| |
| |
|
Scolia hirta Schrank, 1781 | ||
| Rodzina | Scoliidae | |
| Rząd | Hymenoptera Błonkoskrzydłe | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Rzadki gatunek palearktyczny, związany ze stepem i lasostepem. Uznany za zagrożony w wielu krajach europejskich i wprowadzony na czerwone listy. W Polsce zanikający lecz niechroniony. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek szeroko rozsiedlony w Palearktyce, w środowiskach stepowych. W kierunku północnym docierający po Paryż, Berlin i północną Polskę. W europejskiej części dawnego ZSRR dochodzi do Kurska, Woroneża i Kujbyszewa, a na wschodzie do Zabajkala, spotykany też w Kazachstanie i środkowej Azji. Ponadto występuje w Turcji, Iranie i Afryce Północnej (Steinberg 1962). W Polsce do roku 1950 żądłówka ta znana była z 16 stanowisk na Pobrzeżu Bałtyku (Czubiński, Urbański 1951, Rafalski, Urbański 1973), Pojezierzu Pomorskim (Schröder 1921), na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej (Betrem 1935, Goebel 1937, Meyer 1919, Szulczewski 1927, 1930, 1950, Urbański 1955), na Dolnym Śląsku (Betrem 1933, Dittrich 1911, Scholz 1911-1912), w tym na Wzgórzach Trzebnickich i w Sudetach Wschodnich (Dittrich 1911), oraz na Nizinie Sandomierskiej (Niesiołowski 1949). Ponadto w kolekcji Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie znajdują się 4 okazy Scolia hirta z trzech stanowisk na Pomorzu, zebrane w latach 1909-1941. W latach 1951-1975 jej występowanie stwierdzono na trzech stanowiskach na Nizinie Mazowieckiej (Głowacki 1953, Puławski 1963) i na Górnym Śląsku (Macko, Noskiewicz 1959). W zbiorach Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie jest też okaz tego gatunku z Chotomowa pod Warszawą (zebrany w 1954 roku przez Wróblewskiego). Współcześnie występowanie S. hirta w Polsce stwierdzono dodatkowo lub potwierdzono na 12 stanowiskach na Pojezierzu Mazurskim (Kowalczyk 1988a, 1988b), na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej (Banaszak J. 1978a, Banaszak i in. 2004, Wiśniowski 1994, Wodziczko, Krawiec, Urbański 1938, Wójtowski, Wilkaniec, Szymaś 1980), na Podlasiu (Kowalczyk 1988b), Dolnym Śląsku (Wiśniowski 1994), w Sudetach Zachodnich (Wiśniowski 1994). Z danych nie publikowanych należy wymienić jeszcze dwa współczesne stanowiska: z Lasotek nad Wkrą w Brudzeńskim PK, odnalezione przez J. K. Kowalczyka (1 samiec, 1997) oraz z miejscowości Łęczyn k. Dobiegniewa na Pojezierzu Pomorskim, odnalezione przez W. Majaka (3 VII 1999). | |
| Biotop/Siedlisko | S. hirta występuje na stanowiskach suchych i słonecznych o sypkiej glebie, na silnie nasłonecznionych murawach, a więc są to obszary wydmowe, stoki wzgórz, suche łąki, lessowe zbocza, itp. | |
| Biologia | Pojaw imagines rozpoczyna się w końcu lipca i trwa do pierwszych dni września. Odwiedza głównie kwiaty macierzanki piaskowej Thymus serpyllum, przetacznika kłosowego Veronica spicata, mikołajka płaskolistnego Eryngium planum, jasieńca piaskowego Jasione montana, świerzbnicy polnej Knautia arvensis i in. Gatunek ten jest pasożytem larw chrząszczy z rodziny Scarabaeidae: Cetonia, Potosia, Epicometis i Anomala. Dla złożenia jaja samica wkopuje się w ziemię i dociera do larwy chrząszcza, np. Cetonia aurata, paraliżuje ją ukłuciem żądła w tułowiowy zwój nerwowy. Po sparaliżowaniu larwy, samica składa jajo na tym samym miejscu, gdzie została stoczona walka. Wylęgła larwa odżywia się ciałem sparaliżowanej larwy chrząszcza. Po 5-8 dniach larwa kończy żerowanie i przystępuje do budowy beczułkowatego kokonu o wymiarach 22 × 8 mm. W nim się przepoczwarcza. