powiększ

Adapsilia coarctata Waga, 1842

Rodzina  Pyrgotidae  
Rząd  Diptera  Muchówki
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Gatunek opisany z Polski, od stu dwudziestu lat w naszym kraju nie odnaleziony, prawdopodobnie wymarły na terenie środkowej Europy. Nie podlega ochronie gatunkowej.
   
Rozmieszczenie  Gatunek palearktyczny o dysjunktywnym rozsiedleniu, występujący w południowej i środkowej Europie oraz na Dalekim Wschodzie Azji (Japonia, Korea, płn. Chiny, Mongolia oraz Nadmorski Kraj i dorzecze Amuru w Rosji) (Kim, Han 2001, Zimina 1985). Opisany został z Tarchomina pod Warszawą przez polskiego entomologa Antoniego Wagę (Waga 1842). Obecnie locus typicus znajduje się w obrębie Warszawy w dzielnicy Praga-Północ. Ponadto wykazany był z Austrii (Franz 1989, Handlirsch 1886, Schiner 1864), płn. Włoch (Rondani 1870), dawnej Galicji (Mik 1886), Węgier (Soós 1943) i zach. Ukrainy (Stackelberg 1970). Ostatnio podany został ze Szwajcarii na podstawie okazu zebranego w końcu XIX wieku (Merz 1996). Dane z terenu Niemiec niepewne. W Polsce, poza locus typicus, stwierdzony został w 1854 roku w Złotym Potoku koło Częstochowy (Waga 1857), a dwadzieścia lat później we wsi Wiązowna pod Warszawą (Sznabl 1881). Wszystkie dane z Europy pochodzą z XIX i początków XX wieku, natomiast we wschodniej części zasięgu jest regularnie stwierdzany od kilkudziesięciu lat i należy do liczniejszych przedstawicieli rodziny (Kim, Han 2001, Zimina 1985).
   
Biotop/Siedlisko  Gatunek ciepłolubny. W Tarchominie stwierdzony był w zaroślach dębowych w pobliżu lasu (Waga 1842), a w Złotym Potoku "na pojedynczych dębach w polu rosnących" (Waga 1857). Natomiast Handlirsch (Handlirsch 1886) twierdzi, że okazy zebrane przez Wagę na krzewach dębowych występowały tam przypadkowo i gatunek ten nie jest związany z dębami. Obserwował on wiele okazów A. coarctata w upalny dzień, na łące, latających wśród kęp chabrów Centaurea sp., bylic Artemisia sp. i rezedy Reseda sp. Większość z nich była świeżo wylęgła i podejrzewa, że wylęgły się w miejscu obserwacji.
   
Biologia  Początek pojawu imagines zarówno w Europie, jak i na Dalekim Wschodzie Azji przypada na koniec sierpnia i początek września, w okresie tym obserwowano świeżo wylęgłe osobniki. Owady dorosłe występują do października (Merz 1996). Na Węgrzech 7 osobników (3 samce i 4 samice) stwierdzono również w maju. Być może gatunek ten zimuje w postaci imago i kończy lot w maju po złożeniu jaj. Rozwój nieznany. Wszystkie gatunki z rodziny Pyrgotidae o znanej biologii są parazytoidami dorosłych chrząszczy z rodziny żukowatych Scarabaeidae. Samice składają jaja do odwłoka żuków w czasie lotu. Wiele gatunków aktywnych jest o zmierzchu i w nocy, kiedy latają również ich żywiciele. W Europie aktywne osobniki A. coarctata obserwowane były w ciągu dnia (Handlirsch 1886, Waga 1857), lecz w Nadmorskim Kraju w Rosji oraz w Korei obserwowano je również przylatujące wieczorem do światła (Palaczyk A. - mat. niepubl., Zimina 1985).
   
Wielkość populacji w Polsce  Gatunek od stu dwudziestu lat w Polsce nie obserwowany, prawdopodobnie wymarły. Dotychczas odnotowano sześć okazów złowionych w latach 1840-1880 (dwa w Tarchominie, trzy w Złotym Potoku i jeden w Wiązownej).
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Trudne do określenia. Wydaje się, że zanik A. coarctata w Europie nie jest spowodowany działalnością człowieka. Być może istotnym czynnikiem są zmiany klimatyczne. Jest to gatunek ciepło- i wilgociolubny, obecnie liczniej występujący na obszarach o klimacie monsunowym (Japonia, Korea, Nadmorski Kraj w Rosji), który prawdopodobnie liczniej występował również na terenie Europy w okresie atlantyckim (tzw. optimum klimatyczne). Późniejsze ochłodzenie klimatu mogło spowodować stopniowe zmniejszanie liczebności i pod koniec tzw. małej epoki lodowej w XIX wieku środkowoeuropejskie populacje były już zapewne skrajnie nieliczne, aż w końcu zanikły.
   
