| |
| |
|
Keroplatus tipuloides Bosc, 1792 | ||
| Rodzina | Keroplatidae Płaskorożkowate | |
| Rząd | Diptera Muchówki | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Leśny gatunek muchówki, znany w Polsce z pojedynczych stanowisk i niewielkiej liczby złowionych osobników. Larwy żerują głównie na hubie pospolitej. Nie podlega ochronie gatunkowej. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek palearktyczny. Znany z nielicznych stanowisk w prawie całej Europie, zwłaszcza z jej północnej części oraz z Iranu, Azerbejdżanu i rosyjskiego Dalekiego Wschodu (Kraj Chabarowski i Nadmorski) (Bechev 1999, Chandler, Petersen 2001, Krivosheina, Zaitzev, Jakovlev 1986, Krivosheina, Mamaev 1988, Matile 1969, 1986, Mikołajczyk 2000, Papp 2000, Santini 1982, Siitonen i in. 1996, Stähls, Kaila 1990, Szpila 2002, Väisänen 1982, Zaitzev 1994). W Polsce znaleziony w latach 80.-90. ubiegłego stulecia w Świętokrzyskim Parku Narodowym (Święta Katarzyna), Puszczy Białowieskiej (Białowieża) (Mikołajczyk 2000) i w Puszczy Boreckiej (Szpila 2002). | |
| Biotop/Siedlisko | K. tipuloides występuje w siedliskach leśnych, usytuowanych zarówno w górach, jak i na niżu, głównie w lasach mających w miarę naturalny, pierwotny charakter. | |
| Biologia | Brak dokładnych danych. Obserwacje z Włoch wskazują, że w tamtejszych warunkach K. tipuloides może mieć cztery pokolenia rocznie (Santini 1982), co w regionach położonych bardziej na północ wydaje się mało prawdopodobne (Stähls, Kaila 1990). Larwy przebywają na spodniej stronie owocników huby pospolitej Fomes fomentarius (także innych hub z rodziny żagwiowatych Polyporaceae), żywiąc się głównie zarodnikami grzyba, choć obserwowano także zjawiska nekro- i zoofagii. Ze śluzowatej przędzy sporządzana jest swego rodzaju sieć ochronna i kokony osłaniające poczwarkę. Pierwsze imagines pojawiają się wiosną (samce nieco wcześniej niż samice). Kopulacja następuje wkrótce po wyjściu samic z kokonów i prawie natychmiast po tym składane są jaja. Stadium jaja trwa około 10 dni (z wyjątkiem zimujących jaj składanych jesienią), larwy około miesiąca, poczwarki około tygodnia, imago około 10 dni. U hubowca osowatego występuje zjawisko bioluminescencji: słabe światło wydzielają starsze larwy, poczwarki i świeżo wylęgłe imagines. Obserwowano, że zarówno larwy, jak i osobniki dorosłe padają ofiarą os. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Trudna do oceny. Biorąc jednak pod uwagę, że występowanie u nas tej znanej od ponad 200 lat, okazałej (12-17 mm) i rzucającej się w oczy muchówki (podobnej do osy wielkością, kształtem i ubarwieniem), stwierdzono z pewnością niedawno w liczbie trzech egzemplarzy (Mikołajczyk 2000, Szpila 2002), to populację tego gatunku należy uznać za bardzo nieliczną. Taką ocenę dodatkowo uwiarygodnia fakt, że autor niniejszego opracowania, zajmujący się tą właśnie rodziną muchówek, w trakcie ponad 40-letnich badań terenowych nigdy na K. tipuloides nie trafił. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Ubytek starych, w miarę naturalnych drzewostanów i drzew opanowanych przez huby oraz fragmentacja areału występowania. | |
