszym kraju. Jaszczurka zielona Lacerta viridis (Laurenti, 1768), poza podgatunkiem nominatywnym, zasiedlającym dużą część Europy, obejmuje 4 kolejne podgatunki: 1) L. v. meridionalis Cyrén, 1933, który zasiedla częściowo pobrzeże Morza Czarnego i północno-wschodnią Grecję 2) L. v. infrapunctata Schmidtler, 1986, który zasiedla środkową część południowego wybrzeża Morza Czarnego w Turcji; 3) L. v. guentherpetersi Rykena, Nettmann & Mayer 2001, który zasiedla głównie wyspę Euböa (Eubea) i częściowo południową Grecję bez Peloponezu; 4) L. v. paphlagonica Schmidtler, 1986, który zasiedla ograniczony obszar w południowo-wschodniej części pobrzeża Morza Czarnego na terenie Turcji. Niektórzy autorzy kwestionują zasadność wydzielenia podgatunków zasiedlających środkową i wschodnią turecką część południowego wybrzeża Morza Czarnego. Kolejne, wcześniej w literaturze wymieniane podgatunki jaszczurki zielonej (np. Lacerta v. bilineata, L. v. chloronata, L. v. feyervaryi), znane głównie z części obszarów Europy Za-chodniej, półwyspu Apenińskiego, Półwyspu Iberyjskiego i Sycylii, w ostatnich latach za-klasyfikowano do pokrewnego gatunku tj. zachodniej jaszczurki zielonej Lacerta bilineata Daudin, 1802, wśród której obecnie wyróżnia się 5 podgatunków. Rejon Istrii i północno-wschodnich Włoch jest obszarem stykania się zasięgów obu ww. podgatunków jaszczurek.

