| |
| |
|
Aechmites terricola (Herbst, 1784) | ||
| Rodzina | Carabidae Biegaczowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Eurokaukaski gatunek troglofilny (na południu pierwotnie, na północy wtórnie) oraz synantropijny; nielatający (o skrzydłach zredukowanych do 1/5 długości pokryw). W Polsce silnie zanikający, znany już tylko z kilku stanowisk. Niechroniony. | |
| Rozmieszczenie | Europa kontynentalna (36°N-63°N, 8°W-50°E), Kaukaz. Stanowiska na wyspach brytyjskich i na Islandii są prawdopodobnie wynikiem cywilizacyjnych zawleczeń transportowych, podobnie jak do Ameryki Północnej. Na terenach poza zasięgiem lądolodów plejstoceńskich występuje na ogół w jaskiniach, na pozostałym obszarze głównie synantropijnie (piwnice, sztolnie, tunele itp.), ale znane są też przypadki zasiedlania płytkich jaskiń i nor ssaków (Gotlandia, okolice Krakowa, dolina Noteci). W Polsce (i całej Europie Środkowej) pospolity był jeszcze w XIX wieku i w pierwszych dekadach XX w., szczególnie w pomieszczeniach podziemnych dużych miast o zwartej zabudowie, która znacznie ułatwiała migrację nadwyżek populacyjnych; zestawienie tych stanowisk podaje odnośny tom Katalogu fauny Polski (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1974). W drugiej połowie ubiegłego stulecia obserwowano wyraźną regresję tego chrząszcza w związku z gwałtownym zmniejszaniem się liczby odpowiednich stanowisk synantropijnych (zmiana funkcji i mikroklimatu piwnic w domach mieszkalnych); w dużym stopniu nastąpiło to w wyniku odbudowy zrujnowanych po II wojnie wielkich miast, już z zastosowaniem nowoczesnych technologii budowlanych i scentralizowanych systemów grzewczych. W ostatnich dekadach XX w. Ae. terricola stwierdzony był w Polsce już tylko na kilku stanowiskach (Huruk S., Sienkiewicz P., Wojas T. - mat. niepubl.), raczej w mniejszych miejscowościach, o tradycyjnej zabudowie mieszkalnej, z klasycznymi piwnicami gruntowymi (bez ogrzewania) i tylko wyjątkowo w naturalnych biotopach (Ruta R. - mat. niepubl.). | |
| Biotop/Siedlisko | Najbardziej typowym siedliskiem synantropijnym były piwnice budynków mieszkalnych z podłogą o charakterze klepiska ziemnego, w których przechowywano produkty żywnościowe (w tym ziemniaki i inne okopowe) oraz opał. Na Słowacji częsty był w ciemnych pomieszczeniach hodowlanych, obfitujących w nawóz: w królikarniach, kurnikach, oborach (Roubal 1930). Stanowiska jaskiniowe to przeważnie płytkie schroniska (np. w Krakowie: na Krzemionkach i w Piekarach (Popek S. - mat. niepubl., Stobiecki 1903) oraz przedsionki większych jaskiń. W Europie Południowej gatunek uważany jest za troglofila-guanobionta (np. we Francji) (Jeannel 1942). | |
| Biologia | Imagines populacji synantropijnych występują w ciągu całego roku (spotykano także zimujące wraz z larwami); osobniki młode (niewybarwione) stwierdzane były w Fennoskandii w sierpniu i wrześniu (Larsson 1939, Lindroth 1945). | |
| Wielkość populacji w Polsce | W Grocie Twardowskiego w Krakowie w pierwszej połowie XX w. Ae. terricola odławiany był regularnie, każdorazowo w liczbie kilkunastu osobników (Popek S. - mat. niepubl., Ruta R. - mat. niepubl.). W piwnicach budynków wielkomiejskich łowiony bywał w liczbie kilku okazów. Wspomnianą wyżej populację jaskiniową szacować można na kilkadziesiąt do stu osobników, a populacje synantropijne na kilkanaście do kilkudziesięciu osobników, lecz przy zwartej zabudowie miały one większe możliwości migracyjne. Aktualna liczba stanowisk synantropijnych nie jest łatwa do ustalenia - być może jest ich jeszcze kilkaset lub kilka tysięcy w Polsce. Znane stanowiska jaskiniowe nie były badane od wielu lat. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Głównym zagrożeniem jest likwidacja starych budynków mieszkalnych, zmiana funkcji piwnic i ich betonowanie oraz adaptowanie na garaże, lokale gastronomiczne i warsztaty. Natomiast nowoczesne budownictwo i powszechne stosowanie centralnego ogrzewania (także w pomieszczeniach podziemnych) uniemożliwia ich zasiedlenie przez osobniki migrujące. | |
| Prognoza zmian populacji | Stanowiska wielkomiejskie skazane są raczej na zagładę, może z wyjątkiem wielkich piwnic w budynkach zabytkowych (np. stare klasztory, zamki itp.). Gatunek ma szanse utrzymać się dłużej w tunelach komunikacyjnych i nieużywanych sztolniach oraz w budownictwie wiejskim (zwłaszcza w skansenach) i w nielicznych, tradycyjnie zagospodarowanych domach jednorodzinnych. W niektórych jaskiniach, o ile są one zabezpieczone przed nadmierną penetracją ludzką, również istnieją warunki przetrwania tego gatunku. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Ae. terricola nie był dotychczas ustawowo chroniony. Został natomiast wpisany na listy gatunków zagrożonych w Polsce. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Propagowanie utrzymania status quo pomieszczeń podziemnych w budynkach zabytkowych i charakteru ich użytkowania; rezygnacja z adaptacji takich pomieszczeń dla innych celów i z ich ogrzewania. Zabezpieczenie starych sztolni, lochów, kazamat i fortów - przy współpracy z profesjonalnymi chiropterologami i ze społecznymi organizacjami ochrony nietoperzy. | |
| Summary | It is a synanthropic species, living in underground passages and caves; a number of its localities have dramatically declined due to elimination of clastic cellars in buildings (especially in urban areas), lining of cellars with concrete and heating them. In Poland it is currently known from a few localities only. The proposed method of its conservation is to promote maintaining underground parts of historical buildings in an unchanged state and retaining the present character of their use, to resign from their heating and use for other purposes; preservation of old galleries, underground passages, casemates, and forts is postulated. Not protected. | |
| Źródła informacji | Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1974. Chrząszcze - Coleoptera, Biegaczowate - Carabidae, cz. 2. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 3: 1-430.  Jeannel R. 1942. Faune de France. 40. Coléopteres carabiques. Deuxieme partie. Paris, 600 pp. Larsson S.G. 1939. Entwicklungstypen und Entwicklungzeiten der dänischen Carabiden. Ent. Medd. 20: 273-562. Lindroth C.H. 1945. Die fennoskandischen Carabidae. Eine tiergeographische Studie. I. Spezieller Teil. Göteborg, 709 ss. Roubal J. 1930. Katalog Coleopter (Brouků) Slovenska a Podkarpatské Rusi na základe bionomickém a zoogeografickém a spolu systematický doplnek Gangelbauerových "Die Käfer von Mitteleuropa" a Reitterovy "Fauna germanica". Díl II. Pr. Uč. Spol. Šafař. V Bratislavě, 16, 434 Stobiecki S.A. 1903. Stanowiska chrząszczy zebranych w b. Galicji, zesz. 1-2: Cicindelidae, Carabidae. Archiwalia Muzeum Przyrodniczego ISEZ PAN w Krakowie, 336 ss. (msc.). | |
| Autor | Jerzy Pawłowski | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
