powiększ

Alysson pertheesi Górski, 1852
Wygłada dwulistwówka

Rodzina  Sphecidae  Grzebaczowate
Rząd  Hymenoptera  Błonkoskrzydłe
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Rzadki i ginący gatunek europejski, występujący na stosunkowo niewielkim areale. W Polsce nie stwierdzany od kilkudziesięciu lat, wcześniej spotykany jedynie sporadycznie. Niechroniony.
   
Rozmieszczenie  Gatunek europejski notowany w takich krajach, jak: Litwa, Białoruś, Polska, Niemcy, Holandia, Francja, Austria, Węgry, Czechy i Ukraina (Berland 1925, Dollfuss 1991, Lefeber 1979, Noskiewicz, Puławski 1960, Oehlke 1970, Shlyakhtenok, Skibińska 2002, Tyrner 1987, Zavadil, Šnoflak 1948); w Austrii uznany za gatunek wymarły (Dollfuss 1983). W Polsce stwierdzony jedynie na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, gdzie w latach 1918 i 1935 odławiano pojedyncze osobniki (Noskiewicz, Puławski 1960, Szulczewski 1947, 1950) oraz w Kotlinie Sandomierskiej w okolicach Leżajska, gdzie wygładę notowano w latach pięćdziesiątych XX wieku (Noskiewicz, Puławski 1960).
   
Biotop/Siedlisko  Podobnie jak pozostałe krajowe gatunki z tego rodzaju wygłada dwulistwówka jest kserotermofilem, preferującym miejsca suche i nasłonecznione. Na Węgrzech zamieszkuje ciepłe stepy (Szulczewski 1947), w Czechach po raz pierwszy (w 1979 r.) została schwytana jedna samica w starym wyrobisku piasku, gdzie występowała razem z licznymi osobnikami z innego gatunku - Alysson spinosus Panzer (Tyrner 1987).
   
Biologia  Dorosłe osobniki wygłady są melitofagiczne, ale preferowanym pokarmem jest dla nich spadź, a nie nektar kwiatowy, jak to ma miejsce u większości grzebaczowatych. Toteż owadów tych raczej nie widuje się na kwiatach, natomiast spotykane są stosunkowo często, zwłaszcza samce, na liściach pokrytych spadzią mszyc. Występuje od maja do sierpnia. Larwy są drapieżne i odżywiają się pokarmem białkowym, który stanowią larwy lub dorosłe osobniki pluskwiaków równoskrzydłych (Homoptera, Sternorrhyncha). Wygłada dwulistwówka zakłada gniazdo w ziemi, na terenach piaszczystych. Składa się ono z krótkiego tunelu, który na końcu rozgałęzia się, prowadząc do kilku komór lęgowych. Każdą z nich samica zaopatruje w sparaliżowane ukłuciem żądła ofiary. W jednej komorze może być zgromadzonych około 20 pluskwiaków.
   
Wielkość populacji w Polsce  Obecnie gatunek ten na naszym terytorium jest skrajnie nieliczny, a nie wykluczone, że jest już wymarły.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Brak potwierdzenia dawnych stanowisk a także całkowity brak nowych danych wskazują, że gatunek występuje w kraju na granicy egzystencji, albo zanikł tu całkowicie. Fakt, że występuje w krajach sąsiednich, pozwala sądzić, że jednak nadal utrzymuje się również gdzieś w Polsce. Jego ustępowanie spowodowały zapewne różne czynniki, będące głównie ubocznym efektem gospodarki ludzkiej, jak: skażenie środowiska, ograniczanie obszaru i liczby preferowanych biotopów oraz zalesianie terenów piaszczystych.
   
Aktualne sposoby ochrony  W Polsce nie objęty żadną z form ochrony prawnej.
   
Proponowane sposoby ochrony  Najprawdopodobniej jedyną skuteczną formą ochrony tego gatunku jest czynna ochrona jego podstawowych biotopów. Przede wszystkim należy zadbać o zachowanie otwartych terenów piaszczystych i porośniętych skąpą roślinnością.
   
Summary  It is a xerothermophilous species, with a relatively small area of occurrence in Europe, everywhere rare. In Poland it is extremely scarce, and perhaps it has already become extinct. Its decline is attributed to anthropogenic changes in the environment, principally pollution, loss of preferred biotopes, afforestation of sandy areas. Conservation efforts should focus on the maintenance of open, sandy, and poorly vegetated areas, which requires active protection measures. The species is not protected by law.
   
Źródła informacji  Berland L. 1925. Hymenopteres Vespiformes I. In: Faune de France. Lechevalier, Paris: 21-212.

Dollfuss H. 1983. Rote Liste gefährdeter Grabwespenarten (Sphecidae, Hymenoptera). In: Gepp J. (ed.). Rote Liste gefährdeter Tiere österreichs. Bundesministerium für Gesundheit und Umweltschutz. (Wien) 76-82.

Dollfuss H. 1991. Bestimmungsschlüssel der Grabwespen Nord- und Zentraleuropas (Hymenoptera, Sphecidae) mit speziellen Angaben zur Grabwespenfauna Österreichs. Stapfia, Linz, 24, 247 ss.

Lefeber V. 1979. Verspreidingsatlas van 64 soorten Nederlandse graafwespen (Hymenoptera: Sphecidae p.p.). Nederlandse Faunistische Mededelingen, Leiden, 2: 1-95.

Noskiewicz J., Puławski W. 1960. Klucze do oznaczania owadów Polski. Grzebaczowate - Sphecidae. PWN, Warszawa, 24, 67: 185 ss.

Oehlke J. 1970. Beiträge zur Insekten-Fauna der DDR: Hymenoptera - Sphecidae. Beitr. Ent. (Berlin) 20 (7/8): 615-812.

Shlyakhtenok A.S., Skibińska E. 2002. Contribution to the knowledge of Aculeate Hymenoptera of Byelorus. Family Digger Wasps (Sphecidae). Vestnik Zoologii, 36(2): 31-40.

Szulczewski J.W. 1947. Pół wieku spostrzeżeń nad stepowieniem Wielkopolski. W: Stepowienie Wielkopolski. I. A. Wodziczko (red.). Pr. Kom. Mat.-Przyr. Pozn. TN, B, 10 (4): 200-206.

Szulczewski J.W. 1950. Błonkówki (Hymenoptera) Wielkopolskiego Parku Narodowego. Część IV. Żądłówki (Aculeata, Chrysididae, S apygidae, Mutilidae, Scoliidae, Vespidae, Psammocharidae, Sphegidae). Prace Monograficzne nad Przyrodą Wielkopolskiego Parku Narodowego pod Poznaniem. P

Tyrner P. 1987. Hymenoptera. In: Faunistic Records from Czechoslovakia. Acta entomol. bohemoslov. 84: 231-232.

Zavadil V., Šnoflak J. 1948. Kutilky (Sphecidae) Československé republiky. Entom. listy (Brno) suppl. 13: 178 pp.

   
Autor  Ewa Skibińska
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009