| |
| |
|
Xylocopa violacea (Linnaeus, 1758) | ||
| Rodzina | Anthophoridae | |
| Rząd | Hymenoptera Błonkoskrzydłe | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Bardzo rzadki gatunek śródziemnomorski, kserofilny, na terenie dzisiejszej Polski notowany kilkakrotnie w latach 1868-1935, odtąd nie potwierdzony. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek związany z basenem Morza Śródziemnego; północna granica jego zasięgu biegnie od Półwyspu Iberyjskiego przez Francję, Belgię, Luksemburg, Holandię, Austrię, Szwajcarię, Niemcy, Czechy i Słowację (Kocourek 1989, Rasmont i in. 1995, Schwarz i in. 1996), po czym, zdaniem Popova (Popov 1947), zmienia kierunek najprawdopodobniej w obniżenie Dunaju, przechodzi przez północne Węgry, Rumunię, Besarabię, Krym, docierając do zachodnich i południowych wybrzeży Morza Kaspijskiego oraz do Turkiestanu. Notowany też w Iranie (Warncke 1976). W Polsce wymieniany z Dolnego Śląska (Wrocław, Opole, Strzegom, Legnica) (Dittrich 1903), Górnego Śląska (Bytom, Zawiercie) (Banaszak 1979, Scholz 1911-1912), Niziny Krakowsko-Wieluńskiej (Kraków) (Łoziński 1920, Śnieżek 1910, Wierzejski 1868) oraz z Wyżyny Lubelskiej (Kazimierz n. Wisłą) (Minkiewicz 1935). Polska populacja (już zapewne historyczna) znajduje się poza zwartym zasięgiem gatunku. Na wschód od Polski nie występuje (Kuntze, Noskiewicz 1938). Natomiast dalej na południowym wschodzie, poczynając od Lwowa, przesuwając się przez strefę stepu i lasostepu dawnego terytorium ZSRR, rozciąga się zasięg pokrewnego gatunku Xylocopa valga, niejako zastępującego X. violacea w południowo-wschodniej Europie (Noskiewicz 1953b). | |
| Biotop/Siedlisko | Gatunek kserofilny, występujący na siedliskach suchych, np. na stepach węgierskich (Noskiewicz 1953b). Spotykany na obrzeżach lasów, polanach i siedliskach stepopodobnych. | |
| Biologia | Imagines pojawiają się w maju, a ich loty trwają przez całe lato. Samica żuwaczkami wygryza kanał w suchym, martwym drewnie. Kanał biegnie najpierw poziomo, a następnie schodzi ostro w dół. Kanał pionowy samica dzieli na komórki przegrodami, wykonanymi z ubitych trocin w taki sposób, że wierzch jednej komórki jest jednocześnie dnem komórki następnej. Każda komórka jest zaopatrywana w pyłek i nektar, zmieszane ze sobą. Na tak przygotowany pokarm samica składa jedno jajo. Wkrótce pojawiają się larwy (Érmolenko 1984). Zadrzechnia fioletowa obserwowana była na 17 gatunkach roślin z 10 rodzin, głównie Fabaceae i Boraginaceae. Licznie obserwowano ją na groszku pachnącym Lathyrus odoratus, soi warzywnej Glicyne max, robinii akacjowatej Robinia pseudoacacia i żmijowcu zwyczajnym Echium vulgare (Ruszkowski, Biliński, Kosior 1997). | |
| Wielkość populacji w Polsce | W kraju X. violacea wymieniana była zaledwie z 8 stanowisk w latach 1868-1935. Od ponad 70 lat brak jest danych o występowaniu tego gatunku w Polsce. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Prawdopodobną przyczyną zaniku tej żądłówki było zmniejszanie się liczby starych próchniejących drzew i kurczenie się środowisk o charakterze stepowym. | |
| Prognoza zmian populacji | Brak współczesnych informacji o występowaniu może świadczyć o wyginięciu gatunku w Polsce. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Zadrzechnia ta zapobiegawczo objęta jest w Polsce ochroną gatunkową. Znajduje się w "czerwonej księdze" dawnego ZSRR (Borodin (ed.) 1984), a także na europejskiej "czerwonej liście" jako gatunek zagrożony (Day 1991). | |