Nieinwazyjny gatunek obcy

Ogólna charakterystyka

Wygląd i biologia

Charakterystyka cech jaszczurki zielonej w zależności od podgatunku jest bardzo zróżnicowana. Najdłuższe rozmiary osiągają formy zasiedlające ciepłe, południowe części europejskiego i azjatyckiego zasięgu. Ciało ma smukłe, dużą wyraźnie wysklepioną głowę, dobrze zaznaczone przewężenie szyjne, tułów masywny spłaszczony grzbietobrzusznie, ogon bardzo długi (aż do ponad dwukrotnie dłuższego niż całkowita długość głowy i tułowia) zwężający się ku końcowi od jego nasady (u samców po okolicę położenia narządów kopulacyjnych), cztery silne, smukłe kończyny zakończone długimi palcami i pazurkami. Wierzchni część głowy to tzw. pileus. U szczytu głowy znajduje się tarczka dziobowa (scuta rostrale), następnie parzyste tarczki zanozdrzowe (sc. supranasalia), pojedyncza tarczka między-nozdrzowa (sc. internasale), stykające się ze sobą parzyste tarczki przedczołowe (sc. praefrontalia), dalej tarczka czołowa (sc. frontale), parzyste tarczki czołowociemieniowe (sc. frontoparietalia), parzyste rozdzielone tarczki ciemieniowe (sc. parietalia), pomiędzy nimi położona jest tarczka śródciemieniowa (sc. interparietale) i za nią tarczka potyliczna (sc. occipitale). W okolicy oka widoczne są tarczki nadoczne (sc. supraocularia). Na boczne czaszkowe otarczowanie głowy - poczynając od przodu - składają się: tarczka dziobowa (sc. rostrale), dwie mniej więcej równej wielkości położone jedna nad drugą tarczki zanozdrzowe (sc. postnasalia /górna - sc. supranasale i dolna - sc. postnasale/) (obie stykają się z otworem nosowym), jedna spora tarczka policzkowa (sc. frenale), duża tarczka policzkowooczna (sc. frenooculare), poniżej 6-9 tarczek wargowych górnych (sc. supralabiale), pomiędzy którymi znajduje się duża tarczka podoczna (sc. suboculare). Tarczki zanozdrzowe wraz z tarczką policzkową u jaszczurki zielonej nie tworzą układu mniej więcej trójkątnego - co jest zazwyczaj bardzo typową cechą układu tych tarczek u jaszczurki zwinki Lacerta agilis L. Między rzędem tarczek nadocznych i tarczek brwiowych (sc. supracilaria) położonych nad okiem, występuje także pojedynczy rząd 4-6 małych tarczek ziarnistych. W okolicy skroniowej występuje tarczka żwaczna (sc. massetericum) i tarczka uszna (sc. tympanale) i w górnej części dwie tarczki nadskroniowe (sc. supratemporalia). Część żuchwowa rozpoczyna się tarczka bródkowa (sc. mentale), a za nią leży rząd 7-8 tarczek wargowych dolnych (sc. sublabialia). Większą część podgardzielowej okolicy głowy pokrywają duże tarczki podżuchwowe (sc. submandibularia). Na brzusznej części szyi występuje bruzda gardzielowa (sulcus gularis) i kołnierzyk (collage), tworzony przez rząd (7-12) nieco większych ząbkowanych łusek otaczających szyję. Środkowa z nich jest największa. Łuski grzbietowe (sc. dorsalia) są małe, okrągławe i ułożone w 42-56 rzędów. Tarczki brzuszne (sc. ventralia) są znacznie większe i ułożone w liczne poprzeczne rzędy. Przed otworem odbytowym znajduje się pojedyncza duża tarczka odbytowa (sc. anale) otoczona kilkoma mniejszymi tarczkami. Ogon pokrywają dachówkowate łuski, z wierzchu i po bokach wręgowane, a na brzusznej stronie gładkie. Spore zróżnicowanie w otarczowania ciała tych jaszczurek jest przede wszystkim typową cechą lokalnych populacji, a również cechą indywidualną poszczególnych osobników. Ubarwienie młodocianych osobników jest zmienne od niemal jednolicie jasnobrązowego po ciemnobrązowe, rude lub rdzawe, z dwoma jasnymi liniami przebiegającymi na skraju powierzchni grzbietowej. Brzuszna i podgardzielowa część ciała jest u nich jaśniejsza, żółtawa lub żółtawo-zielona. Wraz z wiekiem ubarwienie bardzo się zmienia. Samce grzbietową stronę mają wówczas zabarwioną na trawiasto zielony kolor, brzuszną na żółto zielony kolor, zaś podgardzielową, zwłaszcza w