| |
| |
|
Ctenicera heyeri (Saxesen, 1838) | ||
| Rodzina | Elateridae Sprężykowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Nadzwyczaj rzadki, europejski gatunek górski, zanikający w całym areale swego występowania, w tym także w Polsce. Dziś znany w kraju tylko z Beskidu Śląskiego. Nie chroniony. | |
| Rozmieszczenie | Występuje w niższych położeniach górskich zachodniej, środkowej i południowo-wschodniej Europy. Notowany od Francji, Belgii i Szwajcarii po zachodnią Ukrainę. Na południu podawany z Bośni i północnych Włoch; w Polsce osiąga północną granicę swojego zasięgu (Sudety, Karpaty). W Polsce do 1950 roku stwierdzony na kilku stanowiskach w Karkonoszach oraz w Kotlinie Kłodzkiej (Gerhardt 1910, Horion 1953), a także w Beskidzie Śląskim (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985), Wyspowym i Sądeckim (Buchholz L. - mat. niepubl.). W latach 90. XX wieku udało się potwierdzić tylko jedno z wymienionych stanowisk - z Beskidu Śląskiego (okolice m. Wisła) (Buchholz L. - mat. niepubl.). | |
| Biotop/Siedlisko | Występuje na śródleśnych polanach i w innych odsłoniętych miejscach w lasach (wiatrołomy, luki po masowym pojawie kambiofagów itp.), na żyznych i dość wilgotnych siedliskach. Zasiedla głównie piętro regla dolnego i pogórzy, choć według danych literaturowych spotykany bywa aż do wysokości 1900 m n.p.m. (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985). Siedliska tego gatunku coraz częściej podlegają zmianom antropogenicznym, uzyskując strukturę zastępczą (np. powierzchnie zrębowe, uprawy leśne), nie rekompensującą jednak ubytku naturalnych siedlisk. | |
| Biologia | Poznana jest fragmentarycznie. Jaja składane są płytko pod powierzchnię gleby. Larwy odbywają rozwój w żyznych i dość wilgotnych glebach leśnych, w miejscach odsłoniętych, w wierzchniej warstwie, przerośniętej korzeniami roślinności zielnej. Ich pokarmem są przypuszczalnie (podobnie jak u innych gatunków z rodzaju Ctenicera) rozkładające się szczątki roślinne i zwierzęce, a także żywe, mało ruchliwe bezkręgowce glebowe. Cykl rozwojowy trwa prawdopodobnie 3-4 lata. Postacie dorosłe pojawiają się w połowie maja i są spotykane do połowy czerwca. Chrząszcze przejawiają aktywność dzienną: obserwowano je siedzące na pędach roślin zielnych, źdźbłach traw oraz na liściach krzewów, a także odbywające loty, w szczególności w dni ciepłe i słoneczne w godzinach popołudniowych. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Gatunek o porozrywanym zasięgu w naszych górach na skutek środowiskowych zmian antropogenicznych. Wielkość populacji nie jest możliwa do oszacowania. Wiadomo jednak, że Ctenicera heyeri jest gatunkiem spotykanym nadzwyczaj sporadycznie i w niewielkiej liczbie osobników. Sądząc po zaniku większości stanowisk z XIX i początku XX wieku, jego stan liczebny i obszar występowania ulega w Polsce silnej redukcji. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Dominujące dziś w lasach górskich antropogeniczne biotopy nie stanowią dobrego zastępczego miejsca dla rozwoju C. heyeri. Zręby i uprawy leśne tylko pozornie tworzą substytut naturalnych luk w drzewostanach, nie zapewniają jednak warunków dla rozwoju kolejnych pokoleń tego chrząszcza. Oddziałują natomiast wabiąco na osobniki poszukujące nowych miejsc do zasiedlenia, co destruktywnie wpływa na stan populacji. Przypuszczać należy, iż zmiany siedliskowe, będące efektem współczesnej gospodarki leśnej w górach, są jedną z głównych przyczyn postępującego regresu tego gatunku. Umieszczony na krajowych "czerwonych listach" zarówno w Polsce (Pawłowski, Kubisz, Mazur 2002), jak i w Niemczech i Czechach. | |
| Prognoza zmian populacji | Przy zachowaniu aktualnej formy gospodarki leśnej liczebność populacji C. heyeri podlegać będzie dalszemu zmniejszaniu się, co już w bieżącym półwieczu może doprowadzić do wyginięcia tego gatunku w Polsce. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Nie podlega ochronie prawnej. Nie potwierdzono jego obecności w Karkonoskim Parku Narodowym (Buchholz L. - mat. niepubl.), ani na innych terenach chronionych skąd podawano go wcześniej. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Jedyną skuteczną formą ochrony tego gatunku byłaby zmiana sposobu zagospodarowania lasów górskich, co aktualnie wydaje się niemożliwe. W chwili obecnej realnym sposobem powstrzymania spadku liczebności i zaniku stanowisk byłoby objęcie ochroną obszarów, na których zaobserwowano pojaw imagines C. heyeri. Szczegółowe zasady i forma tej ochrony muszą być każdorazowo określane przez specjalistę entomologa; wynika to z uwarunkowań ekologicznych, jakim podlega populacja omawianego gatunku (m.in. konieczność wytypowania potencjalnych miejsc rozwoju larwalnego). | |
| Summary | It is one of the rarest and quickly disappearing species of Elateridae in Poland. Not protected. Recently found in the Beskid Śląski Mts. only, though formerly known from a greater number of localities in the Sudety Mts. and in the Carpathians. The decline of its population is certainly caused by improper forest management, leading to the disappearance of the natural biotopes of the species. It is suggested that areas where imagines of Ctenicera heyeri are observed should be protected. Principles and forms of conservation of a given site should be determined by specialists, knowing ecological preferences of the species. | |
| Źródła informacji | Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1985. Chrząszcze - Coleoptera. Buprestoidea, Elateroidea i Cantharoidea. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 10: 1-401.  Gerhardt J. 1910. Verzeichnis der Käfer Schlesiens preußischen und österreichischen Anteils geordnet nach dem Catalogus coleopterorum Europae vom Jahre 1906. Dritte, neubearbeitete Auflage, Berlin, XVI + 431 ss. Horion A. 1953. Faunistik der mitteleuropäischen Käfer. Band 3: Malacodermata, Sternoxia (Elateridae bis Throscidae). Ent. Arb. Mus. Frey M(nchen, Sonderband, 340 ss. Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. 155 ss. + supl. 74 ss. | |
| Autor | Lech Buchholz & Daniel Kubisz | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
