Ondatra zibethicus Linnaeus, 1766 – Piżmak – Muskrat

Informacje w bazie danych Gatunki obce w Polsce nie są prawnie wiążące. Mają one charakter naukowy.

Status

Gatunek obcy na całym obszarze, na którym występuje lub występował w Polsce

Występuje obecnie w środowisku

Rozmnaża(ł) się w środowisku

Liczebność lub/i zasięg maleją

Potencjalnie inwazyjny gatunek obcy

Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 2022 r. w sprawie listy inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii i listy inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski, działań zaradczych oraz środków mających na celu przywrócenie naturalnego stanu ekosystemów (Dz.U. 2022 poz. 2649), piżmak jest w inwazyjnym gatunkiem obcym stwarzającym zagrożenie dla Unii i rozprzestrzenionym na szeroką skalę. Negatywna rola piżmaków związana jest głównie z kopaniem przez nie nor w brzegach rzek i naturalnych zbiorników wodnych oraz grobli, wałów i tam utrzymujących reżim wodny wymagany przez człowieka. Nory osłabiają ich odporność na działanie wody, a zapadanie się nor jeszcze bardziej eroduje brzegi. Zdarzają się też przypadki zawalenia się nor pod ludźmi lub sprzętem technicznym poruszającymi się wzdłuż brzegów. Piżmaki budują też swoje domki w rurach melioracyjnych, przez co zupełnie je zatykają i tamują odpływ wody.

Ogólna charakterystyka

Wygląd i biologia

Piżmak to dość duży gryzoń o krępej budowie ciała. Głowa stosunkowo duża, uszy prawie niewidoczne, pysk tępo zakończony, ogon bocznie spłaszczony, pokryty łuskowatą skórą. Przednie kończyny są bardzo sprawne i chwytne, natomiast tylne są mocniejsze i służą do pływania (ich długie palce nie są spięte błoną pławną, a po obu stronach mają gęste, szczeciniaste włosy). Istnieje duża zmienność wymiarów i masy ciała między piżmakami z różnych części geograficznego zasięgu gatunku. Długość ciała wynosi 27 - 35 cm, długość ogona: 20 - 28 cm; masa ciała dorosłych osobników pomiędzy: 0,7 - 1,8 kg. Całe ciało piżmaka, z wyjątkiem palców kończyn i ogona, pokryte jest gęstym futrem, które zatrzymuje w sobie pęcherzyki powietrza, przez co futro jest wodoodporne. Barwa ciała wykazuje dużą zmienność geograficzną oraz indywidualną, zwykle na grzbiecie i głowie futro jest ciemnobrunatne, a na stronie brzusznej szarordzawe. Samce i samice nie różnią się wyglądem. Gatunek wszystkożerny – żywi się roślinami wodnymi (zwłaszcza pałką wodną, sitowiami, skrzypami i rdestnicami), turzycami i wierzbami oraz roślinami uprawnymi. Kiedy pokarm roślinny jest trudno dostępny, zjadają także mięczaki, skorupiaki, żaby i ryby. Piżmaki są poligamiczne, poszczególne osobniki mogą kojarzyć się z wieloma partnerami. Samice mają do kilku miotów (o liczebności 5 - 10 młodych) w ciągu roku. Potomstwo usamodzielnia się w wieku 3-4 tygodni i osiąga dojrzałość płciową w wieku 7-12 miesięcy. Gatunek ten kopie nory w brzegach lub buduje na wodzie chatki z materiału roślinnego. Nory (o średnicy 13 - 15 cm i długości do 13 m) mają wejście pod wodą i wiodą do komory powyżej poziomu wody. Chatki w formie kopczyków z materiału roślinnego i błota (nawet do 1,8 m średnicy i 1,5 m wysokości nad poziom wody) budowane są na twardym podłożu, a do ich wnętrza prowadzą podwodne wejścia. Piżmaki są aktywne w ciągu całej doby, ale szczyt aktywności przypada na okres od popołudnia do świtu. Piżmaki żyją w dużych grupach rodzinnych w ramach określonych terytoriów, których wielkość rzadko dochodzi do kilku hektarów. Zagęszczenie piżmaków w najlepszych siedliskach może osiągać nawet do 600 osobników na hektar.

