powiększ

Sericus subaeneus (G. Redtenbacher, 1842)
Doskocz górski

Rodzina  Elateridae  Sprężykowate
Rząd  Coleoptera  Chrząszcze
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Gatunek bardzo rzadko notowany, ściśle związany z terenami górskimi o chłodnym mikroklimacie. W Polsce stwierdzony ostatnio tylko w wyższych partiach Sudetów. Nie objęty ochroną gatunkową.
   
Rozmieszczenie  Gatunek europejski, rozmieszczony w wyższych partiach Alp, Jury (Francja), gór Europy Środkowej i Środkowo-Wschodniej (m.in. Rudawy, Sudety, Karpaty), oraz Bułgarii i Chorwacji (Burakowski 2002, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985, Laibner 2000). Ze względu na znaczny areał występowania i jednoczesne silne rozproszenie stanowisk, sądzić można, że jest gatunkiem związanym z klimatem borealno-subpolarnym, zepchniętym przez kolejne zlodowacenia do środkowego pasa Europy, gdzie po ustąpieniu lodowca pozostał na stanowiskach reliktowych, zlokalizowanych głównie w wyższych położeniach górskich. W Polsce Sericus subaeneus podawany był pod koniec XIX wieku z Tatr, oraz w drugiej połowie XIX i pierwszej XX wieku z Sudetów (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985). Współczesne dane o jego występowaniu w kraju dotyczą tylko stanowisk w Sudetach (Karkonosze i Góry Stołowe) (Buchholz - w przygot., Dworzycki i in. 2003) i Beskidzie Śląskim (Burakowski 2002).
   
Biotop/Siedlisko  S. subaeneus zamieszkuje lasy reglowe, piętro kosodrzewiny a także subalpejskie łąki, ziołorośla i murawy. Rozwój odbywa w wilgotnej glebie bogatej w szczątki organiczne, porośniętej płatami mchów i roślinami zielnymi. Preferuje miejsca chłodne i ocienione (na obszarach leśnych wybiera wąwozy, rozpadliny, a na nieleśnych - załomy skalne, szczeliny itp.) (Buchholz - w przygot., Burakowski 2002, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985).
   
Biologia  Larwy żyją w glebie pod płatami mchów i roślinności zielnej, żywiąc się ich częściami podziemnymi. Cykl rozwojowy trwa 3-4 lata. Przepoczwarczenie następuje późnym latem w komorach poczwarkowych zlokalizowanych w wierzchnich warstwach gleby. Zimują postacie dorosłe, opuszczając komory poczwarkowe wiosną (w zależności od lokalnych warunków klimatycznych w maju bądź czerwcu) (Burakowski 2002, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985). Spotkać je można przesiadujące na niskiej roślinności, powierzchni gleby, poduchach mchów (Burakowski 2002, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985); wabione są też przez pułapki feromonowe wystawiane na kornika drukarza, do których wpadają (Dworzycki i in. 2003).
   
Wielkość populacji w Polsce  Gatunek występuje na pojedynczych, reliktowych stanowiskach. Wielkość populacji nie jest możliwa do oszacowania, ale z pewnością tworzą ją nieliczne, odizolowane od siebie populacje lokalne. W miejscach występowania obserwowany rzadko i pojedynczo.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Ze względu na zmniejszenie się ingerencji gospodarczej w trudno dostępnych fragmentach górskich terenów leśnych (wąwozy, rozpadliny itp.), a także wyłączenie z gospodarczego użytkowania większości obszarów wysokogórskich w Polsce, jednym z istotniejszych zagrożeń dla S. subaeneus wydaje się być zagospodarowanie turystyczne tych ostatnich. Szczególnie istotne zagrożenie stanowić może uprawiane tam masowe narciarstwo zjazdowe. Efektem długiego utrzymywania się nienaturalnie ubitego śniegu na stokach (w wyniku korzystania z niego przez dużą liczbę narciarzy i stosowania maszyn ubijających oraz sztucznego naśnieżania) jest zanik mikrosiedlisk doskocza górskiego (Buchholz L. - w przygot.). Poważne zagrożenie dla tego gatunku stanowić mogą także pułapki feromonowe, powszechnie stosowane w górskich świerczynach (również na obszarach chronionych) do zwalczania kornika drukarza.
   
Prognoza zmian populacji  Przy zachowaniu ochrony ścisłej w leśnych i subalpejskich środowiskach o charakterze naturalnym, stan populacji S. subaeneus w Polsce nie powinien podlegać istotnemu zagrożeniu. Niebezpieczeństwo spadku liczebności populacji (np. na skutek zaniku części stanowisk) wiązać się może przede wszystkim z realizacją pomysłu intensywniejszego niż dotychczas zagospodarowywania narciarskiego wyższych położeń górskich oraz intensywnym stosowaniem pułapek feromonowych w górskich parkach narodowych i rezerwatach przyrody.
   
Aktualne sposoby ochrony  Zarówno w Polsce, jak i za granicą gatunek nie jest objęty ochroną prawną. Wszystkie współczesne krajowe populacje lokalne S. subaeneus stwierdzone zostały w obiektach objętych ochroną (Karkonoski Park Narodowy (Buchholz L. - w przygot.), Park Narodowy Gór Stołowych (Dworzycki i in. 2003), rezerwat przyrody "Barania Góra" (Burakowski 2002).
   
Proponowane sposoby ochrony  Wskazana jest konsekwentna realizacja ochrony biernej (ścisłej) w piętrze kosodrzewiny, na subalpejskich ziołorośliach i murawach, a także w lasach reglowych o charakterze naturalnym lub zbliżonym do naturalnego. W przypadku lasów (w tym w szczególności borów górnoreglowych), istotnie zniekształconych gospodarką, niezbędne jest ograniczenie do minimum zabiegów hamujących lub zmieniających przebieg spontanicznych procesów rozwojowych, swoistych dla danych zbiorowisk leśnych, a także ograniczenie stosowania pułapek feromonowych przeciwko kornikom.
   
Summary  It is a very rare species, confined to mountain areas with a cool microclimate. Most records of its occurrence in Poland are dated from the 19th century and the beginning of the 20th century, and the only contemporary information concerns three localities in the Sudety Mts. (two in the Karkonosze Mts. and one in the Góry Stołowe Mts.) and one locality in the Beskid Śląski Mts. It lives in the belts of mountain forests, dwarf pine and subalpine grasslands and tall-herb-communities. It seems that the real threat to Sericus subaeneus is the intense development of tourist facilities in the areas of its occurrence, and also use of pheromone traps against Bark Beetle (Ips typographus) in spruce forests. The maintenance of the present and potential localities of S. subaeneus depends on the permanent strict conservation of the most important habitats of the species. Not protected by law.
   
Źródła informacji  Buchholz L. (w przygot.). Chrząszcze z nadrodziny sprężyków (Coleoptera: Elateroidea) polskiej części Karkonoszy.

Burakowski B. 2002. Description of the immature stages of Sericus subaeneus (W. Redtenbacher, 1842) (Coleoptera: Elateridae) with notes on biology and distribution. Ann. Zool. 52 (3): 367-372.

Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1985. Chrząszcze - Coleoptera. Buprestoidea, Elateroidea i Cantharoidea. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 10: 1-401.

Dworzycki T., Janoszek M., Ługowoj J., Tarnawski D. 2003. Sprężykowate (Coleoptera: Elateridae) w feromonowych pułapkach na korniki. Szczeliniec 7: 45-58.

Laibner S. 2000. Elateridae of the Czech and Slovak Republics. Kabourek, Zlin, 292 pp.

   
Autor  Lech Buchholz
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009