okresie godowym, na niebieski, błękitny kolor, wyraźnie odróżniający się od pozostałych części ich ciała. U samic ubarwienie jest bardziej zmienne. Zazwyczaj wierzchnia część ich ciała jest zielona (nie tak intensywnie jak u samców). Po bokach grzbietu występują dwie faliste jasne linie ciągnące się aż do końca ogona. Mogą także występować dwie podobne linie po bokach ciała. Wzdłuż tych linii pojawiają się nieforemne nieco ciemniejsze plamy. Boczne i brzuszna część ciała jest znacznie jaśniejsza, biaława, żółtawa lub żółtozielona. Samce i samice różnią się wyglądem. Maksymalna długość ciała samca: 40 cm, rekordowo osiąga nawet ok. 50 cm. W populacji brandenburskiej podgatunku nominatywnego długość ciała samca wynosi: 36,4 - 50,8 cm, (w tym 23,7 długość ogona), natomiast samicy: 33,8 - 51,6 cm. Gatunek drapieżny odżywiający się zwłaszcza drobnymi bezkręgowcami (głównie owadami), mniejszymi gatunkami jaszczurek, rzadziej innym pokarmem. Najbardziej charakterystyczną cechą ubarwienia podgatunku L. v. meridionalis, rzucającą się na pierwszy rzut oka, jest u samców ubarwienie tylnego odcinka tułowia, ogonowej części ciała i kończyn tylnych, które w przeciwieństwie do podgatunku nominatywnego (L. v. viridis) są zabarwione na różne odcienie brązu, a nie zieleni. Również wierzchnia część całego ciała dojrzałych samic tego podgatunku generalnie zabarwiona jest na kolor brunatny, w różnych odcieniach. Wzdłuż ich tułowia biegną dwie jasne linie kończące się w różnych odcinkach ogona. Są także między tymi podgatunkami inne, znacznie mniej zauważalne różnice np. wielkość głowy w stosunku do tułowia, ale identyfikacja tych cech wymaga porównywania równowiekowych osobników. Gatunek wykazujący dzienny tryb życia. Wszystkie podgatunki jaszczurki zielonej są wybitnie ciepłolubne. W całym zasięgu występowania zasiedlają silnie nasłonecznione, suche, skaliste, kamieniste i piaszczyste tereny porośnięte roślinnością trawiastą (generalnie ciepłolubną, a nawet kserotermiczną). Przedstawiciele podgatunku nominatywnego (Lacerta viridis viridis) w rejonie Karpat (Ukraina) w zależności od aury mogą prowadzić poranną i popołudniową aktywność. Opuszczają swoje ziemne schronienia przy temp. ok. 10°C i wygrzewają się. Pozostają aktywne maksymalnie do temp. ok. 32-33°C (do 35°C) – wówczas ukrywają się w miejscach zacienionych. Po opadnięciu temp. mogą ponownie pojawiać się na powierzchni ziemi i mogą kontynuować popołudniową aktywność. Najbardziej aktywne są przy temp. ok. 22°C (Szczerbak, Szczerban 1980). W izolowanych populacjach w Bran-denburgii (Niemcy) także przedstawiciele podgatunku nominatywnego generalnie aktywność rozpoczynają w drugiej połowie kwietnia. W wiosenne dni słoneczne dzienną aktywność zaczynają ok. godz. 8.30 (czasu środkowoeuropejskiego) i przez 20-90 minut wygrzewają się po czym poszukują pokarmu i ponownie się wygrzewają. Później przemieszczają się po zasiedlanym terenie i wykonują inne czynności życiowe, mogą się także chować. Pomiędzy 15.30 i 16.45 znowu wykazują większą aktywność, którą kończą około godziny 17-18. Największą aktywność jaszczurki wykazywały w maju tj. około godziny 11-12 (do 70% obserwowanych okazów), zaś w sierpniu pomiędzy godzinami 10-14 (ok. 50-55% obserwowanych osobników) (Elbing 2001a). Dla brandenburskich populacji określany jest optymalny zakres temperatur aktywności na 25-28°C, przy rozpoczynaniu aktywności przy 12-13°C. W tych populacjach długość aktywności sezonowej może być różna, ale wyraźnie zmniejsza się we wrześniu (Peters 1970, Elbing 2001a). Populacje jaszczurek zielonych zasiedlające Czechy (także podgatunek nominatywny) występują na obszarach charakteryzujących się średnią roczną temperaturą powietrza wynoszącą co najmniej 7-8°C, a na Morawach 9-10°C i utrzymującą się w tych zakresach przez 170-180 dni (Mikátová 2001a).