Siedliska w zasięgu rodzimym

Gatunek prowadzący ziemno-wodny tryb życia: zasiedlający brzegi jezior i rzek, bagna, rozlewiska i kanały melioracyjne. Preferuje miejsca z bogatą roślinnością wodną.

Wpływ na rodzimą różnorodność biologiczną i na gospodarkę

Siedliska w zasięgu wtórnym

Śródlądowe wody powierzchniowe (brzegi jezior, rzek, kanały melioracyjne) i tereny podmokłe z lustrem wody występującym przez co najmniej 6 miesięcy w roku (bagna, rozlewiska)

Występowanie

Okoliczności poprzedzające introdukcję do Polski

W roku 1905, w okolicach Pragi w Czechach (początek hodowli w Europie) 5 osobników uciekło z zamkniętej hodowli lub zostały świadomie wypuszczone (rozbieżne informacje w różnych źródłach).

Mapa występowania

Pola atlasowe na mapie przedstawiają miejsca stwierdzeń gatunku, a punkty – miejsca jego introdukcji.

Informacje, które mogłyby uzupełnić mapę występowania gatunku, można przesyłać na adres ias@iop.krakow.pl

Opis rozmieszczenia

Rozmieszczenie ogólnopolskie: występuje w całej Polsce, najliczniej w rejonach o gęstej sieci rzek i zbiorników wodnych. W obrębie areału norki amerykańskiej (północna i północno-wschodnia Polska) bardzo nieliczny, a na wielu stanowiskach (np.. Wielkie Jeziora Mazurskie) wyginał zupełnie. Rzeczywista liczba stanowisk wynosi najprawdopodobniej ponad 1000.

Ogólny opis introdukcji

W 1958 r. piżmak występował w całej Polsce.

Najwcześniejsza introdukcja/obserwacja

w roku 1924

Sposoby transportu

Samodzielne rozprzestrzenienienie spoza obszaru Polski

Przyczyny sprowadzenia

Samodzielne rozprzestrzenienie do Polski po wcześniejszym wprowadzeniu zagranicą

Sposoby wsiedlenia do środowiska przyrodniczego

Rozprzestrzenianie po wcześniejszym wprowadzeniu na innym obszarze

Sposób rozprzestrzeniania się po introdukcji

Gatunek rozprzestrzenia się samodzielnie, bez udziału człowieka m.in. migracja z kraju, w którym gatunek introdukowno

Literatura

Balerstet J., Balerstet T., Wargacki K., Żurowski W. 1990. Piżmak, Ondatra zibethicus Linnaeus, 1766 i norka amerykańska, Mustela vison Schreber, 1777 w rezerwacie "Jezioro Drużno" Przegląd Zoologiczny 34: 339-347.
E.Nowak 1966. Rozprzestrzenienie się, liczebność i znaczenie piżmaka Ondatra zibethica (L., 1766), w Polsce. Przegląd Zoologiczny 10: 221-237. Polskie Towarzystwo Zoologiczne
Jamrozy G. 1994. Występowanie, rozmieszczenie i stan populacji ssaków łownych w polskich Karpatach Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej im. Hugona Kołłątaja 190.
Kowalski K. (red.) 1964. Klucze do oznaczania kręgowców Polski; część V Ssaki – Mammalia 261-262. PWN, Warszawa – Kraków
Marcin Brzeziński, Jerzy Romanowski, Michał Żmihorski, Karolina Karpowicz 2009. Muskrat (Ondatra zibethicus) decline after the expansion of American mink (Neovison vison) in Poland European Journal of Wildlife Research 56: 341-348. Springer link
Pielowski Z., Kamieniarz R., Panek M. 1993. Raport o zwierzętach łownych w Polsce 24-25. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa
Suminski P. 1963. Aklimatyzacja ssaków łownych w Polsce. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 19: 13-22.
Zieliński Z. 1951. Piżmaki Łowiec polski 8: 10-11.

Opracowanie: Wojciech Solarz

Rodzaj organizmu: Ssak

Typ: Vertebrata
Klasa/Gromada: Mammalia
Rząd: Rodentia
Rodzina: Microtidae

Synonimy angielskie: Musk rat