Prognoza zmian populacji  W Europie gatunek prawdopodobnie wymarły lub na skraju wymarcia, nie wykazywany od przeszło osiemdziesięciu lat. Jest mało prawdopodobne, aby w Polsce pojawił się ponownie.
   
Aktualne sposoby ochrony  Niewykluczone, że historyczne stanowisko w Złotym Potoku znajduje się obecnie na terenie rezerwatu przyrody "Parkowe".
   
Proponowane sposoby ochrony  Ewentualne, ponowne stwierdzenie A. coarctata umożliwi opracowanie zaleceń ochronnych.
   
Summary  Adapsilia coarctata has probably become extinct in Europe, in any case it has not been observed for more than eighty years. The species was described from the area of the present Warszawa (locus typicus). In addition, in Poland it was found in Złoty Potok near Częstochowa in 1854 and twenty years later, in the village of Wiązowna near Warszawa (altogether 6 individuals). Most records are from Austria. The only more numerous occurrence of A. coarctata was observed in 1885 in the vicinity of Viena where 15 individuals were collected. It was also known from a few other European countries where single individuals were usually collected. Causes of A. coarctata decline are in Europe not known; no relationship between human activity and this decline has been shown. It is possible that climatic changes may be an important factor because A. coarctata is a thermo- and higrophilous species, which at present occurs more numerously in areas with monsoon climate (Japan, Korea, Maritime Territory in Russia). Perhaps its more numerous occurrence fell in Europe on the Atlantic period and finally, it became extinct as the result of climate cooling (period between 16th and 19th century). Not protected but it is not unlikely that its historical locality in Złoty Potok lies within the "Parkowe" nature reserve.
   
Źródła informacji  Franz H. 1989. Die Nordost-Alpen im Spiegel ihrer Landtierwelt. Bd. 6/1: 413, Bd. 6/2: 435.

Handlirsch A. 1886. Ueber die Hymenopteren und Dipteren der Turkenschanze bei Wien. Verh. zool.-bot. Ges. Wien, 36, Sitzungsber: 33-36.

Kim S.K., Han H.Y. 2001. A systematic study of the genera Adapsilia and Parageloemyia in Korea (Diptera, Tephritoidea, Pyrgotidae). Insecta Koreana 18 (3): 255-291.

Merz B. 1996. Zur Faunistik der Pyrgotidae, Platystomatidae und Ulidiidae (=Otitidae) (Diptera, Tephritidae) der Schweiz mit spezieller Berucksichtigung von Otites Latreille. Mitt. Schweiz. ent. Ges. 69: 405-416.

Mik J. 1886. Dipterologische Miscellen. II. Wien. Ent. Zeit. 5 (8): 276-279.

Rondani C. 1870. Ortalidinae italicae colectate, distinctae et in ordinem dispositae. Dipt. Ital. Prodromi, Pars. VII, Fasc. 1: 161-188.

Schiner J.R. 1864. Fauna Austriaca. Die Fliegen (Diptera), 2. Wien, 658 pp.

Soós A. 1943. Új legycsalád a magyar faunában. Folia entomol. hungarica 8 (104): 94-96.

Stackelberg A.A. 1970. Pyrgotidae. W: Opriedielitiel nasiekomych evropejskoj casti SSSR. G.Ya. Bei-Bienko (ed.). Leningrad: 5 (2).

Sznabl J. 1881. Spis owadów dwuskrzydłych zebranych w Królestwie Polskim i Guberni Mińskiej. Pam. Fizjogr., Warszawa, 1: 357-390.

Waga A. 1842. Adapsilia genre de Dipteres appartenant a la sous-tribu Dolichoceres de Macquart, voisin de Sepedon et Tetenocera. Ann. Soc. Ent. Fr. 11: 279-282.

Waga A. 1857. Orthoptera. W: Sprawozdanie z podróży naturalistów odbytej w r. 1854 do Ojcowa. K. Stronczyński, W. Taczanowski, A. Waga. Bibliot. Warsz., N. S. 1857, 2: 215-225.

Zimina L.V. 1985. K dipterofaunie Sowieckogo Sojuza. Semejstwa Stratiomyiidae, Nemestrinidae, Mydidae, Pyrgotidae, Platystomatidae. Arch. Zool. Mus. Moscow State Univ. 13: 137-154.

   
Autor  Andrzej Palaczyk & Anna Klasa
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009