powiększ

Vestia elata (Rossmässler, 1836)
Świdrzyk siedmiogrodzki
Transylvanian Doorsnail

Rodzina  Clausiliidae  Świdrzykowate
Rząd  Stylommatophora  Trzonkooczne
Gromada  Gastropoda  Ślimaki (Brzuchonogi)
Typ  Mollusca  Mięczaki
   
Status  Gatunek wschodniokarpacki, w Polsce bardzo rzadki, znany z pojedynczych stanowisk w Karpatach i Górach Świętokrzyskich. Chroniony.
   
Rozmieszczenie  Występuje w Karpatach Wschodnich (Baidashnikov 1989), na Podolu (Baidashnikov 1996), w centralnej Słowacji w Karpatach Zachodnich (Lisický 1991, Ložek 1956) oraz w części Siedmiogrodu i Karpat Południowych (Riedel 1988). W Polsce znany tylko z Bieszczadów, pogórza środkowobeskidzkiego (okolice Strzyżowa) (Riedel 1988, Stworzewicz 1973), Beskidu Niskiego (Sulikowska-Drozd 2002) i kilku izolowanych, reliktowych stanowisk w Górach Świętokrzyskich (Piechocki 1981, Urbański 1937). Gatunek ten pojawił się w Górach Świętokrzyskich prawdopodobnie w holocenie, w okresie subborealnym lub subatlantyckim, wraz z rozprzestrzenianiem się na północ karpackich lasów jodłowo-bukowych (Piechocki 1981). Osobniki zbierane na tym terenie charakteryzuje znaczna odrębność konchiologiczna, która świadczy o długotrwałej izolacji pomiędzy nimi a populacjami zasiedlającymi obszar głównego zasięgu (Abraszewska-Kowalczyk, Sulikowska 1998).
   
Biotop/Siedlisko  Vestia elata żyje w wilgotnych lasach górskich pod butwiejącymi kłodami drzew, w grubej warstwie ściółki, pod korą pniaków i w rumowiskach (Riedel 1988). W Górach Świętokrzyskich spotykana jest w lasach jodłowo-bukowych, głównie w miejscach z bujnym podszytem, runem i grubą warstwą ściółki (Piechocki 1981). Stanowiska w polskich Karpatach znajdują się w wilgotnych i żyznych olszynach nadrzecznych, w buczynie, we wtórnych zaroślach olchy i leszczyny na gruntach porolnych oraz jedno - na terenie opuszczonego cmentarza. Wszystkie znane stanowiska w Polsce znajdują się na wysokości 325-650 m n.p.m., w piętrze pogórza i regla dolnego (Piechocki 1981, Sulikowska-Drozd 2002, Urbański 1957), w Karpatach Wschodnich na Ukrainie gatunek był notowany także w reglu górnym (Baidashnikov 1989).
   
Biologia  Gatunek jest jajożyworodny, u osobników populacji świętokrzyskiej tego świdrzyka w macicy stwierdzano obecność 1-6 jaj. Długość życia wynosi co najmniej 8 lat. Sezon rozrodczy trwa od czerwca do października, młode osobniki dojrzewają po 2 latach, kiedy ich muszle osiągają ostateczne rozmiary, a aparat zamykający (clausilium) jest w pełni wykształcony. Podczas ciepłych miesięcy roku ślimaki pełzają w wierzchnich warstwach ściółki, gdy jesienią temperatura spada, zagrzebują się głębiej w ściółce tuż ponad powierzchnią gleby. Zimę spędzają przyczepione do suchych liści, z ciałem mocno wciągniętym w głąb muszli, która zostaje zamknięta 1-2 pergaminowymi błonami. Naturalnym wrogiem tego świdrzyka jest popielica Glis glis (Piechocki 1982).
   
Wielkość populacji w Polsce  Większość stanowisk podawanych w XIX-wiecznej literaturze, m.in. z Tatr i pogórzy, jest z pewnością błędnych. Na podstawie muzealnych kolekcji występowanie V. elata potwierdzono jedynie w Strzyżowie nad Wisłokiem (Stworzewicz 1973). Ostatnio w tym rejonie omawianego ślimaka nie stwierdzono. Natomiast nadal można spotkać stosunkowo liczną populację V. elata na znanym od lat 70. stanowisku w dolinie Sanu w Bieszczadach (Stworzewicz 1973, Sulikowska-Drozd 2002). Znaleziono również kolejne stanowiska tego gatunku w Karpatach na terenach, które wcześniej nie były penetrowane: w Bieszczadach (2 stanowiska) i w Beskidzie Niskim (6 stanowisk, na niektórych notowano gęste populacje) (Sulikowska-Drozd 2002). W niektórych miejscach w Górach Świętokrzyskich ślimak ten występował masowo (Piechocki 1981, Urbański 1957). Obecność V. elata na południowym stoku Świętego Krzyża poniżej zabudowań klasztoru potwierdzono w 1998 roku. Oszacowanie wielkości populacji jest niezwykle trudne - w dużym przybliżeniu można spodziewać się występowania na terenie kraju kilkunastu tysięcy osobników V. elata.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Świdrzykowi zagraża głównie przekształcanie siedlisk, poprzez wycinanie drzew i podszytu, wydeptywanie runa, osuszanie dolin potoków i rzek.
   