Wpływ na rodzimą różnorodność biologiczną i na gospodarkę

Siedliska w zasięgu wtórnym

Opuszczone budynki - ruiny zamków

Sposoby wykorzystywania przez człowieka

Zwierzę domowe/ozdobne Przyczyną sprowadzenia do Polski była hodowla hobbystyczna.

Występowanie

Okoliczności poprzedzające introdukcję do Polski

Nie ma wątpliwości, że podgatunek L. viridis meridionalis jest w Polsce taksonem obcycm. Natomiast podgatunkiem o niepewnym statusie jest nominatywny podgatunek L. v. viridis, który Głowaciński (2001) uznaje ją za wymarły. W czasach historycznych jego obecność została udokumentowana co najmniej na kilku stanowiskach, z których ostatnie było połozone na Śląsku Cieszyńskim (Bielawski, Ramik 1972). U podstawy jego zaniknięcia Maślak (1995) upatrywał dewastacji siedliska, natomiast Juszczyk (1987) twierdził, iż „można przypuszczać, że gatunek ten w drodze naturalnej ekspansji przedostał się z Czechosłowacji (gdzie jest pospolity) przez Bramę Morawską na teren Polski”. Jednak Mikátová (2001a) uważa ten pogląd za bardzo mało prawdopodobny, zwłaszcza, że na terenie Czech, w tym rejonie, jaszczurki zielone w nieodległej przeszłości nie występowały i obecnie także ich brak. Współcześnie, najbardziej prawdopodobny rejon naturalnego występowania jaszczurki zielonej obejmuje zachodnią części kraju (województwo lubuskie, województwo zachodniopomorskie i województwo dolnośląskie). W bardzo bliskiej odległości od granic z polską (w Niemczech) znanych jest dzisiaj kilka populacji tego gatunku (np. Hecht 1928, 1930, 1931, Paepke 1970, Peters 1970, Heym, Paepke 1978, Jorga 1984, Nettmann, Rykena 1984, Krüger, Jorga 1989, Kirmse 1990, Rykena, Nettmann, Günther 1996, Elbing 2001a, b, Schneeweiß 2001). Wśród przyrodników prowadzących badania w woj. lubuskim panuje przekonanie o obecności autochtonicznych populacji jaszczurki zielonej na tym obszarze. Agapow (1994) twierdził, że znane są dwa wyspowe stanowiska, na których występują populacje małych okazów „rasy nominalnej, podobnych do tych, jakie występują w Brandenburgii”. Jedno z tych stanowisk odkryto już w 1948 roku - była to populacja bardzo duża usytuowana na piaszczystych wzgórzach, jej istnienie potwierdzono w 1968 i na początkach lat siedemdziesiątych. Populacja bardzo zmalała liczebnie w porównaniu do sierpnia 1948 roku. Agapow (inf. ustna 1995) twierdził, że miejscem bytowania jaszczurki zielonej jest region Krosna Odrzańskiego (woj. lubuskie) i Głogowa (woj. dolnośląskie). Także Radkiewicz (inf. ustna 1998) twierdził, że rejon Głogowa jest miejscem występowania tego gatunku. Mimo penetracji terenów wskazanych przez ww. autorów informacji tych dotychczas nie udało się potwierdzić. Rejonem województwa lubuskiego, gdzie najbardziej spodziewano się znaleźć jaszczurki zielone były obszary przygraniczne z Brandenburgią, skąd od wielu lat ww. niemieccy ba-dacze donosili o ich obecności. Najbliższa populacja od terytorium Polski zasiedla rejon granicznego miasta Guben. Jej obecność w 1970 r. potwierdził Paepke. Także okolice rozległej przygranicznej, odkrywkowej kopalni węgla brunatnego Jänschwalde są miejscem aktualnego występowania populacji tego gatunku (np. Elbing 2001a, b). Ostatnie wiarygodne obserwacje jaszczurki zielonej (rasy nominatywnej) z obszaru województwa lubuskiego pochodzą z przełomu XX i XXI w. dotyczą właśnie rejonu Gubina. Na nasłonecznionym wrzosowisku pod linią wysokiego napięcia w pobliżu tej miejscowości obserwowano tu co najmniej jednego dorosłego osobnika (Najbar 2005). W rejonie tym istnieje bardzo wiele potencjalnych siedlisk (takich samych jak we wschodniej części sąsiedniej Brandenburgii), które mogą zasiedlać jaszczurki zielone. Jest to o tyle prawdopodobne, że także w ostatnich latach dopiero przy bardzo dokładnym kartowaniu faunistycznym obszarów wschodnich Niemiec, znaleziono kilka izolowanych i stosunkowo liczebnych populacji tego gatunku (Elbing 2001a, b). U nas to rozpoznanie niewątpliwie jest na razie niepełne. Brak jest dotychczas okazów dowodowych lub innych przekonywujących danych na to, że jaszczurki zielone (rasy nominatywnej) aktualnie występują w Polsce. Nawet te skromne dane pochodzące z Ziemi Lubuskiej nie uprawniają do stwierdzenia, że z całą pewnością był to osobnik (osobniki?) autochtoniczny, zwłaszcza, że znane są próby introdukowania tych jaszczurek na naszych ziemiach. Introdukcje tego gatunku były realizowane także w innych rejonach Europy Środkowej. Mikátová (2001a, b) donosi o wielokrotnym wypuszczaniu na terenie Czech jaszczurek zielonych pochodzących ze Słowacji i z Bałkanów, co prawdopodobnie mogło mieć katastrofalne skutki dla mało liczebnych autochtonicznych populacji zasiedlających np. okolice Pragi.

Mapa występowania

Pola atlasowe na mapie przedstawiają miejsca stwierdzeń gatunku, a punkty – miejsca jego introdukcji.

Informacje, które mogłyby uzupełnić mapę występowania gatunku, można przesyłać na adres ias@iop.krakow.pl

