Rhithropanopeus harrisii Gould, 1841 – Krabik amerykański – Estuarine mud crab

Informacje w bazie danych Gatunki obce w Polsce nie są prawnie wiążące. Mają one charakter naukowy.

Status

Gatunek obcy na całym obszarze, na którym występuje lub występował w Polsce

Występuje obecnie w środowisku

Rozmnaża(ł) się w środowisku

Liczebność lub/i zasięg zwiększają się

Potencjalnie inwazyjny gatunek obcy

Ze względu na osiąganie wysokich zagęszczeń i wszystkożerność, może on być zagrożeniem dla innych organizmów bentosowych występujących w Polsce.

Ogólna charakterystyka

Wygląd i biologia

Pancerz tego gatunku jest zbliżony kształtem do kwadratu, o długości mniejszej od szerokości. U osobników z polskich wód długość pancerza stanowi około 82-84% jego szerokości. Przednia krawędź pancerza jest niemal prosta, jedynie w jej centrum można zauważyć delikatne nacięcie. Po bokach pancerza występują cztery zęby, przy czym pierwszy z nich jest całkowicie złączony z oczodołem. Drugi i trzeci ząb boczny mają podobną wielkość i są większe niż ostatni, czwarty ząb. W przedniej części pancerza znajdują się dwa poprzeczne rzędy wypukłych brodawek. Długość rzędów jest zbliżona do odległości pomiędzy oczodołami. Podobny rząd wypukłych brodawek biegnie pośrodku pancerza, pomiędzy czwartymi zębami bocznymi. Pigmentacja grzbietowej strony pancerza jest różna, zależnie od środowiska bytowania. Na przykład osobniki żyjące w Martwej Wiśle (dno muliste) są ciemnobrązowe, czasem nawet czarne, natomiast osobniki z Zatoki Gdańskiej (dno piaszczyste, kolonie omułka, dno kamieniste) mają jasnobrązowe ubarwienie. Spodnia strona pancerza jest zawsze wyraźnie jaśniejsza. Pancerz tego gatunku jest także często porastany przez inne organizmy, zarówno roślinne, jak i zwierzęce. Na osobnikach z Zatoki Gdańskiej zanotowano występowanie Enteromorpha sp., Balanus improvisus, Cordylophora sp. czy Mytilus edulis. Szczypce krabika są niesymetryczne. Carpus jest delikatnie pokryty zgrubieniami i posiada umiarkowanie rozwinięty ząb. Większe (główne) szczypce posiadają krótki, nieruchomy palec i mocno zakrzywiony dactylus. Mniejsze szczypce mają natomiast proporcjonalnie dłuższy palec i bardziej wydłużony dactylus. Palce szczypiec są jasno ubarwione, czasem nawet białe. Odnóża kroczne są długie, smukłe i pokryte włoskami. Maksymalna szerokość pancerza: 2,13 cm. Na terenie Polski szerokość pancerza: 0,44 - 2,61 cm, natomiast na terenie Zalewu Wiślanego szerokość pancerza wynosi od 0,19 do 2,19 cm. R. harrisii jest gatunkiem rozdzielnopłciowym, dymorfizm płciowy zaznacza się w budowie odwłoka i pleopodów, jak również w wielkości pancerza - dojrzałe samice są mniejsze od samców. Odwłok samca zbudowany jest z pięciu członów i posiada dwie pary pleopodów, przekształconych w narządy kopulacyjne. Odwłok samicy jest natomiast znacznie szerszy, zbudowany z siedmiu segmentów, a po jego odchyleniu widoczne są dobrze wykształcone cztery pary pleopodów oraz otwory płciowe, umiejscowione w trzecim sternicie tułowiowym. Jest to gatunek wszystkożerny, a jego dieta może różnić się w zależności od miejsca występowania. W wodach polskich krabiki odżywiają się głównie detrytusem, ale w ich żołądkach znajdowano także fragmenty organizmów roślinnych, jak np. Enteromorpha sp. czy Cladophora sp. oraz zwierzęcych, jak np. Polychaeta, Ostracoda, Amphipoda.(Gammarus sp.), Copepoda, Insecta, Bivalvia (Mytilus edulis i Dreissena polymorpha) czy Gastropoda. Dobrze rozwinięty zmysł chemorecepcji u tego gatunku pozwala na szybką lokalizację pokarmu. Jest to raczej mało mobilny gatunek, który szuka schronienia pomiędzy muszlami małży, wśród zanurzonej roślinności, rozkładającej się materii organicznej czy pod kamieniami.

Wpływ na rodzimą różnorodność biologiczną i na gospodarkę

Siedliska w zasięgu wtórnym

Bentosowe środowisko wód zeutrofizowanych; ujścia rzek; słone przybrzeżne laguny i zatoki morskie

Sposoby wykorzystywania przez człowieka

Sposób wykorzystania gatunku jest trudny do zaklasyfikowania Krabik stanowi pokarm dla komercyjnie poławianych gatunków ryb, takich jak węgorz Anguilla anguilla czy stornia Platichthys flesus. Może być także elementem diety kormorana czarnego Phalacrocorax carbo.