| Prognoza zmian populacji | Przewiduje się stałe, choć być może powolne ograniczanie liczebności lokalnych populacji i postępującą ich izolację. Proces ten może zwolnić tworzenie parków narodowych i innych obszarów chronionych. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Nie podlega w Polsce ochronie gatunkowej. Jedno ze stanowisk znajduje się w Świętokrzyskim Parku Narodowym. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Zwrócenie większej niż dotychczas uwagi na zachowanie starych drzewostanów. | |
| Summary | Keroplatus tipuloides belongs to very rare Diptera species; in Poland it was only found in the Góry Świętokrzyskie Mts. (Świętokrzyski National Park), Białowieża Forest and Borecka Forest. It is associated with natural old forests. Larvae live on and in fructifications of fungi from the genus Polyporaceae, above all on Fomes fomentarius. K. tipuloides is not protected by law in Poland though deserves species protection. | |
| Źródła informacji | Bechev D. 1999. Biotic connection of fungus gnats (Diptera: Sciaroidea, excluding Sciaridae) in forest habitats of mount Pirin. Trav. Sci. Univ. Plovdiv., Animalia, 35: 37-40.  Chandler P., Petersen F.T. 2001. Keroplatidae. In: Danish Diptera. Petersen F.T., Meier R. (eds.). Steenstrupia, 26: 119-276. Krivosheina N.P., Mamaev B.M. 1988. Family Keroplatidae. In: Catalogue of Palaearctic Diptera. Á. Soós, L. Papp (eds.). Akadémiai Kiadó, Budapest, 3: 199-210. Krivosheina N.P., Zaitzev A.I., Jakovlev E.B. 1986. Nasekomye - razrushiteli gribov v lesah evropejskoj tchasti SSSR. Izdatelstvo "Nauka", Moskva, 310 pp. Matile L. 1969. Contribution a la faune de l'Iran. 14. Dipteres Mycetophilidae des provinces Caspiennes. Ann. Soc. ent. Fr. (N.S.) 5: 239-250. Matile L. 1986. L'identité du "Ver de la Tipule de l'Agaric" de Réaumur, et notes taxonomiques sur les Keroplatus paléarctiques (Diptera, Mycetophiloidea, Keroplatidae). Ann. Soc. ent. Fr. (N.S.) 22: 353-367. Mikołajczyk W. 2000. Keroplatus tipuloides Bosc (Diptera: Keroplatidae) w Polsce i propozycja jego ochrony. Wiad. entomol. 19: 25-27. Papp L. 2000. Pediciidae, Bolitophilidae, Keroplatidae, Mycetophilidae and Dixidae (Diptera): genera and species new to Hungary. Folia entomol. hung. 61: 219-231. Santini L. 1982. Contributo alla conoscenza dei Micetofilidi italiani. II. Osservazioni condotte in Toscana sull'etologia di Keroplatus tipuloides Bosc (Diptera, Mycetophilidae, Keroplatinae). Frustula ent. N. S. II (XV) (1979): 151-174. Siitonen J., Martikainen P., Kaila L., Mannerkoski J., Rassi P., Rutanen I. 1996. New faunistic records of threatened saproxylic Coleoptera, Diptera, Heteroptera, Homoptera and Lepidoptera from the Republic of Karelia, Russia. Ent. Fenn. 7: 69-76. Stähls G., Kaila L. 1990. Keroplatus tipuloides Bosc, rediscovered in Finland (Diptera: Nematocera: Keroplatidae). Notul. ent. 69: 203-206. Szpila K. 2002. Nowe stanowiska Keroplatus tipuloides Bosc (Diptera: Keroplatidae) w Polsce. Wiad. entomol. 20 (2001): 182. Väisänen R. 1982. Vanishing and vulnerable Diptera of Finland. Notul. ent. 62: 111-121. Zaitzev A.I. 1994. Gribnye komary fauny Rossii i sopredel'nyh regionov. Thast I. Izdatelstvo "Nauka", Moskva. 288 pp. | |
| Autor | Waldemar Mikołajczyk | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