| Proponowane sposoby ochrony | Ochrona starych drzewostanów i suchych drzew (nieodzownych zadrzechni do budowy gniazd) stwarza potencjalne możliwości powrotu tego gatunku w granice kraju, zwłaszcza na tereny Śląska. Do rozważenia jest też reintrodukcja zadrzechni fioletowej. | |
| Summary | A species is known from 8 localities in Poland, discovered in the period of 1868-1935; since then there has been no confirmation of its occurrence in Poland. A decline of Xylocopa violacea (its Polish population was separated from the continuous range) was probably caused by scarcity of old and dry trees where females place nests. Any discovered localities of X. violacea should be taken under protection. The species is not protected by law. | |
| Źródła informacji | Banaszak J. 1979. Materiały do znajomości pszczół (Hymenoptera, Apoidea) fauny Polski. II. Badania Fizjogr. Pol. Zach., C, 32: 59-68.  Borodin A.M. (ed.) 1984. Krasnaja kniga. T. I. Izd. "Lesnaja Promyslennost", Moskwa: 274-275. Day M.C. 1991. Towards the conservation of aculeate Hymenoptera in Europe. Nature and Environment Series, No. 51, Council of Europe Press, Strasbourg, 33 pp. Dittrich R. 1903. Verzeichnis der bisher in Schlesien aufgefunden Hymenopteren. I. Apidae. Zeitschr. Entom. N.F (Breslau) 28: 19-54. Érmolenko V.M. 1984. Xylocopa violacea (Linnaeus, 1758). In: Krasnaja Kniga SSSR. A.M. Borodin (ed.), 1: 272-273. Kocourek M. 1989. Apoidea. In: Enumeratio insectorum Bohemoslovakiae, Check List of Czechoslovak Insects III (Hymenoptera). Acta faun. entomol. Mus. Pragae 19: 173-184. Kuntze R., Noskiewicz J. 1938. Zarys zoogeografii polskiego Podola. Pr. Nauk. Wyd. TN, Dz. II, Lwów 4, 538 ss. Łoziński P. 1920. Błonkówki pszczołowate okolic Krakowa. Spraw. Kom. Fizjogr. 53-54: 125-137. Minkiewicz R. 1935. Myrmosa brunnipes Lepel, tudzież inne żądłówki południowe lub rzadkie, wykryte w Polsce środkowej (na tle odnośnych zbiorowisk gniazdowania). Fragm. faun. Mus. Zool. Pol., Warszawa, 2: 189-227. Noskiewicz J. 1953b. Kilka uwag o kserotermicznej faunie żądłówek Wyżyny Małopolskiej. Pol. Pismo Entomol. 22: 305-322. Popov V.V. 1947. Zoogeografičeskij charakter palearktičeskich predstawitelej roda Xylocopa Latr. (Hymenoptera, Apoidea) i ich raspredelenie po melittofilnoj rastitelnosti. Izv. Akad. Nauk SSSR 1: 29-49. Rasmont P., Ebmer P.A., Banaszak J., Zanden van der G. 1995. Hymenoptera Apoidea Gallica. Liste taxonomique des abeilles de France, de Belgique, de Suisse et du Grand Duché de Luxembourg. Bull. Soc. ent. France (Paris) 100: 1-98. Ruszkowski A., Biliński M., Kosior A. 1997. Rośliny pokarmowe i znaczenie gospodarcze mniej znanych gatunków pszczół porobnicowatych (Hymenoptera, Apoidea, Anthophoridae). W: Postępy apidologii w Polsce. T. Cierzniak (red.). WSP, Bydgoszcz: 239-258. Scholz E.J.R. 1911 (1912). Hymenoptera aculeata. Seltenere Schlesische Vorkommnisse. Jahr. Ver. Schles. Insektenk. Breslau, 5: 15-17. Schwarz M., Gusenleitner F., Westrich P., Dathe H.H. 1996. Katalog der Bienen Österreichs, Deutschlands und der Schweiz (Hymenoptera, Apidae). Entomofauna. Zeitschr. Entomol., Suppl. 8: 1-398. Śnieżek J. 1910. Błonkówki pszczołowate (Apidae) zebrane w Galicyi. Spraw. Kom. Fizjogr. 44: 31-46. Warncke K. 1976. Beitrag zur Bienenfauna des Iran. 1. Die Gattung Xylocopa Latr. Boll. Mus. Civ. Venezia 28: 85-92. Wierzejski A. 1868. Przyczynek do fauny owadów błonkoskrzydłych (Hymenoptera). Spraw. Kom. Fizyogr. 2: 108-120. | |
| Autor | Józef Banaszak | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