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Analiza rozsiedlenia S. hirta w ujęciu historycznym wskazuje, że gatunek ten współcześnie występuje przynajmniej na kilkunastu stanowiskach, chociaż nielicznie, a stanowiska te mają charakter wyspowy. Dodać trzeba, że na stanowiskach, które nie uległy większej przemianie, może się utrzymywać przez dłuższy czas. Tak jest w rezerwacie roślinności stepowej "Biała Góra", na stromych stokach Wisły pod Sztumem. Ostatnio (rok 2001) J. K. Kowalczyk (inf. ustna) potwierdził jej występowanie na stanowiskach wykazanych nad dolną Wisłą na początku lat 70. (Banaszak 1978a). | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Zagrożenie S. hirta może wynikać z kurczenia się stanowisk o charakterze kserotermicznym wskutek naturalnych procesów sukcesyjnych i zarastania tego typu miejsc roślinnością drzewiastą i krzewiastą. Doniesienia z krajów sąsiednich (np. Borodin (ed.) 1984, Oehlke 1974), świadczą o regresie i zagrożeniu tego gatunku. | |
| Prognoza zmian populacji | Brak ochrony czynnej stanowisk S. hirta może spowodować dalszą utratę stanowisk i spadek liczebności populacji. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Gatunek nie jest objęty ochroną prawną. Notowany w rezerwatach stepowych w rejonie dolnej Wisły. Historycznie również w Wielkopolskim i Wolińskim PN. Wprowadzony na europejską czerwoną listę (Day 1991), wcześniej także do Czerwonej księgi dawnego ZSRR (Borodin (ed.) 1984). | |
| Proponowane sposoby ochrony | Przede wszystkim wskazana jest ochrona czynna wybranych muraw kserotermicznych w rezerwatach przyrody i parkach narodowych, zwłaszcza tam, gdzie gatunek ten jeszcze występuje. | |
| Summary | It is a rare species with insular distribution; rarely observed also in Germany and in the area of the former Soviet Union. It has been included in the European red list of endangered species. Contemporary studies have shown that Scolia hirta occurs in Poland at ten-twenty localities but not numerously. There is a need for active protection of xerothermic and grassland habitats, particularly in the area of the Lower Vistula River valley and in the Wolin National Park and the Wielkopolski NP. | |
| Źródła informacji | Banaszak J. 1978a. Scolia hirta Schrank (Hymenoptera, Scoliidae) nad dolną Wisłą oraz rozmieszczenie tego gatunku w Polsce. Przegl. zool. 22, 1: 45-48.  Banaszak J., Buszko J., Czachorowski S., Czechowska W., Habda G., Liana A., Pawłowski J., Szeptycki A., Trojan P., Węgierek P. 2004. Przegląd badań inwentaryzacyjnych nad owadami w parkach narodowych Polski. Wiad. entomol. 23, Supl. 2: 5-56. Betrem J.G. 1933. Die Scoliiden der indoaustralischen und paläarktischen Region aus der Staatlichen Museum für Tierkunde zu Dresden (Hym.). Stett. entomol. Ztg. 94: 236-263. Betrem J.G. 1935. Beiträge zur Kenntnis der paläarktischen Arten des Genus Scolia. Tijdsch. Ent. 78: 1-78. Borodin A.M. (ed.) 1984. Krasnaja kniga. T. I. Izd. "Lesnaja Promyslennost", Moskwa: 274-275. Czubiński Z., Urbański J. 1951. Park Narodowy na wyspie Wolin. Chrońmy przyr. ojcz. 7/8: 3-56. Day M.C. 1991. Towards the conservation of aculeate Hymenoptera in Europe. Nature and Environment Series, No. 51, Council of Europe Press, Strasbourg, 33 pp. Dittrich R. 1911. Verzeichnis der bisher in Schlesien aufgefunden Hymenopteren. III. Rapacia. Jahr. Ver. Schles. Ins. Breslau, 4: 15-34. Głowacki J. 1953. Przyczynek do znajomości błonkówek (Hymenoptera) okolic Warszawy. Fragm. faun. Mus. Zool. Pol. 6 (19): 501-523 Goebel F. 1937. Die Scoliiden (Hym. acul.) des Posener Landes. Deutsch. Wiss. Zeitschr. f. Polen. 