powiększ

Stizus perrisii Dufour, 1838
Ponowczyk, szarańczakowiec

Rodzina  Sphecidae  Grzebaczowate
Rząd  Hymenoptera  Błonkoskrzydłe
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Gatunek europejski, wybitnie kserotermofilny, wszędzie bardzo rzadki. W Polsce od ponad czterdziestu lat nie jest stwierdzany i najprawdopodobniej ustąpił z naszego terytorium. Niechroniony.
   
Rozmieszczenie  Niektóre kraje Europy jak: Hiszpania, Francja, Niemcy, Czechy, Polska, Białoruś, Ukraina, południowa Rosja (Berland 1925, Bohart, Menke 1976, Dollfuss 1991, Oehlke 1970, Shlyakhtenok, Skibińska 2002, Zavadil, Šnoflak 1948). W Polsce stwierdzony jedynie na terenie b. Prus Wschodnich i Zachodnich (ostatnie dwudziestolecie XIX w.) (Brischke 1888), Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej (Noskiewicz, Puławski 1960), Pojezierzu Pomorskim (lata 30. XX wieku) (Paul 1941). Przez Polskę przebiega północna granica jego zasięgu.
   
Biotop/Siedlisko  Psammofil, gatunek wybitnie kserotermofilny, spotykany na piaskach, jedynie w miejscach ciepłych i nasłonecznionych, porośniętych skąpą roślinnością.
   
Biologia  W Polsce postaci dorosłe spotykane były latem (czerwiec, lipiec), w dni słoneczne, na kwiatach takich roślin, jak: gorysz Peucadanum sp., ostrożeń Cirsium sp., szalej Cicuta sp. Bionomia ponowczyka jest bardzo słabo poznana. Podobnie jak u innych żądłówek, dorosłe osobniki są melitofagiczne i odżywiają się nektarem kwiatów, ewentualnie spadzią mszyc. Larwy są drapieżne i dla prawidłowego rozwoju niezbędny jest im pokarm białkowy, który stanowią larwy lub dorosłe osobniki prostoskrzydłych. Samica ponowczyka, podobnie jak samice większości samotnie żyjących żądłówek, buduje gniazdo, w którym gromadzi pokarm dla potomstwa. Gniazdo usytuowane jest w gruncie piaszczystym, w miejscach ciepłych, suchych i nasłonecznionych.
   
Wielkość populacji w Polsce  Gatunek ten od ponad 40 lat nie był w kraju stwierdzony, toteż można go dziś tutaj uznać za prawdopodobnie wymarły.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Nie są znane powody zaniku ponowczyka, można tylko przypuszczać, że są one związane ze zmianami zachodzącymi w środowisku (skażenie, ograniczanie obszaru i liczby preferowanych przez niego siedlisk).
   
Aktualne sposoby ochrony  Nieobjęty w kraju żadną z form ochrony prawnej.
   
Proponowane sposoby ochrony  Odbudowa polskiej populacji tego gatunku jest dziś w Polsce mało prawdopodobna. Podejmując ewentualne próby jego restytucji należałoby przede wszystkim skupić się na ochronie biotopów tej żądłówki. Powinna to być ochrona czynna pozwalająca zachować otwarte tereny piaszczyste, porośnięte skąpą roślinnością, które gatunek mógłby jeszcze zrekolonizować.
   
Summary  It is a xerothermophilous species, occupying a relatively small area in Europe, everywhere very rare. In Poland it has the northern limit of its geographical range. Stizus perrisii may be considered as extinct in our country, as its occurrence has not been confirmed for more than forty years. Its decline was probably caused by general changes in the environment, such as pollution and loss of preferred biotopes through e.g. afforestation of sandy areas, which are a typical habitat of S. perrisii. It is not impossible that a series of cool and rainy summers may have contributed to its extinction. A chance of restoring its native population is meagre. Only active protection of its potential habitats (primarily in protected areas, such as national parks, areas of protected landscape etc.) may prove successful. The species is not protected by law.
   
Źródła informacji  Berland L. 1925. Hymenopteres Vespiformes I. In: Faune de France. Lechevalier, Paris: 21-212.

Bohart R.M., Menke A.S. 1976. Sphecid Wasps of the World. A Generic Revision. University of California Press, Berkeley, Los Angeles, London, 695 pp.

Brischke C.G.A. 1888. Hymenoptera aculeata der Provinz West- und Ostpreussen. Schrft. d. Naturf. Ges. Danzig - N.F. 7: 85-107.

Dollfuss H. 1991. Bestimmungsschlüssel der Grabwespen Nord- und Zentraleuropas (Hymenoptera, Sphecidae) mit speziellen Angaben zur Grabwespenfauna Österreichs. Stapfia, Linz, 24, 247 ss.

Noskiewicz J., Puławski W. 1960. Klucze do oznaczania owadów Polski. Grzebaczowate - Sphecidae. PWN, Warszawa, 24, 67: 185 ss.

Oehlke J. 1970. Beiträge zur Insekten-Fauna der DDR: Hymenoptera - Sphecidae. Beitr. Ent. (Berlin) 20 (7/8): 615-812.

Paul R.A. 1941. Beiträge zur Kenntnis der Fauna Sphegiden, Psammochariden, Vespiden und Chrysididen (Hym.) Pommers. Stett. Ent. Ztg. 102: 29-50.

Shlyakhtenok A.S., Skibińska E. 2002. Contribution to the knowledge of Aculeate Hymenoptera of Byelorus. Family Digger Wasps (Sphecidae). Vestnik Zoologii, 36(2): 31-40.

Zavadil V., Šnoflak J. 1948. Kutilky (Sphecidae) Československé republiky. Entom. listy (Brno) suppl. 13: 178 pp.

   
Autor  Ewa Skibińska
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009