Neogobius fluviatilis (Pallas, 1811) – Babka szczupła – Monkey goby
Informacje w bazie danych Gatunki obce w Polsce nie są prawnie wiążące. Mają one charakter naukowy.
Status
Gatunek obcy na całym obszarze, na którym występuje lub występował w Polsce
Występuje obecnie w środowisku
Rozmnaża(ł) się w środowisku
Liczebność lub/i zasięg zwiększają się
Inwazyjny gatunek obcy
Babka stanowi pewne zagrożenie dla rodzimego rybostanu ze względu na konkurencję pokarmową oraz możliwości sprowadzenia egzotycznych pasożytów. Może limitująco wpływać na sukces reprodukcyjny krajowych gatunków ryb, wyjadając ich ikrę i narybek.
Ogólna charakterystyka
Wygląd i biologia
Ubarwienie jasne, żółtawo-beżowe, skóra półprzezroczysta. Grzbiet pokryty szaro-brązowymi nieregularnymi plamami, które tworzą marmurkowaty wzór. Z boku ciała wyraźny rząd czarnych plam. Oczy leżą na wierzchu głowy, która stanowi 1/4 długości ciała. Pysk ostro zakończony, płetwy brzuszne zrośnięte w przyssawkę. Wysokość drugiej płetwy grzbietowej oraz odbytowej zmniejsza się ku tyłowi. Ciało pokryte łuskami ktenoidalnymi, a miejscami cykloidalnymi. Łuski u babki szczupłej, w odróżnieniu od babki łysej, występują też na sklepieniu głowy. Samce i samice różnią się wyglądem – maksymalna długość ciała samca: 19,5 cm, samicy: 12,8 cm. W okresie rozrodu ciało samca ciemnieje do barwy prawie czarnej. Gatunek drapieżny. Dieta ulega zmianom się w zależności od wieku, sezonu i dostępnej bazy pokarmowej. W rzekach gatunek ten żywi się głównie larwami ochotek Chironomidae, drobnymi skorupiakami (głównie obunogi Amphipoda), mięczakami, a rzadziej rybami. Udział dwóch ostatnich kategorii wzrasta z wiekiem. Gatunek osiąga dojrzałość płciową w 2-3 roku życia. Sezon rozrodczy w dolnym Dnieprze trwa od kwietnia do czerwca, w rejonach chłodniejszych (maj-lipiec). Tarło ma miejsce w płytkiej wodzie od 0,3 do 1,0 m (wyjątkowo do 2,3 m). Ikra składana jest na spodniej stronie zanurzonych obiektów, zarówno pochodzenia naturalnego (kamienie, korzenie, kłody, kępy roślinności), jak też antropogenicznego (kawałki metalu, liny itp.). Gniazda pilnuje samiec odstraszając drapieżniki i prowadząc zabiegi pielęgnacyjne nad ikrą. Liczba jaj w gnieździe wskazuje, że pochodzą one od więcej niż jednej samicy. Tarło odbywa się zwykle w więcej niż jednym rzucie.
Siedliska w zasięgu rodzimym
Babka szczupła jest gatunkiem euryhalinowym, żyje zarówno w wodach słodkich, jak i w morzach, nawet przy zasoleniu 47‰. Preferuje podłoże piaszczyste (potrafi zagrzebać się wystawiając jedynie koniec pyska i oczy). Dużą liczebność babka szczupła osiąga w zbiornikach zaporowych. W rzekach (np. w Dnieprze i Dunaju) unika głównego nurtu, wybiera miejsca raczej o umiarkowanym lub wolnym przepływie, choć w Bugu często obserwowana była także w bystrzach. Zimę spędza w głębszych wodach, a wiosną przed tarłem powraca na płycizny.
Wpływ na rodzimą różnorodność biologiczną i na gospodarkę
Siedliska w zasięgu wtórnym
Powierzchniowe wody stojące i płynące. W Serbii zasiedliła liczne potoki o szybko płynącej wodzie.
Występowanie
Okoliczności poprzedzające introdukcję do Polski
Babka szczupła rozprzestrzenia się w Europie wzdłuż dwóch szlaków migracji wodnej fauny ponto-kaspijskiej. Pierwszy z nich, tzw. centralny, prowadzi z Morza Czarnego przez Dniepr, Prypeć, Kanał Królewski i Muchawiec - dopływ Bugu do Polski. Stąd możliwa jest dalsza ekspansja przez Kanał Bydgoski, Noteć, Odrę do Niemiec i Zachodniej Europy. Zanim gatunek ten dotarł do Polski rozszerzenie jego zasięgu do wysokości Kijowa obserwowano w Dnieprze i w jego dopływach w okolicach Smoleńska. Drugi korytarz migracji prowadzi też Morza Czarnego, lecz przez Dunaj. Pierwsze doniesienia o rozszerzaniu zasięgu babki szczupłej tym szlakiem, poza Żelazną Bramą - umowną granicą występowania tej babki, pochodzą z połowy lat 60. W ostatnich latach potwierdzono jej obecność na kilku stanowiskach w serbskim odcinku Dunaju oraz w niektórych jego dopływach, m.in. w Sawie i rzece Czerna W 1970 r. złowiono kilka osobników w Balatonie, a dopiero później w 1984 r. znaleziono ten gatunek w węgierskiej części Dunaju. Ekspansja babki szczupłej na Węgrzech nie była dostrzegana do roku 1993, kiedy to jej eksplozyjny pojaw zaobserwowano w zbiorniku zaporowym na środkowej Cisie, a następnie w naturalnym odcinku tej rzeki. Niedługo babka szczupła odnotowana została również na Słowacji, w Dunaju na granicy z Węgrami, oraz w jego dopływach - Hron, Ipel i Vah.
Mapa występowania
Pola atlasowe na mapie przedstawiają miejsca stwierdzeń gatunku, a punkty – miejsca jego introdukcji.
Informacje, które mogłyby uzupełnić mapę występowania gatunku, można przesyłać na adres ias@iop.krakow.pl
Najwcześniejsza introdukcja/obserwacja
około roku 1997
Sposoby transportu
- Samodzielne rozprzestrzenienienie spoza obszaru Polski
Przyczyny sprowadzenia
- Samodzielne rozprzestrzenienie przez sztuczne kanały
Sposoby wsiedlenia do środowiska przyrodniczego
- Rozprzestrzenianie przez nowy, sztuczny korytarz inwazji
Sposób rozprzestrzeniania się po introdukcji
Gatunek rozprzestrzenia się samodzielnie, bez udziału człowieka
Literatura
- Danilkiewicz Z. 1998. Babka szczupła, Neogobius fluviatilis (Pallas, 1811), Perciformes, Gobiidae – nowy, pontyjski element w ichtiofaunie zlewiska Morza Bałtyckiego. Fragmenta Faunistica 41: 269-277. link
- Kakareko T., Żbikowski J., Żytkowicz J. 2005. Diel partitioning in summer of two syntopic neogobiids from two different habitats of the lower Vistula River, Poland. Journal of Applied Ichthyology 21: 292-295. link
- Kostrzewa J., Grabowski M. 2002. Babka szczupła, Neogobius fluviatilis (Pallas, 1811), w Wiśle – fenomen inwazji pontokaspijskich Gobiidae. Przegląd Zoologiczny 46: 235-242. link
Opracowanie: Joanna Grabowska
Rodzaj organizmu: Ryba
Typ: Vertebrata
Klasa/Gromada: Actinopterygii
Rząd: Perciformes
Rodzina: Gobiidae