Prognoza zmian populacji  Na każdym ze znanych stanowisk V. elata zasiedla bardzo małą powierzchnię: zwykle kilka m2, występując na niej w znacznym zagęszczeniu. Zniszczenie niewielkich, zasiedlanych przez ślimaka płatów roślinności lub zmiana stosunków wodnych i mikroklimatu w ich obrębie może spowodować zaniknięcie lokalnych populacji, jeśli w najbliższym sąsiedztwie nie znajdują one odpowiednich siedlisk.
   
Aktualne sposoby ochrony  Podlega ochronie gatunkowej. Populacje świętokrzyskie chronione są ponadto przez Świętokrzyski Park Narodowy i rezerwat "Szczytniak". W Bieszczadach stanowiska V. elata położone są na terenie otuliny Bieszczadzkiego Parku Narodowego. W Beskidzie Niskim jedno ze stanowisk znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu "Przełom Jasiołki".
   
Proponowane sposoby ochrony  Objęcie dodatkową ochroną obszarową stanowisk tego ślimaka w Karpatach - szczególnie w dolinach rzecznych, np. w dolinie Wisłoka powyżej zbiornika zaporowego w Besku (odcinek Polany Surowiczne-Pastwiska - proponowana ochr. rezerwatowa), dolinie Sanu pod Otrytem (proponowane rozszerzenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego).
   
Summary  It is a very rare East-Carpathian snail, occurring at few scattered localities, situated mostly in the San, Wisłok and Jasiołka river valleys. It lives in the litter of wet, fertile mountain forests. Particularly worthy of protection are its relict localities in the Góry Świętokrzyskie Mts., separated from the main Carpathian range of the species. The species is protected by law and, in addition, some places of its occurrence are in protected areas (Świętokrzyski NP, Szczytniak nature reserve).
   
Źródła informacji  Abraszewska-Kowalczyk A., Sulikowska A. 1998. Morphometric comparison of Vestia elata (Rossmässler, 1836) (Gastropoda: Pulmonata: Clausiliidae) from the Świętokrzyskie Mts. and the Carpathians. Folia malacol. 6: 7-13.

Baidashnikov A.A. 1989. Vertikal'noe raspredelenie nazemnykh mollyuskov Ukrainskikh Karpat. Vestnik zoologii: 55-59.

Baidashnikov A.A. 1996. Nazemnaya malakofauna ukrainskogo Poles'a. 2. Formirovanie sovremennykh malakokompleksov. Vestnik zoologii : 3-12.

Lisický M. 1991. Mollusca Slovenska. VEDA, Bratislava, 341 pp.

Ložek V. 1956. Klič Československých měkkýšů. Bratislava, 437 ss.

Piechocki A. 1981. Współczesne i subfosylne mięczaki (Mollusca) Gór Świętokrzyskich. Rozprawa habilitacyjna, Acta Univ. Lodz., 177 ss.

Piechocki A. 1982. Life cycle and breeding biology of Vestia elata (Rossm.) (Gastropoda, Clausiliidae). Malacologia, Ann Arbor (Mich.) 22: 219-223.

Riedel A. 1988. Ślimaki lądowe Gastropoda terrestria. Katalog fauny Polski. XXXVI. PWN, Warszawa, 316 ss +1 mapa.

Stworzewicz E. 1973. Kopalna fauna ślimaków (Gastropoda) ze schroniska nad Jaskinią Niedostępną w okolicach Ojcowa. Acta. zool. cracov. 18: 301-309.

Sulikowska-Drozd A. 2002. Świdrzyki (Gastropoda, Clausiliidae) Bieszczadów i Beskidu Niskiego - występowanie, ekologia, rozmieszczenie. Rozprawa doktorska, Uniwersytet Łódzki (msc.).

Urbański J. 1937. O kilku godnych uwagi gatunkach mięczaków polskich. Fragm. faun. Mus. Zool. Pol. 3, 11-20.

Urbański J. 1957. Krajowe ślimaki i małże. Klucz do oznaczania wszystkich gatunków dotąd w Polsce wykrytych. PZWS, Warszawa, 247 ss.

   
Autor  Anna Sulikowska-Drozd & Andrzej Piechocki
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009