Ogólny opis introdukcji

Introdukowane w Siedlisku osobniki pochodziły ze wschodniej Bułgarii (najprawdopodobniej z Parku Narodowego Arkutino, znad rzeki Ropotamo, bądź z najbliższego otoczenia tego Parku). Co najmniej kilka dorosłych osobników było hodowane w warunkach terraryjnych przez hodowcę z Nowej Soli, a przychówki i prawdopodobnie dorosłe osobniki były sukcesywnie wypuszczane w zrujnowanej części zamku w Siedlisku, położonej na nasłonecznionym, stromym brzegu rzeki Odry. Pierwsze informacje ustne, z przełomu lat 80. i 90. XX w., o obecności jaszczurek pochodziła właśnie od tego hodowcy, i faktycznie na wskazanym miejscu do połowy lat 90. XX w. dość regularnie obserwowano przedstawicieli tego podgatunku (osobniki dorosłe i młode) (przypuszczalnie stanowisko było rokrocznie zasilane). Po zaprzestaniu wypuszczania (po połowie lat 90. XX w.), późniejsze kilkukrotne penetracje terenu nie przyniosły jakichkolwiek rezultatów (Najbar mat. własne). Przypuszczalnie przy powtórnych próbach wsiedlania tego podgatunku do środowiska naturalnego w warunkach klimatycznych Polski, nie ma on jakichkolwiek szans na samoistne utrzymanie się m.in. ze względu na znacznie wyższe wymagania termiczne.

Najwcześniejsza introdukcja/obserwacja

około roku 1986

Sposoby transportu

Celowe sprowadzenie do Polski

Przyczyny sprowadzenia

Celowo sprowadzony do hodowli zwierząt towarzyszących (domowych, akwarystycznych, terrarystycznych)

Sposoby wsiedlenia do środowiska przyrodniczego

Ucieczka lub celowe wsiedlenie z uprawy lub hodowli

Sposób rozprzestrzeniania się po introdukcji

Gatunek nie rozprzestrzenia się poza miejsce introdukcji W okresie trwania populacji gatunek nie rozprzestrzeniał się poza miejsce, w którym był introdukowany.

