powiększ

Coenagrion armatum (Charpentier, 1840)
Łątka zielona
Norfolk Damselfly

Rodzina  Coenagrionidae  Łątkowate
Rząd  Odonata  Ważki
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Bardzo rzadki i ginący gatunek eurosyberyjski, zasiedlający wody stojące, zasobne w roślinność szuwarową. W Polsce znany z około 40 mniej lub bardziej rozproszonych stanowisk, w większości historycznych. Podlega ochronie gatunkowej, wymaga też ochrony siedliskowej.
   
Rozmieszczenie  Występuje od Syberii na wschodzie do Anglii i Holandii na zachodzie, ku północy dochodzi do koła polarnego (St. Quentin 1960). Wymarł w Anglii (Fres 1997), na skraju zaniku w Holandii, bardzo rzadki w Niemczech (Fres 1997, Schorr 1990, van der Heijden 2000). W Polsce znany z 44 stanowisk, z których jedno jest oparte jednak na ewidentnie błędnym oznaczeniu, a kilka budzi podobne wątpliwości (Bazyluk 2002, Buczyński 2000, 2001, Buczyński P. - mat. niepubl., Gilard - inf. ustna, Kalkman, Dijkstra 2000, Samoląg 2002). Zachodnia granica względnie zwartego areału przechodzi przez Pomorze, Wielkopolskę i Sudety. Brak danych - zarówno współczesnych jak i historycznych - z zachodniego Pomorza i z północno-wschodnich Niemiec (Buczyński 2000, Schorr 1990) wskazuje, że populacje zachodnioeuropejskie nie mają łączności ze środkowoeuropejską. Najwięcej danych pochodzi z lat 1950-1975. Wyłaniający się z dotychczasowej faktografii obraz występowania gatunku może nie być jednak pełny, jako że gatunek ten jest trudny do wykazania: osobniki dojrzałe cechuje wczesny pojaw i skryty tryb życia, zaś larwy są trudne do odróżnienia od larw często spotykanego bliskiego gatunku - Coenagrion hastulatum. Istnieje więc wysokie prawdopodobieństwo przeoczenia C. armatum w wielu badaniach terenowych. Tym niemniej w ostatnich latach znajdowano go niemal wyłącznie we wschodniej i centralnej części kraju (Puszcza Kampinoska, Podlasie, Polesie Lubelskie, Kotlina Sandomierska, Roztocze). Poza jednym doniesieniem z Wielkopolski (Samoląg 2002), brak nowych obserwacji z Polski zachodniej. Duża część zbiorników na Śląsku, w których jeszcze do lat 80. stwierdzano C. armatum, już nie istnieje lub uległa degradacji (Samoląg 2002).
   
Biotop/Siedlisko  Gatunek wybitnie nizinny, z obszarów górskich pochodzą tylko dwa doniesienia ogólnikowe i oparte na niepewnym oznaczeniu. Zasiedla wody stojące: jeziora, stawy, drobne zbiorniki łąkowe i śródleśne, glinianki, zbiorniki na torfowiskach niskich, przejściowych i wysokich. Tylko raz stwierdzono C. armatum nad stagnującym rowem. Zasiedlane zbiorniki są zwykle niewielkie, także w przypadku jezior są to tylko ich izolowane fragmenty, najczęściej bogate w roślinność zatoki, o dnie torfowym, mulistym, piaszczystym lub gliniastym. Zróżnicowany jest też odczyn wód (pH od lekko zasadowego do poniżej 6) i ich trofia. Do najważniejszych czynników środowiskowych dla tego gatunku należą stabilny poziom wody i struktura przestrzenna roślinności (Buczyński 1997). Przy tym jej skład gatunkowy może być zmienny, w opisach różnych stanowisk podaje się w sumie kilkanaście dominujących gatunków helofitów i równie liczne gatunki roślin tworzących domieszki (Buczyński 1997). W zbiornikach astatycznych nie kończy rozwoju (Fischer 1961).
   
Biologia  Gatunek monowalentny, zimują larwy. Pojaw imagines - krótki i wczesny - zazwyczaj w maju, niekiedy do połowy czerwca. Najwcześniejsze obserwacje z 2 maja (Gilard - inf. ustna), najpóźniejsze - z 14 czerwca i 1 lipca (Bazyluk 2002, Buczyński 1997). Jedynie z Tatr dorosłe formy podano z lipca (Fudakowski 1930). Dane o okresie pojawu imagines znad jeziora Chodeckiego (od końca lipca do sierpnia) (Wolski, Słonimski 1914) oparte są na błędnie oznaczonym materiale (Buczyński 1997). Pojaw imagines trwa ok. 2 tygodni, co odpowiada długości życia imagines gatunków z rodzaju Coenagrion (Łabędzki 1982) i wskazuje na synchroniczny wylot. Jaja składane są za pomocą pokładełka do żywych lub martwych tkanek helofitów. Larwy wylęgają się w tym samym sezonie, starsze stadia notowane są już we wrześniu. W większych zbiornikach wodnych zarówno larwy, jak i imagines przebywają w strefie szuwarów w litoralu.
   