32: 54-57. Kowalczyk J.K. 1988a. Nowe stanowiska w Polsce interesujących gatunków żądłówek Hymenoptera, Aculeata. Przegl. zool. 32, 2: 221-223. Kowalczyk J.K. 1988b. Interesujące żądłówki (Hymenoptera, Aculeata) w Puszczy Augustowskiej. Przegl. zool. 32, 4: 555-560. Kowalczyk J.K. 1991a. Materiały do znajomości żądłówek (Hymenoptera, Aculeata) Puszczy Augustowskiej. Acta Univ. Lodz., Folia zool. anthr. 7: 115-129. Macko S., Noskiewicz J. 1959. Żywa przyroda W: Góry Śląskie. K. Popiołek i in. (red.). Instytut Zachodni, Poznań: 49-80. Meyer O. 1919. Hymenoptera Aculeata der Provinz Posen. Vespidae, Sphegidae, Pompilidae, Sapygidae, Scoliidae. Deutsch. Ent. Zeitschr. 1/2: 145-160. Niesiołowski W. 1949. Przyczynek do fauny żądłówek Polski południowej. Pol. Pismo entomol. 19 (3-4): 221-228. Oehlke J. 1974. Beiträge zur Insekten-Fauna der DDR: Hymenoptera - Scoliidae. Beitr. Ent. (Berlin) 24 (5/8): 279-300. Puławski W. 1963. Klucze do oznaczania owadów Polski. XXIV. Błonkówki - Hymenoptera. Sapygidae, Scoliidae, Tiphidae, Methocidae, Myrmonidae, Mutilidae. PWN, Warszawa, 24, 57-62: 66 ss. Rafalski J., Urbański J. 1973. Wolin. PW Wiedza Powszechna, Warszawa, 184 pp. Scholz E.J.R. 1911 (1912). Hymenoptera aculeata. Seltenere Schlesische Vorkommnisse. Jahr. Ver. Schles. Insektenk. Breslau, 5: 15-17. Schröder G. 1921. Über das Vorkommen von Mutila europaea L. und Scolia bicincta Rossi in Pommern. Abh. und Ber. Pomm. naturforsch. Ges., Stettin, 11: 127-128. Steinberg D.M. 1962. Nasekomyje perepončatokrylyje. Tom XIII, Skolii (Scoliidae). Fauna SSSR, nova seria, Nr 84, Moskva-Leningrad, 186 pp. Szulczewski J.W. 1927. Rozmieszczenie niektórych przedstawicieli fauny na obszarze Wielkopolski. Pamiętnik II Zjazdu Słowińskich Geografów i Etnografów w Polsce 1927 (osobna nadbitka 2 strony). Szulczewski J.W. 1930. Osobliwości fauny Wielkopolski. Czasopismo Geograficz., Łódź, Warszawa, Lwów, 1-2: 2-6. Szulczewski J.W. 1950. Błonkówki (Hymenoptera) Wielkopolskiego Parku Narodowego. Część IV. Żądłówki (Aculeata, Chrysididae, S apygidae, Mutilidae, Scoliidae, Vespidae, Psammocharidae, Sphegidae). Prace Monograficzne nad Przyrodą Wielkopolskiego Parku Narodowego pod Poznaniem. P Urbański J. 1955. Wielkopolski Park Narodowy. PWN, Poznań, 147 ss. Wiśniowski B. 1994. Scolioidea (Hymenoptera Aculeata) w zbiorach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Rocz. Muz. Górnośl. w Bytomiu, Przyroda 14: 21-26. Wodziczko A., Krawiec F., Urbański J. 1938. Pomniki i zabytki przyrody Wielkopolski. Wyd. Okr. Kom. Ochr. Przyr. Wielkop. i Pomorze, Poznań, 8: 1-472. Wójtowski F., Wilkaniec Z., Szymaś B. 1980. Hymenoptera i Diptera zapylające cebule (Allium Cepa L.) w poznańskich gospodarstwach nasiennych. Rocz. AR. w Poznaniu, CXX, 161-168. | |
| Autor | Józef Banaszak | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
