| |
| |
|
Batozonellus lacerticida (Pallas, 1771) | ||
| Rodzina | Pompilidae Nastecznikowate | |
| Rząd | Hymenoptera Błonkoskrzydłe | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Rzadko odnotowywany, zanikający w Europie Środkowej gatunek błonkówki. Do 1950 roku znany w Polsce z kilkunastu stanowisk, później łowiony sporadycznie, a od końca lat 70. już nieobserwowany. Niechroniony. | |
| Rozmieszczenie | Palearktyka bez jej północnych rejonów; przez Polskę przebiega północna granica zasięgu Batozonellus lacerticida. Notowany z północnej Afryki, Europy oraz Azji; na wschodzie po północne Chiny, Koreę i Japonię (Wolf 1971). W Polsce w okresie do 1950 roku odnotowany z kilkunastu stanowisk w następujących krainach: Pobrzeże Bałtyku, Pojezierze Pomorskie, Nizina Wielkopolsko-Kujawska, Nizina Mazowiecka, Podlasie, Górny Śląsk, Wyżyna Małopolska, Wyżyna Lubelska oraz Nizina Sandomierska (Kowalczyk 1988a, Schmid-Egger, Wolf 1992). W tym czasie był także łowiony na Dolnym Śląsku (Wiśniowski B. - mat. niepubl.). Później podany wyłącznie z Roztocza na podstawie okazu złowionego w 1978 roku w Suścu (Kowalczyk 1988a). Współcześnie odnotowany tylko raz w 2003 r. (Huflejt - inf. ustna) | |
| Biotop/Siedlisko | Zamieszkuje silnie nasłonecznione tereny o podłożu głównie piaszczystym bądź z niewielką domieszką gliny. Preferuje tereny nizinne, słabo porośnięte roślinnością, zamieszkane przez pająki stanowiące pokarm dla larw. Spotykany jest także na piaszczystych skrajach borów sosnowych i lotnych wydmach śródlądowych (Oehlke, Wolf 1987). | |
| Biologia | W ciągu roku występuje jedno pokolenie. Postaci dorosłe można spotkać od połowy czerwca do początku września, przy czym samce pojawiają się kilka dni wcześniej od samic. Imagines odżywiają się nektarem, który zbierają z kwiatów ostów Carduus spp., ostrożeni Cirsium spp., mikołajków Eryngium spp., kruszyny pospolitej Frangula alnus i macierzanek Thymus spp. Samice polują na duże pająki z rodziny krzyżakowatych Araneidae. W czasie poszukiwania ofiar poruszają się w charakterystyczny sposób: przelatują kilka metrów nisko nad ziemią po czym lądują i rozpoczynają "nerwowy" bieg, w czasie którego szybko poruszają skrzydłami i znów przelatują kilka metrów. Po dostrzeżeniu pająka błyskawicznie atakują go i paraliżują jednym lub kilkoma ukłuciami żądła. Unieruchomiona, lecz żywa jeszcze ofiara zostaje przetransportowana w miejsce dogodne do założenia gniazda - zwykle jest to teren o sypkim podłożu. Samica wykopuje przy użyciu grzebieni kopnych znajdujących się na przednich stopach głęboki na kilkanaście cm korytarz, zakończony komorą lęgową. Tam zostaje umieszczona sparaliżowana ofiara. Po złożeniu jaja na ciele pająka wejście do gniazda zostaje zasypane piaskiem. Rozwój larwy trwa kilka tygodni, w tym czasie żeruje ona zewnętrznie na sparaliżowanym pająku. Przepoczwarczenie ma miejsce na wiosnę następnego roku. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Trudna do oszacowania, prawdopodobnie na granicy ekstynkcji. Niestwierdzany już na dawnych stanowiskach, co świadczy o zaniku lokalnych populacji. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Zanikanie biotopów zasiedlanych przez B. lacerticida w wyniku zalesiania terenów piaszczystych traktowanych jako nieużytki oraz intensywnej eksploatacji piasku do celów gospodarczych. | |
| Prognoza zmian populacji | Gatunek zagrożony całkowitym wyginięciem w Polsce i krajach ościennych (w Niemczech uznany za wymarły). Prawdopodobnie w najbliższych dekadach gatunek ten będzie ustępował w naszym kraju o czym świadczy zanik dotychczasowych stanowisk oraz sporadyczne współczesne obserwacje B. lacerticida | |
| Aktualne sposoby ochrony | Nie jest objęty w Polsce ochroną gatunkową, jednak gatunek ten został uwzględniony w "Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce" (Głowaciński (red.) 1992b. W Niemczech włączony jest na Czerwoną listę zagrożonych zwierząt jako zanikły (Schmid-Egger i in. 1998); uwzględniony również w Czerwonej księdze Czech i Słowacji. Znane dotychczas krajowe stanowiska tego gatunku nie są objęte żadną formą ochrony. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Sensowne jest objęcie tego nastecznika ochroną gatunkową, jako że jest to owad duży, o charakterystycznym wyglądzie, łatwy do rozpoznania w terenie i znajdujący się w zainteresowaniu kolekcjonerów. Część wydm śródlądowych i innych terenów piaszczystych na niżu powinna być pozostawiona w stanie niezalesionym; zabiegi ochronne winny służyć utrzymaniu mozaiki terenów nieleśnych i drzewostanów w różnym wieku. Dotychczasowe stanowiska B. lacerticida należy objąć monitoringiem, który pozwoli na ocenę stanu populacji tego gatunku i zaplanowanie szczegółowych działań ochronnych (np. uruchomienie niektórych wydm). | |
| Summary | It is a rarely noted and declining species in Central Europe. Not protected by law. Until 1950 it was reported from about a dozen localities in Poland; since the end of the 1970s has not been observed. It occurs in well-sunlit lowland areas on sandy substratum, covered by scarce vegetation. It is endangered with extinction due to afforestation of sandy areas treated as wasteland and intensive exploitation of sand. It is suggested that Batozonellus lacerticida should be given a species protection and its preferred habitats should be maintained. In lowlands, part of the dunes and sandy areas should be not forested; conservation measures should focus on the maintenance of a mosaic of non-forest areas and uneven-aged stands. The former localities of B. lacerticida should be included in the monitoring program. | |
| Źródła informacji | Głowaciński Z. (red.) 1992b. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. ZOP i ZN PAN, Kraków, 119 ss.  Kowalczyk J.K. 1988a. Nowe stanowiska w Polsce interesujących gatunków żądłówek Hymenoptera, Aculeata. Przegl. zool. 32, 2: 221-223. Oehlke J., Wolf H. 1987. Beiträge zur Insekten-Fauna der DDR: Hymenoptera - Pompilidae. Beitr. Ent. 37(2): 279-390. Schmid-Egger Ch., Schmidt K., Doczkal D., Burger F., Wolf H., Smissen J. 1998. Rote Liste der Grab-, Weg-, Faltenwespen und "Dolchwespenartigen" (Hymenoptera: Sphecidae, Pompilidae, Vespidae, "Scolioidea"). In: Rote Liste gefährdeter Tiere Deutschlands. Bundesamt für Naturschutz: 138-146. Schmid-Egger Ch., Wolf H. 1992. Die Wegwespen Baden-Württembergs (Hymenoptera, Pompilidae). Verröff. Naturschutz Landschaftspflege Bad.-Württ. 67: 267-370. Wolf H. 1971. Prodromus der Hymenopteren der Tschechoslowakei. Pars 10: Pompiloidea. Acta faun. entomol. Mus. Nat. Pragae, 14, supl. 3: 1-73. | |
| Autor | Bogdan Wiśniowski | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
