| |
| |
|
Cheilotoma musciformis (Goeze, 1777) | ||
| Rodzina | Chrysomelidae Stonkowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Rzadki gatunek kserotermiczny. Występuje na niewielu izolowanych stanowiskach w południowej części kraju. W Polsce nie objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Obszar rozsiedlenia rozciąga się od Francji przez Kazachstan, Ałtaj, południową Syberię po Bajkał. W Europie północna granica areału przebiega od Ardenów przez Badenię, południowe przedgórza Rudaw, Sudetów i Karpat po płytę Podolską, i dalej na wschód przez Nizinę Nadkaspijską. Południowa granica zasięgu przebiega od południowej Francji przez Abruzzy, południową Bułgarię po Morze Czarne. Prawdopodobnie już poza północną granicą zwartego zasięgu leżą izolowane stanowiska w Niemczech oraz w południowej Polsce (Warchałowski 1991). Obszar występowania tego gatunku w Polsce ogranicza się do Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej (Ojców, Będkowice), Niecki Nidziańskiej (kilkanaście stanowisk) oraz Wyżyny Kieleckiej (G. Zelejowa, G. Rzepka) (Bidas M. - inf. ustna, Borowiec L. - inf. ustna, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1990, Kubisz D., Mazur M. - inf. ustna, Szymczakowski 1960, Warchałowski 1991). Od 1884 do 1953 roku stanowisko w Ojcowie było jedynym znanym miejscem występowania tego gatunku. Poławiano go tam co najmniej od 1884 do 1902 roku (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1990). Drugim obszarem występowania są okolice Pińczowa i Miechowa, gdzie gatunek ten poławiano niekiedy dość licznie od roku 1953 (Borowiec L. - inf. ustna, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1990, Kubisz D., Mazur M. - inf. ustna, Szymczakowski 1960, Warchałowski 1991). Od około 10 lat znany jest również z kilku miejscowości położonych na Płaskowyżu Proszowickim (Kubisz D., Mazur M. - inf. ustna). | |
| Biotop/Siedlisko | Na obszarze Polski gatunek ten występuje głównie na ciepłych, nasłonecznionych zboczach lub urwiskach o ekspozycji południowej, wykształconych na podłożu gipsowym lub wapiennym, porośniętych zespołami roślin z dużym udziałem gatunków kserotermicznych. W dolinie Nidy jest charakterystycznym elementem muraw stepowych (Borowiec L. - inf. ustna, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1990, Kubisz D., Mazur M. - inf. ustna, Szymczakowski 1960). Na południu Europy występuje w podobnych siedliskach, nawet do wysokości 1600 m n.p.m. (Gruev, Tomov 1984). | |
| Biologia | Poznana bardzo słabo. Znany jest wygląd osłonki jajowej oraz cechy diagnostyczne larw (Medvedev 1962), które znajdowane były w ściółce (Warchałowski 1991). W Polsce osobniki dorosłe odławiane były w maju, czerwcu i na początku lipca (Borowiec L. - inf. ustna, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1990, Kubisz D., Mazur M. - inf. ustna), natomiast na południu Europy od czerwca do sierpnia (Gruev, Tomov 1984). Jedyną rośliną żywicielską podawaną z naszego kraju jest zdziczała sparceta siewna Onobrychis viciifolia (Szymczakowski 1960, Warchałowski 1991). Natomiast wewnątrz zwartego areału żeruje na szczawiach Rumex spp. i przelocie pospolitym Anthyllis vulneraria (Gruev, Tomov 1984, Warchałowski 1991). Dorosłe chrząszcze wykazują aktywność dzienną, a na roślinie żywicielskiej w Polsce mogą być spotykane licznie (Kubisz D., Mazur M. - inf. ustna). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Trudna do oszacowania. Prawdopodobnie stanowiska w dorzeczu Nidy można ocenić na kilka do kilkudziesięciu tysięcy osobników. Występowanie tego gatunku na terenie Ojcowa nie zostało potwierdzone podczas niedawnych badań na tym terenie, a ostatnie publikowane dane z tego stanowiska pochodzą sprzed około 100 lat (1902) (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1990). Można przypuszczać, że stanowisko to już nie istnieje. Od trzydziestu lat brak stwierdzeń tego chrząszcza na najdalej wysuniętym na zachód (Dolina Będkowska) stanowisku tego gatunku. Natomiast z dorzecza Nidy w latach 50. podawany był jako dość liczny, a nawet dominujący (Szymczakowski 1960). Również bogate ilościowo wydają się być niedawno odkryte stanowiska na skarpach nadwiślańskich Płaskowyżu Proszowickiego (Kubisz D., Mazur M. - inf. ustna). | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Główną przyczyną zaniku tego gatunku są najprawdopodobniej zmiany szaty roślinnej (zarówno indukowane przez człowieka, jak też sukcesyjne). Być może postępujące szybko zarastanie terenów kserotermicznych Ojcowskiego Parku Narodowego było główną przyczyną zaniku populacji na tym terenie. Gatunek silnie zagrożony również w Niemczech (Blab i in. 1985). | |
| Prognoza zmian populacji | Należy oczekiwać dalszego zmniejszania się populacji, gdyż jej zmiany ilościowe są ściśle skorelowane z pogarszającym się stanem zachowania biotopów kserotermicznych na obszarze południowo-wschodniej Polski. Istnieje wprawdzie (ze względu na niewielkie odległości) możliwość zasiedlania przez Ch. musciformis sąsiadujących terenów, np. na Wyżynie Lubelskiej, dotychczas jednak nie udało się jej odnaleźć na wapiennych skarpach z roślinnością kserotermiczną po wschodniej stronie Wisły. | |
| Aktualne sposoby ochrony | W Polsce żaden z przedstawicieli rodziny stonkowatych nie jest objęty ochroną gatunkową. Część znanych stanowisk krajowych tego gatunku znajduje się lub znajdowała na obszarach chronionych: Ojcowski Park Narodowy, Nadnidziański Park Krajobrazowy, Szaniecki Park Krajobrazowy i Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Znane stanowiska tego gatunku powinny zostać objęte ochroną czynną (kontrolowany wypas, wycinanie krzewów i drzew itp.). Taką ochroną warto też objąć tereny kserotermiczne, stanowiące potencjalne miejsca zasiedlenia przez zaciętkę. | |
| Summary | One of the rarest species in Poland, persisting at about a dozen isolated localities, situated mostly in the Nida River Basin. It has been showing fluctuations in numbers for over 100 years. Recent studies have confirmed its occurrence at a locality near Chęciny (2002). A decrease in the number of localities may be attributed to the increasing pressure of human activity and quick successional changes in xerothermic biotopes. Conservation of this insect should focus efforts on active protection of its existing or potential localities. Not protected by law. | |
| Źródła informacji | Blab J., Nowak E., Trautmann W., Sukopp H. 1985. Rote Liste der gefährdeten Tiere und Pflanzen in der Bundesrepublik Deutschland. Kilda-Verlag, 245 ss.  Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1990. Chrząszcze - Coleoptera. Stonkowate - Chrysomelidae, cz. 1. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 16: 1-279. Gruev B., Tomov V. 1984. Coleoptera, Chrysomelidae. Part I. Fauna Bulgarica 13: 1-218. Medvedev L.N. 1962. Sistematika i biologia lichinok Clythrinae (Coleoptera, Chrysomelidae). Zool. Zh. 41, 9: 1334-1344. Szymczakowski W. 1960. Materiały do poznania kserotermofilnej fauny chrząszczy Wyżyny Małopolskiej. Pol. Pismo entomol. 30: 173-242. Warchałowski A. 1991. Chrysomelidae - Stonkowate (Insecta: Coleoptera). Część II (podrodziny: Clythrinae i Cryptocephalinae). Fauna Pol. 13: 1-347. | |
| Autor | Radosław Ścibior | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
