| |
| |
|
Rhysodes sulcatus (Fabricius, 1787) | ||
| Rodzina | Rhysodidae | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Bardzo rzadki i ginący gatunek naturalnych i pierwotnych lasów strefy umiarkowanej. W Polsce notowany ostatnio jedynie w Puszczy Białowieskiej, lasach roztoczańskich i Beskidzie Niskim. Wymaga ochrony biocenotycznej, rezerwatowej. Podlega ochronie gatunkowej. | |
| Rozmieszczenie | Znany z Europy, Azji Mniejszej, Kaukazu oraz zachodniej Syberii. Na terenie Europy spotykany w płn. Hiszpanii (Pireneje), we Francji, płn. i środk. Włoszech, w Austrii, Polsce, na Białorusi, Słowacji, w Czechach, Rumunii, Bułgarii, krajach byłej Jugosławii oraz górskiej części Grecji. Ze szczątków subfosylnych wiadomo, że 3000 lat temu Rh. sulcatus występował w Wielkiej Brytanii. Około 200 lat temu wykazywany z północnej Szwecji. Na początku XX wieku liczne stanowiska notowano w Centralnej Europie, w latach 50. w Pirenejach i Górach Dynarskich. Poza tymi obszarami obserwowany już tylko na nielicznych, izolowanych stanowiskach (Buckland, Dinnin 1993, Kryzhanovskiy 1983). W Polsce, w ubiegłym stuleciu Rh. sulcatus notowany był jeszcze w okolicach Warszawy (Buckland, Dinnin 1993, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1976). Do lat 50. XX wieku występował w Puszczy Białowieskiej, na Roztoczu, w Beskidach i na Pogórzu Karpackim na zachód aż po okolice Katowic (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1976). W latach 1951-1975 odnaleziony jedynie w Puszczy Białowieskiej i Roztoczańskim PN (Buchholz L., Byk A., Kania J., Kotula B., Kubisz D., Melke A., Przewoźny M., Rudziński K., Staniec B., Szołtys H., Wanat M. - mat. niepubl., Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1976). W ostatnim 25-leciu w wyniku nasilenia badań faunistycznych stwierdzony na nielicznych stanowiskach w Puszczy Białowieskiej, Świętokrzyskim Parku Narodowym, w okolicach Hrubieszowa na Roztoczu, w Beskidzie Niskim oraz Babiogórskim Parku Narodowym (Buchholz L., Byk A., Kania J., Kotula B., Kubisz D., Melke A., Przewoźny M., Rudziński K., Staniec B., Szołtys H., Wanat M. - mat. niepubl., Konwerski, Sienkiewicz 2002). | |
| Biotop/Siedlisko | Mieszkaniec starych naturalnych lasów, gdzie zasiedla stojące lub powalone pnie drzew, mocno spróchniałe i wilgotne. Spotykany na nizinach oraz w niższych położeniach górskich, gdzie preferuje lasy liściaste i mieszane. Jakkolwiek preferuje drzewa liściaste (buk, dąb, topola), to do swojego rozwoju wybiera również pnie drzew iglastych (jodły, świerka) (Burakowski 1976, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1976, Kryzhanovskiy 1983). | |
| Biologia | Dojrzałe chrząszcze pojawiają się w końcu lipca i w sierpniu. Żyją one w ukryciu pod odstającą korą, w szczelinach drzew lub w chodnikach chrząszczy drzewożernych (m.in. Ceruchus chrysomelinus, Sinodendron cylindricum). Po przezimowaniu, na wiosnę kopulują i składają jaja. Larwy żerują w spróchniałych pniach. Drążą w nich chodniki, odżywiając się gnijącymi szczątkami drewna. Rozwijają się prawdopodobnie przez dwa lata. Przed przepoczwarczeniem larwa buduje z krótkich i cienkich włókien drewna kolebkę poczwarkową. Przepoczwarczenie zachodzi w lipcu; stadium to trwa 2-3 tygodnie (Burakowski 1976, Kryzhanovskiy 1983). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Jest trudna do oszacowania. Jednak na podstawie danych historycznych i współcześnie znajdowanych stanowisk można stwierdzić, że gatunek ten znacznie zmniejszył swą liczebność. Tempo tych negatywnych zmian nasiliło się w pierwszej połowie XX wieku, kiedy wygasła większość znanych stanowisk. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Jak się uważa, główną przyczyną zagrożenia Rh. sulcatus w Polsce jest intensywna gospodarka leśna, prowadząca do likwidacji siedlisk charakterystycznych dla lasów naturalnych i pierwotnych. W lasach gospodarczych, w ramach tzw. zabiegów sanitarnych usuwa się powalone pnie drzew i złomy, co pozbawia gatunek możliwości przejścia pełnego cyklu rozwojowego. | |
| Prognoza zmian populacji | Zmniejszanie się w lasach polskich starodrzewi i siedlisk naturalnych prawdopodobnie podtrzyma regres populacji Rh. sulcatus i gatunek wyginie na terenie Polski. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Chronione są stanowiska tego chrząszcza jedynie w Białowieskim, Babiogórskim, Roztoczańskim i Świętokrzyskim Parku Narodowym (Buchholz L., Byk A., Kania J., Kotula B., Kubisz D., Melke A., Przewoźny M., Rudziński K., Staniec B., Szołtys H., Wanat M. - mat. niepubl., Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1976). Podlega ochronie gatunkowej. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Jedyną metodą efektywnej ochrony tego gatunku jest zmiana sposobu użytkowania lasów w Polsce - unikanie monokultur, dużych jednowiekowych upraw i osuszania terenów leśnych. Sytuację gatunku mogłaby w jakimś stopniu poprawić gęstsza niż dotychczas sieć rezerwatów leśnych o charakterze klimaksowym. | |
| Summary | It is a very rare and vanishing beetle, associated with natural and primeval forests, mostly deciduous and mixed forests. In Poland its has recently been found at a few places: the Białowieża Forest, Babia Góra National Park, Roztocze NP, Świętokrzyski NP, the surroundings of Hrubieszów and the Beskid Niski Mountains. Larvae belong to xylophages and saprophages. The shrinkage of old, structurally differentiated forest and their fragmentation is believed a cause of the decline of this species in the past century. The only effective method of conservation of this species in Poland is protecting its main habitat, particularly in forest reserves and national parks. | |
| Źródła informacji | Buckland P.C., Dinnin M.H. 1993. Holocen woodlands, the insect evidence. In: K.J. Kirby et al. (eds.). Dead wood matters: the ecology and conservation of saproxylic invertebrates in Britain. English Nature Sci. (Peterborough) 7: 6-20.  Burakowski B. 1976. Chrząszcze Coleoptera. Zagłębkowate Rhysodidae. Klucze do oznaczania owadów Polski 19, 4: 1-11. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1976. Chrząszcze - Coleoptera. Adephaga prócz Carabidae, Myxophaga, Polyphaga: Hydrophiloidea. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 4: 1-309. Konwerski Sz., Sienkiewicz P. 2002. Przyczynek do poznania chrząszczy Beskidu Niskiego. Nowy Pam. Fizjogr. 1(1): 85-88. Kryzhanovskiy O.L. 1983. Zhuki podotriada Adephaga: semeistva Rhysodidae, Trachypachidae; semeistvo Carabidae (vvodnaia chast i obzor fauny SSSR). Fauna SSSR, Zhestkokrylyie, t. 1, vyp. 2. Nauka, Leningrad, 341 pp. | |
| Autor | Paweł Sienkiewicz | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