Wielkość populacji w Polsce  Gatunek występuje w Polsce jedynie na nielicznych, rozproszonych i izolowanych stanowiskach. W zaniku.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Całkowite lub okresowe wysychanie zasiedlanych zbiorników, wskutek melioracji i prawdopodobnie też ocieplania klimatu (wyższe temperatury wiosną i latem, przynajmniej w niektórych sezonach). Eutrofizacja i związane z nią zmiany struktury przestrzennej roślinności szuwarowej.
   
Prognoza zmian populacji  O ile utrzyma się obecny kierunek zmian środowiskowych, należy oczekiwać dalszego ubytku stanowisk i spadku liczebności populacji, a nawet wymarcia gatunku w większej części kraju.
   
Aktualne sposoby ochrony  Podlega ochronie gatunkowej. Niektóre znane stanowiska tej ważki znajdują się na terenach parków narodowych (Kampinoski PN, Poleski PN, Roztoczański PN) (Buczyński 1997, 2001, Buczyński P. - mat. niepubl., Buczyński, Staniec 1998, Fudakowski 1930, Tończyk, Klukowska, Gołdyn 1998); nie podlegają jednak żadnym działaniom ochronnym uwzględniającym potrzeby gatunku.
   
Proponowane sposoby ochrony  Wskazana jest ochrona stanowisk wszystkich znanych populacji, ze szczególną dbałością o utrzymanie w ich obrębie możliwie stabilnych stosunków wodnych. Należy wziąć też pod uwagę możliwość renaturalizacji i odtwarzania zniszczonych siedlisk tej ważki.
   
Summary  Coenagrion armatum is a very rare and declining Euro-Siberian species in Europe, which in Poland reaches the western border of its more or less continuous range. In Poland it has lost many localities in the last decades. It is known from 44 localities, most of which were described before 1975. In the last years it was found only at single isolated localities in the eastern and central parts of the country; in the west it was noted at one locality only. It inhabits only stagnant waters with rich rush vegetations and stable water level. It is necessary to protect both known and potential localities of the species. Protection should consist in conservation of its habitat and appropriate water conditions.
   
Źródła informacji  Bazyluk W. 2002. Materiały do fauny ważek (Odonata) okolic Siemienia w województwie lubelskim. Nowy Pam. Fijzogr. 1, 1: 45-52.

Buczyński P. 1997. Ważki Odonata Poleskiego Parku Narodowego. Parki nar. Rez. przyr. 16, 2: 41-62.

Buczyński P. 2000. On the occurrence of Coenagrion armatum (Charpentier, 1840) in Poland (Odonata: Coenagrionidae). Opusc. zool. flumin. 179: 1-10.

Buczyński P. 2001. Ważki (Insecta: Odonata) torfowisk wysokich i przejściowych środkowo-wschodniej Polski. Praca doktorska, UMCS, Lublin: 177 ss.

Buczyński P., Staniec B. 1998. Waloryzacja godnego ochrony torfowiska Krugłe Bagno (Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie) w oparciu o wybrane elementy jego fauny. Rocz. nauk. Pol. Tow. Ochr. Przyr. "Salamandra" 2: 95-107.

Fischer Z. 1961. Some data on the Odonata larvae of small pools. Int. Rev. Ges. Hydrobiol. 46, 2: 269-275.

Fres C.O.H. 1997. The dragonflies of Great Britain and Ireland. Harley Books, Colchester, 116 pp.

Fudakowski J. 1930. Fauna ważek (Odonata) Tatr polskich. Spraw. Kom. Fizyogr. 64: 87-174.

Kalkman V.J., Dijkstra K.-D.B. 2000. The dragonflies of the Bialowieza area, Poland and Belarus (Odonata). Opusc. zool. flumin. 185: 1-19.

Łabędzki A. 1982. Badania nad rozproszeniem w terenie i długością życia niektórych gatunków ważek (Odonata). Roczn. AR w Poznaniu 140: 77-90.

Samoląg J. 2002. Nowe stanowiska Coenagrion armatum (Charp.) i Sympetrum fonscolombii (Sélys) (Odonata, Coenagrionidae, Libellulidae) w Wielkopolsce. Wiad. entomol. 21 (1): 51-51.

Schorr M. 1990. Grundlagen zu einem Artenhilsfprogramm Libellen der Bundesrepublik Deutschland. Ursus Scientific Publishers, Bilthoven, 512 ss.

St. Quentin D. 1960. Die Odonatenfauna Europas, ihre Zusammenfassung und Herkunft. Zool. Syst. Ökol. u. Geograph. Tiere 87 (4/5): 301-316.

Tończyk G., Klukowska M., Gołdyn K. 1998. Ważki (Odonata) drobnych zbiorników i kanałów południowo-zachodniej części Kampinoskiego Parku Narodowego. W: V Ogólnopolskie Warsztaty Bentologiczne, Bromierzyk, 4-7 czerwca 1998. Mat. zjazdowe: 25-27.

van der Heijden A.E. 2000. Een vondst van ee populatie Donkere waterjuffers (Coenagrion armatum) in De Weerribben. Brachytron 4 (2): 16-19.

Wolski T., Słonimski P. 1914. Materyały do fauny jeziora Chodeckiego. Pam. Fizjograf. 22: 150-156.

   
Autor  Paweł Buczyński
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009