| |
| |
|
Alcis jubata (Thunberg, 1788) | ||
| Rodzina | Geometridae Miernikowcowate | |
| Rząd | Lepidoptera Motyle | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Nadzwyczaj rzadki europejski gatunek, występujący w wilgotnych borach świerkowych zasobnych w porosty krzaczkowate, zanikający w całym areale swego występowania. W Polsce znany z kilku stanowisk - dziś już tylko z Puszczy Białowieskiej. Nie objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Północna, środkowa i lokalnie (w górach) południowa Europa. W Polsce posiada historyczne stanowiska z okolic Szczecina i wyspy Wolin (Urbahn, Urbahn 1939), okolic Gdańska, z Mazur oraz Rawicza w Wielkopolsce (Romaniszyn, Schille 1929). Był też notowany w okolicach Głogowa, Wołowa, Wrocławia i Dusznik Zdroju, a także Bielska Białej (Raebel, Toll 1962) - wszędzie przed rokiem 1950. Nieliczne osobniki odłowiono w okresie 1951-1975 w Tatrach i Bieszczadach (Batkowski, Palik, Szpor 1972, Bielewicz 1973). Jedyny aktualnie potwierdzony areał występowania tego motyla stanowi Puszcza Białowieska (Buszko i in. 1996a), gdzie jest coraz rzadziej spotykany. | |
| Biotop/Siedlisko | Ostoje porostów krzaczkowatych, głównie z rodzaju brodaczka Usnea. Znajdują się one jeszcze w górskich borach świerkowych oraz w puszczach północno-wschodniej Polski, w świerczynach i borach mieszanych. Motyla spotykano też na obrzeżach torfowisk wysokich (Buszko 2000). Z powodu przemysłowych zanieczyszczeń powietrza, na większości terytorium kraju te najwrażliwsze porosty wymarły bądź wymierają wraz z towarzyszącą im entomofauną. | |
| Biologia | Gąsienice żyją na porostach z rodzaju brodaczka, głównie Usnea barbata, rosnących na świerku i jodle. W południowych Niemczech znaleziony też na porostach z rodzajów Pseudevernia spp. i Alectoria spp. (Ebert 2003). Motyle pojawiają się od końca czerwca do końca sierpnia (Buszko 2000). Kryptycznie ubarwione skrzydła powodują, że aktywne nocą dorosłe owady kryją się w dzień na pniach drzew. Zimują w stadium gąsienicy. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Nieoszacowana, lecz wedle pobieżnych ocen wyraźnie malejąca. W Karpatach ostojami tego gatunku były bory regla górnego, brak jest jednak w ostatnim ćwierćwieczu potwierdzenia tego faktu. Nie notowany dziś w całym południowym areale świerka w granicach Polski. Jego zasięg krajowy wydaje się kurczyć, gdyż spadła liczba notowań tego motyla w stosunku do lat 70. XX w. (np. w Puszczy Białowieskiej). Wielkość (powierzchnia) izolowanych stanowisk nie jest znana. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Główną przyczyną regresu tego gatunku są lokalne i wielkoobszarowe zanieczyszczenia powietrza, na które wrażliwe są porosty stanowiące pokarm gąsienic. Szczególnie narażone są stanowiska karpackie, leżące w zasięgu emisji polskich oraz czeskich okręgów przemysłowych. W pobliżu tych stanowisk położone są też miejscowości wypoczynkowe, będące źródłem zanieczyszczeń atmosferycznych. Innym zagrożeniem dla gatunku są zjawiska i działania prowadzące do przesuszenia odpowiednich dla niego wilgotnych siedlisk leśnych. | |
| Prognoza zmian populacji | Z uwagi na redukcję emisji przemysłowych w latach 1990-2000 istnieje szansa na przetrwanie, a być może też odrodzenie się populacji przylepka brodacznika w Polsce, w rejonach odległych od większych ośrodków przemysłowych i aglomeracji miejskich. Należą tu rejony Tatr, Beskidu Niskiego, Bieszczad a także Puszczy Białowieskiej, Knyszyńskiej, Augustowskiej i Rominckiej. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Część stanowisk aktualnie znanych lub odkrytych w okresie 1951-1975, a obecnie niepotwierdzonych, znajduje się na terenach parków narodowych (Tatrzański PN i Białowieski PN). Dawne stwierdzenie gatunku na Wolinie prawdopodobnie miało miejsce w obecnym Wolińskim Parku Narodowym. Motyl ten nie podlega ochronie gatunkowej, ale porosty z rodzaju Usnea, na których żyją jego gąsienice, podlegają ochronie ścisłej. Zatem pośrednio chronione jest też siedlisko przylepka brodacznika. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Utrzymać dotychczasowe, kładąc nacisk na ochronę stanowisk Usnea oraz na przestrzeganie najwyższych standardów czystości powietrza w pobliżu stanowisk gatunku. Niezbędne jest też utrzymywanie w miejscach występowania motyla wysokiego poziomu wód gruntowych. | |
| Summary | The species was previously known from a few localities in the northern and southern parts of the country but now occurs only in the Białowieża Forest. It is associated with the occurrence of spruce and lichens Usnea spp., which its caterpillars feed on. Its regress may be attributed to the decline of lichens that are hosts for its larvae due to air pollution and changes in water conditions (drainage) in forest habitats. The proposed conservation measures should focus on the elimination of threatening factors and, above all, on the protection of localities with lichens from the genus Usnea, the main element of the Dotted Carpet basis of development. | |
| Źródła informacji | Batkowski S., Palik E., Szpor R. 1972. Motyle większe Tatr Polskich. Pol. Pismo entomol. 42, 3: 637-688.  Bielewicz M. 1973. Motyle większe (Macrolepidoptera) Bieszczadów Zachodnich i Pogórza Przemyskiego. Roczn. Muz. Górnośl. w Bytomiu, Przyroda 7: 1-170. Buszko J. 2000. Atlas motyli Polski, cz. III. Falice, wycinki, miernikowce. Grupa IMAGE, Warszawa, 518 ss. Buszko J., Junnilainen J., Kaitila J.-P., Nowacki J., Nupponen K., Pałka K. 1996a. Nowe i rzadko spotykane w Polsce motyle (Lepidoptera) stwierdzone w południowo-wschodniej części kraju. Wiad. entomol. 15, 2: 105-115. Ebert G. 2003. Die Schmetterlinge Baden-Württembergs, Bd. 9: Nachtfalter VIII. Ulmer, Stuttgart. 609 ss. Raebel P.H., Toll S. 1962. Fauna motyli Śląska, Miernikowce (Lepidoptera, Geometridae). Rocz. Muz. Górnośl. w Bytomiu, Przyroda, 1: 7-78. Romaniszyn J., Schille F. 1929. Fauna motyli Polski. I. Prace monogr. Kom. Fizjogr. 6: 1-552. Urbahn E., Urbahn H. 1939. Die Schmetterlinge Pommerns mit einem vergleichenden Überblick über den Ostseeraum. Stt. Ent. Ztg., Stettin, 100: 185-826. | |
| Autor | Adam Malkiewicz | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
