Nyctereutes procyonoides Gray, 1834 – Jenot – Raccoon dog

Informacje w bazie danych Gatunki obce w Polsce nie są prawnie wiążące. Mają one charakter naukowy.

Status

Gatunek obcy na całym obszarze, na którym występuje lub występował w Polsce

Występuje obecnie w środowisku

Rozmnaża(ł) się w środowisku

Liczebność lub/i zasięg zwiększają się

Inwazyjny gatunek obcy

Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 2022 r. w sprawie listy inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii i listy inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski, działań zaradczych oraz środków mających na celu przywrócenie naturalnego stanu ekosystemów (Dz.U. 2022 poz. 2649), jenot jest w inwazyjnym gatunkiem obcym stwarzającym zagrożenie dla Unii i rozprzestrzenionym na szeroką skalę. W Europie jenoty są jednym z głównych wektorów roznoszenia chorób i pasożytów groźnych również dla człowieka. W ostatnich latach w Estonii jenoty stanowiły ponad 50% przypadków wścieklizny u dzikich zwierząt. W Polsce w latach 1999 - 2004 ponad 700 jenotów (ok. 8% wszystkich przypadków) było zarażonych wścieklizną. W czasie epidemii wścieklizny w Finlandii w późnych latach 80. - 77% przypadków wścieklizny notowano u jenotów.

Ogólna charakterystyka

Wygląd i biologia

Osobniki jenotów w Europie są większe od osobników ze wschodniej Azji, skąd pochodzą. Jenot przypomina wyglądem i wielkością szopa pracza lub małego psa. Ma dość długi tułów i krótkie kończyny. Ogon jest stosunkowo krótki, gruby i puszysty. Głowa mała, pysk krótki spiczasty, uszy krótkie i zaokrąglone. Po bokach głowy, na policzkach, występują długie włosy tworzące charakterystyczne "bokobrody". Ubarwienie futra jest bardzo zmienne, zazwyczaj płowo-bure lub brunatno-szare z czarnym nalotem. Na pysku czarna plama obejmująca oczy, policzki i bokobrody, tworzy charakterystyczną maskę. Sierść jest gęsta, długa i puszysta. Długość ciała wynosi 53 - 69 cm, długość ogona: 15 - 23 cm; ciężar ciała dorosłych osobników wiosną wynosi 4,0 - 7,3 kg; późnym latem i jesienią jenoty gromadzą zapasy tłuszczu, a ich ciężar wzrasta do 4,6 - 9,1 kg; wysokość w kłębie: 30 - 37cm. Gatunek wszystkożerny – pokarm stanowią gryzonie, jaja i pisklęta ptaków, jaszczurki, żaby, ryby, ślimaki, owady, a także podziemne części roślin i jagody. Jest to gatunek monogamiczny; samiec i samica tworzą trwałe pary, zasiedlające wspólny areał i przez większą część roku razem się przemieszczają, żerują, odpoczywają i opiekują potomstwem. Ruja odbywa się w lutym i marcu. Samica rodzi zwykle 7 - 9 (maks. 16) młodych. Młode przychodzą na świat na przełomie kwietnia i maja w gnieździe zlokalizowanym zazwyczaj w spróchniałych pniach leżących drzew, norach bądź gęstej roślinności. Po 8 tygodniach młode opuszczają gniazdo, usamodzielniają się w wieku 4 - 5 miesięcy, a dojrzałość płciową osiągają w wieku 9 - 11 miesięcy. Średni dystans dyspersji nie przekracza zazwyczaj 20 km, choć zdarzają się wędrówki na odległość ponad 150 km. Na wolności dożywają do ok. 8 lat, jednak średni wiek osobników w populacji nie przekracza zazwyczaj 3 lat. Jenoty prowadzą nocny tryb życia, jednak w okresie wychowu młodych są aktywne również w ciągu dnia. W czasie mroźnych zim zmniejszają swoją aktywność i mogą zapadać w stan odrętwienia, trwający nawet kilka tygodni. W okresach ociepleń zimowych wychodzą z nor w poszukiwaniu pokarmu, szczególnie padliny.

Wpływ na rodzimą różnorodność biologiczną i na gospodarkę

Siedliska w zasięgu wtórnym

Lasy nadrzeczne (wilgotne lasy liściaste i mieszane z bogatym podszytem, doliny rzeczne, turzycowiska, brzegi jezior) i tereny podmokłe z lustrem wody występującym przez co najmniej 6 miesięcy w roku