Występowanie

Okoliczności poprzedzające introdukcję do Polski

W wodach europejskich R. harrisii został po raz pierwszy zanotowany w 1874 roku w Zatoce Zuiderzee (Morze Północne), w Holandii (Maitland 1874), gdzie jego introdukcja nastąpiła wraz z wodami balastowymi lub na kadłubach statków przypływających z atlantyckiego wybrzeża Ameryki Północnej (Christiansen, 1969). Na podstawie najnowszych badań genetycznych (Projecto-Garcia i in., 2010) przypuszcza się, że kolonizacja wód europejskich została zainicjowana przez osobniki pochodzące z północno-wschodnich rejonów USA (okolice New Jersey). W połowie lat trzydziestych ubiegłego stulecia obecność krabika amerykańskiego stwierdzono w wodach niemieckich oraz w Kanale Kilońskim, skąd mogła nastąpić jego introdukcja wtórna do Morza Bałtyckiego (Schubert, 1936). Jednak w wodach tego zbiornika gatunek ten pojawił się dopiero w 1953 roku - jego obecność zanotowano w porcie Kopenhaga w Danii (Wolff, 1954). Przed II wojną światową R. harrisii pojawił się także w wodach Morza Czarnego, u ujścia Dniepru na Ukrainie (Makarov, 1939). Natomiast po II wojnie światowej jego obecność stwierdzono w Morzu Azowskim, na terenie Ukrainy i Rosji (Zaitsev i Öztürk 2001), a następnie w Morzu Kaspijskim, na terenie Rosji (Gadzhiev 1963). Około roku 1950 pojawił się w Morzu Czarnym, na terenie Rumunii i Bułgarii (Băcescu, 1967; Marchand i Saudray, 1971). W Polsce R. harrisii po raz pierwszy został zanotowany w 1951 roku w Zalewie Wiślanym (Demel, 1953), natomiast kilka lat później pojawił się w Martwej Wiśle i Motławie (Michalski, 1957). Obecność R. harrisii w Polsce jest najprawdopodobniej wynikiem kilku introdukcji, zarówno pierwotnych, jak i wtórnych (z innych rejonów europejskich, do których został wcześniej zawleczony). Obecność trzech wyraźnych haplotypów A, B i C u osobników z Martwej Wisły wskazuje na pochodzenie od co najmniej trzech populacji w Ameryce Północnej (Projecto-Garcia i in., 2010). Z kolei najniższa różnorodność nukleotydów zanotowana u populacji z Martwej Wisły (w porównaniu do pozostałych 7 badanych populacji z innych rejonów europejskich oraz z Ameryki Północnej) pozwala wysunąć hipotezę, że kolonizacja tego akwenu została zainicjowana przez małą liczbę osobników. Wektorem introdukcji w obu przypadkach był przypuszczalnie transport morski – krabiki amerykańskie zostały zawleczone w wodach balastowych bądź też na kadłubach statków (Kujawa, 1957).

Mapa występowania

Pola atlasowe na mapie przedstawiają miejsca stwierdzeń gatunku, a punkty – miejsca jego introdukcji.

Informacje, które mogłyby uzupełnić mapę występowania gatunku, można przesyłać na adres ias@iop.krakow.pl

Opis rozmieszczenia

Rozmieszczenie wyspowe: Martwa Wisła, Zalew Wiślany, Zatoka Gdańska, estuarium Odry, Zalew Szczeciński

Najwcześniejsza introdukcja/obserwacja

przed rokiem 1951

Sposoby transportu

Przypadkowe zawleczenie do Polski

Przyczyny sprowadzenia

Przypadkowo zawleczony w wodach balastowych
Przypadkowo zawleczony na kadłubach statków

Sposoby wsiedlenia do środowiska przyrodniczego

Przypadkowe zawleczenie na/w środkach transportu (pasażer na gapę)

