| |
| |
|
Donus nidensis Mazur et Petryszak, 1981 | ||
| Rodzina | Curculionidae Ryjkowcowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Gatunek kserotermiczny, skrajnie rzadki w całym zasięgu obejmującym tylko Polskę i Ukrainę. Nie objęty ochroną prawną. | |
| Rozmieszczenie | D. nidensis został opisany z Polski, z rezerwatu "Przęślin" w Chotlu Czerwonym (Wyżyna Małopolska: Niecka Nidziańska) i do tej pory jest to jedyne znane stanowisko w naszym kraju. W ostatnich latach odszukano go w dwóch miejscach na zachodniej Ukrainie (Nazarenko 1996). Jest gatunkiem o proweniencji stepowej, a jego stanowisko w Polsce ma prawdopodobnie charakter reliktowy. | |
| Biotop/Siedlisko | W Polsce żyje on na murawie kserotermicznej porastającej południowe i południowo-zachodnie zbocze gipsowego wzgórza. Z fitosocjologicznego punktu widzenia jest to zespół Inuletum ensifoliae, dość rozpowszechniony na Wyżynie Małopolskiej. Zespół ten spotyka się w miejscach wybitnie ciepłych i suchych, gdzie z powodu wysokiej temperatury i suchości podłoża wiele gatunków (nawet kserotermicznych) nie znajduje odpowiednich dla siebie warunków. | |
| Biologia | Donus nidensis jest, przynajmniej w Polsce, monofagiem omanu wąskolistnego Inula ensifolia. Na tej roślinie żyją nie tylko postaci dorosłe, ale również larwy. Imagines stają się aktywne dopiero po zapadnięciu zmroku i wtedy licznie wychodzą na rośliny. Pozostawiają one wyraźne ślady żerowania w postaci prostokątnych wygryzień na brzegach liści. Dzień spędzają ukryte w szczelinach ziemi w pobliżu swoich roślin żywicielskich. Przebieg cyklu rozwojowego nie został na razie poznany. Nowe pokolenie pojawia się na przełomie lipca i sierpnia, gdyż można wtedy zebrać świeżo przepoczwarczone osobniki (Mazur 2001). Ryjkowca tego zbadano pod względem kariologicznym stwierdzając u niego 22 chromosomy (Mazur, Petryszak 1981). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Mimo że roślina żywicielska tego gatunku jest rozmieszczona na prawie całym obszarze wyżynnym Polski (od Wyżyny Zachodniowołyńskiej po Krakowsko-Wieluńską) i w Pieninach, D. nidensis znany jest tylko z jednego stanowiska. Jego planowe poszukiwania w innych częściach kraju nie przyniosły na razie pozytywnych wyników. Populacja zasiedlająca rez. "Przęślin" jest dość duża, o czym można się przekonać przeprowadzając nocne odłowy. Podczas godzinnego czerpakowania uzyskuje się (o odpowiedniej porze roku) 30-50 osobników. Areał zajęty przez populację stanowi tylko część powierzchni rezerwatu, która i tak jest bardzo mała (0,72 ha). | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Populacja występująca w Chotlu Czerwonym jest chroniona prawnie, ponieważ znajduje się na terenie rezerwatu ścisłego. Podczas wieloletnich obserwacji (1979-1996) nie stwierdzono wystąpienia tu czynników zagrażających ogólnie murawom kserotermicznym w Polsce, jak: zalesianie (lub zarastanie drzewami w toku naturalnej sukcesji), zaorywanie, wypas bydła lub nadmierne koszenie. Na początku lat dziewięćdziesiątych miał tu jednak miejsce akt wandalizmu polegający na wypaleniu fragmentu murawy, prawdopodobnie przy użyciu jakiegoś środka łatwopalnego. Ogień strawił doszczętnie rośliny, łącznie z częściami podziemnymi. Na szczęście, objął on tylko niewielką powierzchnię i ominął miejsce, w którym żyje D. nidensis. | |
| Prognoza zmian populacji | W ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat populacja ma szansę na utrzymanie się na dotychczasowym poziomie. W dalszej perspektywie, by uchronić rezerwat przed ekspansją krzewów i drzew, będzie potrzebna zmiana jego kwalifikacji prawnej na taką formę, która pozwoli na stosowanie zabiegów pielęgnacyjnych. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Ryjkowiec ten nie znajduje się na liście gatunków prawnie chronionych. Zabezpieczeniem jego populacji w Chotlu Czerwonym jest rezerwat ścisły powołany dla ochrony unikatowej flory kserotermicznej. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Dotychczasowa forma ochrony jest, przynajmniej na razie, wystarczająca. Rozszerzenie jej zakresu, które może okazać się koniecznością, powinno być poprzedzone odpowiednimi badaniami. W pierwszej kolejności należałoby poznać rozwój tego gatunku i ustalić czynniki, które wpływają w zasadniczy sposób na jego rozrodczość i śmiertelność. Warto by również zastosować monitoring, aby uzyskać informację o wahaniach liczebności populacji i ich związku z różnymi parametrami środowiska. | |
| Summary | Donus nidensis has been described from one site in Poland (Małopolska Upland: "Przęślin" nature reserve) and so far it has been the only (and probably relict) locality of this species in our country. In 1996 there was published information about its discovery in two places in Ukraine (Podolian Upland, sub-Carpathians). It is a xerothermic species of probably steppic origin. In Poland, both imagines and larvae of D. nidensis live on Inula ensifolia in the xerothermic Inuletum ensifoliae association which has developed there on gypsum. The developmental cycle of this weevil has not as yet been thoroughly studied; it leads a nocturnal life. It has not been included in the list of legally protected species. As yet no direct threats to its population have been identified in Poland. The only known locality is protected in a strict nature reserve. | |
| Źródła informacji | Mazur M. 2001. Ryjkowce kserotermiczne Polski (Curculionoidea: Nemonychidae, Attelabidae, Apionidae, Curculionidae). Studium zoogeograficzne. Monografie Fauny Polski 22: 1-378.  Mazur M., Petryszak B. 1981. Donus nidensis sp. n. (Coleoptera, Curculionidae) aus Polen. Bull. Acad. Pol. Sci., Ser. Sci. Biol., Cl. II, 29: 35-39. Nazarenko V.I. 1996. Nakhozhki novogo dla fauny vida zhuka-dolgonosika Donus nidensis Mazur i Petryszak, 1981. Vest. Zool. 4-5: 102. | |
| Autor | Mieczysław Mazur | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