Sposoby wykorzystywania przez człowieka

• Zwierzę domowe/ozdobne
• Gatunek łowny
• Zwierzę futerkowe

Występowanie

Okoliczności poprzedzające introdukcję do Polski

Pierwsze wpuszczane zwierzęta pochodziły z rosyjskich rejonów dorzecza Amuru i Ussuri. Później jenoty były przesiedlane w nowe miejsca z terenów wcześniejszej udanej introdukcji. W sumie wypuszczono ok. 9 000 osobników. W niektórych obszarach jenoty mogły uciekać z ferm hodowlanych, tworząc nowe populacje . Bardzo dobrze zaaklimatyzowały się w środowiskach Europy Wschodniej i dość szybko zaczęły rozprzestrzeniać się w kierunku północnym i zachodnim. W Finlandii notowano je po raz pierwszy w 1935 r., w Szwecji - w latach 1945-46, Rumunii - 1952, Polsce - 1955, Słowacji - 1959, Niemczech i na Węgrzech - w latach 1961-62, Norwegii - w roku 1983 . Pojawiły się także w Bułgarii i Mołdawii. Sporadycznie notowane są w Austrii, Bośni, Danii, Francji, Holandii, Słowenii, Szwajcarii i we Włoszech. Od 1935 do 1984 roku jenoty skolonizowały obszar liczący ponad 1 400 000 km2. Na Białorusi (okręgi: paricki, lubański, czeczerski, i lasy słonimskie) wsiedlono co najmniej 2000 jenotów. Na Ukrainie wsiedlono około 180 os: Zakarpacie (ok. 80 os.) i obwód lwowski (ok. 100 os.). Brak danych na temat daty introdukcji.

Mapa występowania

Pola atlasowe na mapie przedstawiają miejsca stwierdzeń gatunku, a punkty – miejsca jego introdukcji.

Informacje, które mogłyby uzupełnić mapę występowania gatunku, można przesyłać na adres ias@iop.krakow.pl

Opis rozmieszczenia

Rozmieszczenie ogólnopolskie: występuje na terenie całej Polski, najliczniej na Pojezierzu Mazurskim, Pojezierzu Pomorskim, Nizinie Mazowieckiej, Podlasiu, Wyżynie Małopolskiej, Wyżynie Lubelskiej, Nizinie Sandomierskiej i w Beskidzie Wschodnim.

Ogólny opis introdukcji

W 1963 roku jenot występował w co najmniej 106 nadleśnictwach na terenie całej Polski. Dostawał się do Polski migrując z innych krajów, w których gatunek introdukowano. W 1971 roku występował już w co najmniej 238 nadleśnictwach na terenie całej Polski.

Najwcześniejsza introdukcja/obserwacja

w roku 1955

Sposoby transportu

• Samodzielne rozprzestrzenienienie spoza obszaru Polski

Przyczyny sprowadzenia

• Samodzielne rozprzestrzenienie do Polski po wcześniejszym wprowadzeniu zagranicą

Sposoby wsiedlenia do środowiska przyrodniczego

• Rozprzestrzenianie po wcześniejszym wprowadzeniu na innym obszarze

Literatura

• Dehnel A. 1956. Nowy ssak dla fauny polskiej Nyctereutes procyonoides (Gray) Chrońmy Przyrodę Ojczystą 12: 17-21.
• Dudziński W., Haber A., Matuszewski G. 1965. Junat (Nyctereutes procyonoides) Polsce Chrońmy Przyrodę Ojczystą 20: 21-30.
• Jabłońska J. 1965. Uwagi o junacie, Nyctereutes procyonoides Gray Przegląd Zoologiczny 9: 299-300.
• Jamrozy G. 1994. Występowanie, rozmieszczenie i stan populacji ssaków łownych w polskich Karpatach Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej im. Hugona Kołłątaja 190.
• Kamieniarz R. 1993. Liczebność i rozmieszczenie populacji wilka, rysia i jenota w Polsce Łowiec polski 8.
• Kowalski K. (red.) 1964. Klucze do oznaczania kręgowców Polski; część V Ssaki – Mammalia 261-262. PWN, Warszawa – Kraków
• Krzywinski A., Włodek K. 1984. Jenot Łowiec polski 4: 12-13. PWRiL, Warszawa
• Kubiak H. 1965. Pojawienie sie jenota, Nyctereutes procyonoides (Gray, 1834) w województwie krakowskim Przegląd Zoologiczny 9: 417-422.
• Mierzwiński W. 1963. Jenot w Olsztyńskim Chrońmy Przyrodę Ojczystą 19: 44.
• Nowak E. 1972. Jenot w Polsce Łowiec polski 5: 4-5,11.
• Nowak E., Pielowski Z. 1964. Die Verbreitung des Marderhundes in Polen im Zusammenhang mit seiner Einburgerung und Aisbreitung in Europa Acta Theriologica 9: 81-110.
• Nowak E., Pielowski Z. 1964. Jenot w Polsce Łowiec polski 21: 3-4.
• Pielowski Z., Kamieniarz R., Panek M. 1993. Raport o zwierzętach łownych w Polsce 24-25. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa
• Pomarnacki L. 1966. Junat w województwie kieleckim. Przegląd Zoologiczny 10: 333.
• Pucek Z., Raczyński J. (red) 1983. Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce 169. PWN link
• Suminski P. 1963. Aklimatyzacja ssaków łownych w Polsce. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 19: 13-22.
• Sumiński P., Goszczyński J., Romanowski J. 1993. Ssaki drapieżne Europy PWRiL, Warszawa

Rodzaj organizmu: Ssak

Typ: Vertebrata
Klasa/Gromada: Mammalia
Rząd: Carnivora
Rodzina: Canidae

Synonimy łacińskie: Canis procyonoides Gray, 1834

Synonimy polskie: Junat

Synonimy angielskie: Chinese raccoon dog; Raccoon