Sposób rozprzestrzeniania się po introdukcji

Brak danych na temat sposobu dyspersji po introdukcji do Polski

Literatura

Băcescu M.C. 1967. Fauna Republicii Socialiste România. Crustacea Decapoda Editura Academiei Republicii Socialiste România 4: 1-351.
Christiansen M.E. 1969. Crustacea Decapoda Brachyura. Marine Invertebrates of Scandinavia Universitetsforlaget, Oslo 143 str..
Chrzanowski Z. (red.) 1976. Mały słownik zoologiczny. Bezkręgowce Wiedza Powszechna, Warszawa
Czerniejewski P. 2009. Some aspects of population biology of the mud crab, Rhithropanopeus harrisii (Gould, 1841) in the Odra estuary, Poland Oceanological and Hydrobiological Studies 38: 49-62. Institute of Oceanography, University of Gdańsk link
Czerniejewski P., Rybczyk A. 2008. Body Weight, morphometry, and diet of the mud crab Rhithropanopeus harrisii tridentatus (Maitland, 1874) in the Odra estuary, Poland Crustaceana 81: 1289-1299. Springer
Demel K. 1953. Nowy gatunek w faunie Bałtyku Kosmos 2: 105-106.
Filuk J., Żmudziński L. 1964. Odżywianie się ichtiofauny Zalewu Wiślanego Prace MIR 13A: 43-55. Morski Instytut Rybacki
Gadzhiev D.V. 1963. Dutch crab in the Caspian Sea Priroda 10: 126.
Hegele-Drywa J., Normant M. 2009. Feeding ecology of the American crab Rhithropanopeus harrisii (Crustacea, Decapoda) in the coastal waters of the Baltic Sea Oceanologia 51: 361-375. Instytut Oceanologii PAN link
Janta A. 1996. Recovery of the crab Rhithropanopeus harrisii (Gould) ssp. tridentatus (Maitland) population in the Dead Vistula Estuary (Baltic Sea, Poland) CRANGON 1: 37-41. Marine Biology Centre in Gdynia
Jażdżewski K. 1997. Malacostraca. W: Razowski J.: Wykaz zwierząt Polski. IV: 167-174. Wyd. Inst. Syst. i Ewol. Zw.
Kidawa A., Markowska M., Rakusa-Suszczewski S. 2004. Chemosensory behaviour in the mud crab, Rhithropanopeus harrisii tridentatus from Martwa Wisla estuary (Gdansk Bay, Baltic Sea) Crustaceana 77: 897-908. Springer link
Kujawa S. 1957. Biologia i hodowla kraba z Zalewu Wiślanego Rhithropanopeus harrisii (Gould) subsp. tridentatus (Maitland) Wszechświat 2: 57-59.
Maitland R.T. 1874. Naamlijst van Nederlandsche Schaaldieren Tijdschrift Nederlandsche Dierkundige Vereeniging 1: 228-269.
Makarov A.K. 1939. Certain new elements in the composition of the fauna of the Black Sea Limans as an effect of maritime navigation C.R. (Doklady) Adacemy of Sciences of the USSR 23: 819-822.
Michalski K. 1957. Rhithropanopeus harrisii sbsp. tridentatus (Mtl.) w Wiśle i Motławie Przegląd Zoologiczny 1: 68-69.
Normant M., Gibowicz M. 2008. Salinity induced changes in haemolymph osmolality and total metabolic rate of the mud crab Rhithropanopeus harrisii Gould, 1841 from Baltic coastal waters Journal of Experimental Marine Biology and Ecology 355: 145-152. Elsevier link
Normant M., Miernik J., Szaniawska A. 2004. Remarks on the morphology and the life cycle of Rhithropanopeus harrisii ssp. tridentatus (Maitland) from the Dead Vistula river Oceanological and Hydrobiological Studies 33: 93-102. Instytut Oceanografii UG
Normant M., Zawal A., Chatterjee T., Wójcik D. 2013. Epibiotic mites associated with the invasive Chinese mitten crab Eriocheir sinensis – new records of Halacaridae from Poland Oceanologia 55: 901-915. link
Schubert K. 1936. Pilumnopeus tridentatus Maitland, eine neue Rundkrabbe in Deutschland Zoologischer Anzeiger 116: 320-323.
Turoboyski K. 1973. Biology and ecology of the crab Rhithropanopeus harrisii ssp. tridentetus Marine Biology 23: 303-313. Springer link
Williams A.B. 1984. Shrimps, Lobsters and Crabs of the Atlantic coast of the Eastern United States, Maine to Florida : 1-550. Smithsonian Institution Press, Washington, D.C. link
Wolff T. 1954. Occurrence of two east American species of crabs in European waters Nature 174: 188-189.
Zaitsev Y., Öztürk B. 2001. Exotic species in the Aegean, Marmara, Black, Azov and Caspian Seas 267 str.. Turkish Marine Research Foundation, Istanbul, Turkey link
Żmudziński L. 1961. Skorupiaki dziesięcionogie (Decapoda) Bałtyku Przegląd Zoologiczny 5: 352-360.

Rodzaj organizmu: Skorupiak

Typ: Arthropoda
Klasa/Gromada: Malacostraca
Rząd: Decapoda
Rodzina: Panopeidae

Synonimy łacińskie: Heteropanope tridentata Tesch 1922; Pilumnus harrisii Gould 1841; Pilumnus tridentatus Maitland 1874

Synonimy polskie: Krab amerykański; Krab zalewowy

Synonimy angielskie: Dwarf crab; Estuarine mud crab; Harris mud crab; Holland crab; Panopeid stone crab; Zuiderzee crab