Literatura

Agapow L. 1994. Zarys historii świata zwierzęcego. W: Król S. (red.) Przyroda województwa gorzowskiego. 56-66. Wyd. Future, Szczecin
Bielawski R., Ramik T. 1972. Jaszczurka zielona, Lacerta viridis (Laurenti, 1768) w Polsce. Przegląd Zoologiczny 26: 465-469.
Elbing K. 2001. Die Smaragdeidechsen - zwei (un)gleiche Schwestern Zeitschrift für Feldherpetologie: Beiheft 3: 143 . link
Elbing K. 2001. Die Smaragdeidechsen - zwei (un)gleiche Schwestern. Zeitschrift für Feldherpetologie: Beiheft; 3: 143 ss. Laurenti Verlag, Bochum. link
Elbing K. 2001. Übersicht über Verbreitung und Status der Reliktpopulationen von Lacerta viridis (Laurenti, 1768) im mitteleuropäischen Tiefland. W: Elbing K., Nettmann H. K. (red.), Beiträge zur Naturgeschichte und zum Schutz der Smaragdeidechsen (Lacerta s. str.) Mertensiella 13: 151-157.
Engelmann W. E., Fritzsche J., Günther R., Obst F. J. 1985. Lurche und Kriechtiere Europas. 420 ss. Neumann Verlag Leipzig, Radebeul
Głowaciński Z. 2001. Jaszczurka zielona Lacerta viridis (Laurenti, 1768). W: Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. 276-278. Państwowe Wyd. Rolnicze i Leśne, Warszawa
Głowaciński Z. 2003. Jaszczurka zielona Lacerta viridis (Laurenti, 1768). W: Głowaciński Z., Rafiński J. (red.). Atlas płazów i gadów Polski. Status - rozmieszczenie - ochrona. 86-88. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa-Kraków link
Hecht G. 1928. Zur Kenntnis der Nordgrenzen der mitteleuropäischen Reptilien. Mitt. Zool. Mus. Berlin. Bd. 14: 503-596..
Hecht G. 1930. Die märkische Smaragdeidechse, Lacerta viridis, Laur. subspec. bran-denburgiensis subspec. nov. Das Aquarium 62.
Hecht G. 1931. Die märkische Smaragdeidechse Lacerta viridis brandenburgiensis G. Hecht. Brandenburgia 40: 1-11.
Heym W. D., Paepke H. J. 1978. Amphibien und Reptilien im Bezirk Cottbus Natur und Landschaft Natur und Landschaft im Bezirk Cottbus 1: 41-51.
Jorga W. 1984. Zur Bestandsituation der Smaragdeidechse, Lacerta v. viridis (Laurenti), in der Niederlausitz Natur und Landschaft im Bezirk Cottbus 6: 54-59.
Juszczyk W. 1987. Płazy i gady krajowe. T. 1: 239 ss. PWN, Warszawa
Kirmse W. 1990. Die Smaragdeidechse (Lacerta viridis) in Brandenburg: Bestand und Schutzmaßnahmen. Die Eidechse 1: 10-12. link
Kirmse W. 1990. Zur aktuellen Situation der brandenburgischen Smaragdeidechse (Lacerta viridis). Die Eidechse 5: 2-4.
Krüger M., Jorga W. 1989. Verbreitung der Amphibien und Reptilien im Bezirk Cottbus. Natur und Landschaft im Bezirk Cottbus 12: 3-41.
Maślak R. 1995. Eidechsen in Polen. Die Eidechse 6: 1-4.
Mertens R., Schnurre O. 1949. Eidonomische und ökologische Studien an Smaragdeidech-sen Deutschlands. Abh. Senck. Nat. Ges. Frankfurt am Main 27: 25-52.
Mikátová B. 2001. Ještěrka zelená - Lacerta viridis (Laurenti, 1768). W: Mikátová B., Vlašín M., Zavadil V. (red.) Atlas rozšíření plazů v České republice. Atlas of the distribution of reptiles in the Czech Republik. 48-59. AOPK ČR, Brno - Praha
Mikátová B. 2001. The Green Lizard, Lacerta viridis (Laurenti, 1768), in the Czech Republic: Distribution, Ecology and Conservation aspects. W: Elbing K., Nettmann H. K. (red.), Beiträge zur Naturgeschichte und zum Schutz der Smaragdeidechsen (Lacerta s. str.). Mertensiella 13: 139-149.
Najbar B. 1995. Płazy i gady Polski. 120 ss. Wyższa Szkoła Inżynierska, Zielona Góra
Najbar B. 2005. W poszukiwaniu trzeciorzędowego reliktu. Salamandra 1: 11-14.
Nettemann H., Rykena S. 1984. Lacerta viridis (Laurenti, 1768) - Smaragdeidechse. W: Böhme W. (red.). Handbuch der Reptilien und Amphibien Europas. Bd. 2 Echsen II (Lacerta). 129-179. Aula Verlag Wiesbaden
Paepke H.J. 1970. Ein neues Vorkommen der Smaragdeidechse, Lacerta v. viridis (Laurenti), in Brandenburg. Veröff. Bez. Mus. Potsdam 21: 121-126.
Peters G. 1970. Studien zur Taxonomie, Verbreitung und Ökologie der Smaragdeidechsen. IV. Zur Ökologie und Geschichte der Populationen von Lacerta v. viridis (Laurenti) im mit-teleuropäischen Flachland Veröff. Bez. Mus. Potsdam 21: 49-119.
Peters G. 1970. Studien zur Taxonomie, Verbreitung und Ökologie der Smaragdeidechsen. IV. Zur Ökologie und Geschichte der Populationen von Lacerta v. viridis (Laurenti) im mit-teleuropäischen Flachland. Veröff. Bez. Mus. Potsdam 21: 49-119.
Rykena S., Nettmenn H., Günther R. 1996. Smaragdeidechse - Lacerta viridis (Laurenti, 1768). W: Günther R. (red.) Die Amphibien und Reptilien Deutschlands. 566-580. Gustav Fischer, Jena, Stuttgart, Lübeck, Ulm
Schneeweiss N. 2001. Erste Ergebnisse eines Wiederansiedlungsversuches von Lacerta viridis in Brandenburg. W: Elbing K., Nettmann H. K. (red.) Beiträge zur Naturgeschichte und zum Schutz der Smaragdeidechsen (Lacerta s. str.). Mertensiella 229-240.
Sura P. 2005. Encyklopedia współczesnych płazów i gadów. 544 ss. Wydawnictwo Kwadrat, Nowy Sącz
Szczerbak N.N., Szczerban M.I. 1980. Zemnovodnyje i presmykajuszczijesia Ukrainskich Karpat. 265 ss. Akademia Nauk Ukrainskoi CCP, Inst. Zoologii. Naukova Dumka, Kiev
Vancea S., Fuhn I.E. 1959. Contributions á la systématique et á l’écologie des Lacertides de la R. P. R II. Le Lézard vert des bois. Lacerta viridis viridis Laurentius. An. St. Univ. A. I. Cuza, Jasi N. S. Sec.,2 5: 61-80.

Opracowanie: Bartłomiej Najbar

Rodzaj organizmu: Gad

Typ: Vertebrata
Klasa/Gromada: Reptilia
Rząd: Squamata
Rodzina: Lacertidae