| |
| |
|
Stratiomys ruficornis (Macquart, 1838) | ||
| Rodzina | Stratiomyidae Lwinkowate | |
| Rząd | Diptera Muchówki | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Bardzo rzadki, ginący na terenie Europy Środkowej gatunek. Przez Polskę przebiega północna granica jego zasięgu. Wykazany zaledwie z kilku stanowisk w południowej części kraju, w większości już niepotwierdzonych. Nie podlega ochronie gatunkowej. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek submedyteranejski, występujący w południowej Europie i Azji Mniejszej od Francji, poprzez kraje dawnej Jugosławii, Rumunię, Bułgarię, Grecję, Turcję po Irak, Iran i Armenię (Rozkošný 1982). Najbardziej na północ wysunięte stanowiska znajdują się na Słowacji, w Czechach (Morawy) i w Polsce. Pierwszą informację o S. ruficornis z Polski podał w 1869 roku Nowicki (Nowicki 1869). W zbiorze muchówek przysłanym mu do oznaczenia z okolic Rzeszowa stwierdził ten gatunek (podany w pracy jako Stratiomys erythrocera), lecz uznał jego występowanie na terenie Galicji za nieprawdopodobne pisząc, że "S. erythrocera dotąd u nas jeszcze nikt nie złapał" i że "dostały się zapewne (omawiany i kilka innych gatunków) ... tylko przez pomyłkę do tego zbiorku dipterów krajowych". W świetle późniejszych notowań S. ruficornis w Polsce, dane te trzeba uznać za wiarygodne. Najbliższe, znane stanowisko tego gatunku (okolice Rymanowa) oddalone jest od Rzeszowa zaledwie o około 50 km, a w pracy wydanej rok później Nowicki (Nowicki 1870) podał go (jako S. sublunata Loew) z Tatr i Przemyśla. W Tatrach został stwierdzony dwukrotnie w drugiej połowie XIX wieku, po raz pierwszy w 1870 roku (bez podania dokładnej lokalizacji) (Loew 1870, Nowicki 1870) i ponownie, dwadzieścia lat później, na Groniku (Bobek 1890). W trakcie prowadzonych ostatnio badań w Tatrach i okolicach Przemyśla gatunku tego nie udało się odnaleźć. Stwierdzony został natomiast w okolicach Rymanowa w 1993 roku (Soszyński B. - mat. niepubl.). | |
| Biotop/Siedlisko | Gatunek ciepłolubny; w środkowej Europie imagines spotyka się najczęściej na ciepłych, eksponowanych na południe stokach porośniętych roślinnością murawową, położonych w pobliżu drobnych zbiorników i rozlewisk potoków, gdzie rozwijają się larwy tego gatunku. Na Morawach i Słowacji stwierdzony był na stanowiskach kserotermicznych na wapiennym podłożu (Rozkošný 1993). | |
| Biologia | Owady dorosłe występują od połowy maja do połowy lipca. Są mało ruchliwe i latają dość ociężale. Spotykane są na kwiatach, odżywiają się nektarem. Larwy - tak jak i innych gatunków rodzaju Stratiomys - żyją w wodzie. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Obecnie gatunek zapewne skrajnie nieliczny, znany z jednego stanowiska i pojedynczych osobników, na pozostałych stwierdzany był w XIX wieku. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Zagrożenie sprawia kompleks zmian środowiskowych, takich jak: zanik stawów, starorzeczy i mokradeł powodowany obniżaniem się poziomu wód gruntowych, głównie w związku z melioracjami, dewastacja (zasypywanie, zaśmiecanie) drobnych zbiorników wodnych, zwłaszcza na terenach rolniczych, oraz zanieczyszczenie rzek i potoków. Negatywne znaczenie ma również spływ z pól pestycydów i nawozów sztucznych (Rozkošný 1993) i być może zakwaszenie wód (S. ruficornis często występuje na terenach wapiennych). Z wyżej wymienionych powodów w mniejszym lub większym stopniu zagrożone są wszystkie występujące w Polsce gatunki z rodzaju Stratiomys Geoff. Drastyczny spadek liczebności nastąpił u pospolitych jeszcze przed kilkudziesięciu laty w całym kraju takich gatunków jak S. chameleon, S. longicornis i S. singularior, które obecnie w wielu okolicach spotyka się sporadycznie i pojedynczo. Dawniej rzadkie gatunki, jak S. cenisia, S. concinna, S. equestris i S. ruficornis, są silnie zagrożone lub znajdują się na granicy wymarcia. Podobne zjawisko występuje również w innych krajach środkowej Europy, np. S. cenisia i S. ruficornis uważane są na terenie Czech za prawdopodobnie wymarłe (Rozkošný 1998). Omawiany gatunek w niniejszej księdze zamieszczono przykładowo, jako najrzadszego reprezentanta całego rodzaju Stratiomys. | |
| Prognoza zmian populacji | Postępująca degradacja środowisk wodnych może doprowadzić do wymarcia opisanego gatunku (i niektórych innych spośród wyżej wymienionych) na terenie Polski, jednak precyzyjniejsza prognoza jego utrzymania się w naszej faunie jest na razie niemożliwa. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Jedno ze stanowisk S. ruficornis, nie potwierdzone od przeszło stu lat, znajduje się na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego. Poza tym niechroniony. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Należy zwrócić większą uwagę na drobne zbiorniki wodne i mokradła oraz objęcie co cenniejszych z nich jakąkolwiek formą ochrony, np. użytku ekologicznego. | |
| Summary | It is a very rare, declining species in Central Europe. In Poland it occurs at the northern edge of its range. It was found in the south-eastern part of the country at several localities (near Przemyśl, near Rzeszów and in the Tatra Mts.) in the later part of the 19th century, and recently in the vicinity of Rymanów. The principal threat is loss of habitats: ponds, ox-bow lakes and swamps due to lowering of the ground water table, pollution and destruction of small water bodies (in which larvae develop). All species from the genus Stratiomys, occurring in Poland, are more or less endangered. Stratiomys ruficornis was included in the red book as an example and as the rarest representative of the genus. S. ruficornis does not need legal protection as a species. | |
| Źródła informacji | Bobek K. 1890. Przyczynek do fauny muchówek tatrzańskich. Spraw. Kom. Fizyogr. 25: 218-242.  Loew H. 1870. O dipterach dotąd na galicyjskich stokach Tatr spostrzeżonych. Rocz. T.N.Krak. 52: 155-183. Nowicki M. 1869. Muchy z okolic Rzeszowa. Spraw. Kom. Fizyogr. 3: 153-154. Nowicki M. 1870. Zapiski faunicze. Spraw. Kom. Fizyogr. 4: 1-28. Rozkošný R. 1982. A Biosystematic Study od the European Stratiomyidae (Diptera). vol. 1. W. Junk Publishers, The Hague-Boston-London, 401 pp. Rozkošný R. 1993. Bránenka menliva, Stratiomys chameleon (Linné, 1758). In: Červená Kniha ohroženych a vzácných druhů rostlin a živočichů ČSFR, vol. 3, Bezobratlí. Priroda (Bratislava): 1-123. Rozkošný R. 1998. Xylomyidae, Stratiomyidae. Diptera of the Palava Biosphere Reserve of UNESCO, I. Folia Fac. Sci. Nat. Univ. Masaryk. Brun., Biol. 99: 139-144. | |
| Autor | Andrzej Palaczyk | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
