powiększ

Cornumutila quadrivittata (Gebler, 1830)

Rodzina  Cerambycidae  Kózkowate
Rząd  Coleoptera  Chrząszcze
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Niezwykle rzadki i lokalnie spotykany gatunek w całym areale swojego występowania. W środkowej Europie uważany za relikt polodowcowy. W Polsce nie jest objęty ochroną gatunkową. Jeden z najrzadszych u nas gatunków z rodziny Cerambycidae.
   
Rozmieszczenie  Występuje w środkowej i północno-wschodniej Europie oraz na Syberii do Oceanu Spokojnego, ale wszędzie jest bardzo rzadki i sporadycznie spotykany. Wykazuje rozerwany zasięg o charakterze borealno-alpejskim. W środkowej Europie jest rozsiedlony głównie w Alpach i Karpatach. W Polsce niezwykle rzadko spotykany, wykazywany na podstawie niewielu zebranych okazów tylko z kilku stanowisk: Pilsko (Kiesenwetter v. 1869, Nowicki 1873, Schmidt 1940), Bukowina Tatrzańska (Ciszkiewicz 1936), Tatry (Gutowski 1995, Plavil'shhikov 1936), oraz ogólnikowo z okolic Raciborza (Kelch 1846). Informacje literaturowe dotyczące jego stwierdzenia na Babiej Górze są omyłkowe. Współcześnie jego występowanie potwierdzono tylko w Tatrach: Polana Zahradziska (S. Knutelski 4.07.1986, za Gutowskim) (Gutowski 1995), Dolina Białki (J.R. Starzyk 9, 16 i 24.07.1966) (Starzyk J.R. - mat. neipubl.). W sąsiedztwie naszego kraju notowany z Czech (Morawy: pasmo górskie Pradziad), Słowacji (Wysokie, Niskie i Bielskie Tatry, Słowackie Góry Kruszcowe) (Sláma 1998).
   
Biotop/Siedlisko  Ekologicznie związany z lasami iglastymi w strefie tajgi oraz w górach, gdzie występuje na wysokości od 900 do 2500 m n.p.m. (do górnej granicy lasu). Jest spotykany na ocienionych drzewach obumierających, martwych i powalonych, a niekiedy też żywych z lokalnymi uszkodzeniami kory powstałymi podczas ścinki drzew lub spałowania przez jelenie. W górach najczęściej zasiedla materiał lęgowy znajdujący się na północnych zboczach, a także drzewa stojące na skraju lasu, ale od strony wnętrza drzewostanu.
   
Biologia  Chrząszcze pojawiają się w okresie od końca czerwca do końca sierpnia. Są aktywne zarówno w dzień, jak i o zmierzchu i w nocy, przebywają najczęściej na odsłoniętym drewnie w odziomkowej części drzew zamierających, martwych i powalonych. Natomiast tylko przypadkowo są znajdowane na kwitnących roślinach zielnych z rodziny Apiaceae. Główną rośliną żywicielską larw jest w środkowej Europie świerk pospolity (Demelt v. 1966). Ponadto larwy mogą również żerować na modrzewiu europejskim, a na Syberii w Pinus cembra var. sibirica, Picea obovata, Larix sibirica i Abies sibirica. Samice składają około 120 jaj w szparach i pęknięciach odsłoniętego drewna w dolnej części (2-4 m od powierzchni ściółki) drzew obumierających i martwych o pierśnicy 7-50 cm. Niekiedy jaja są składane również na drzewach jeszcze żywych z zielonym igliwiem w koronie, ale z lokalnym uszkodzeniem kory w dolnej części strzały, a także na drzewach powalonych i nabiegach korzeniowych. Z reguły zasiedlane są niewielkie przesuszone fragmenty drewna. Wylęgłe po około 20 dniach larwy drążą w drewnie na głębokości do 8 cm podłużne chodniki długości do 20 cm i szerokości do 11 mm zapełnione drobnymi jasnymi trocinkami. Po 2- lub 3-letnim żerowaniu, larwy wygryzają poprzeczny chodnik w kierunku powierzchni drewna i sporządzają na jego końcu podłużną kolebkę poczwarkową o wymiarach 15-20 × 4-5 mm usytuowaną na głębokości 2-6 cm. Przepoczwarczenie odbywa się w czerwcu, ale niekiedy larwy zimują i przepoczwarczają się dopiero na następną wiosnę. Wylęgłe chrząszcze wygryzają w drewnie owalne otwory wylotowe o wymiarach 5 × 4 mm. Cykl rozwojowy trwa 2 lub 3 lata (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1990, Cherepanov 1979, Plavil'shhikov 1936).
   
Wielkość populacji w Polsce  Ze względu na niezwykłą rzadkość występowania nie jest możliwe oszacowanie wielkości populacji w naszym kraju. Biorąc pod uwagę niewielką liczbę dotychczas obserwowanych lub zebranych chrząszczy, które znajdują się w kolekcjach muzealnych, jest ona bardzo niska.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Gatunek zaliczany do reliktów lasów pierwotnych, zanikający w górach środkowo-europejskich (Alpy, Tatry) w związku z intensywną gospodarką leśną i usuwaniem drzew martwych z lokalnie odpadającą korą.
   
Prognoza zmian populacji  Intensywne usuwanie drzew zamarłych w miejscach, gdzie stwierdzono występowanie tego gatunku może znacznie ograniczyć możliwości rozrodu i doprowadzić do jego zaniku.
   
Aktualne sposoby ochrony  Nie objęty ochroną prawną zarówno w Polsce, jak i za granicą. Jego występowanie w naszym kraju stwierdzono głównie w obszarach chronionych (Tatrzański Park Narodowy, rezerwat przyrody "Pilsko").
   
Proponowane sposoby ochrony  Jednym ze sposobów zachowania tego gatunku byłoby objęcie ochroną miejsc, gdzie w ostatnich latach obserwowano pojaw imagines lub zasiedlony materiał lęgowy, w celu zabezpieczenia możliwości jego rozwoju. Wymaga to jednak konsultacji ze specjalistami.
   
Summary  It is one of the rarest representatives of Cerambycidae in Poland, a relict of primeval forests. Recently, its occurrence has only been found in the Tatra Mountains, though earlier it was noted from Mt Pilsko and the surroundings of Racibórz. A decline in its population and a reduction in the number of its localities may be attributed to changes in natural biotopes due to improper forest management (reducing its base for reproduction and development). It is proposed that areas where the occurrence of imagines are observed or breeding material with foraging larvae are found should be protected after consultations with specialists.
   
Źródła informacji  Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1990. Chrząszcze - Coleoptera. Stonkowate - Chrysomelidae, cz. 1. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 16: 1-279.

Cherepanov A.I. 1979. Usachi severnoj Azii (Prioninae, Disteniinae, Lepturinae, Aseminae). Izd. Nauka, Novosibirsk, 472 pp.

Ciszkiewicz H. 1936. Notatki koleopterologiczne. III. Pol. Pismo entomol. 13: 196.

Demelt v. C. 1966. II. Bockkäfer oder Cerambycidae. I. Biologie mitteleuropäischer Bockkäfer (Col. Cerambycidae) unter besonderer Berücksichtigung der Larven. In: Die Tierwelt Deutschlands. VEB G. Fischer Verlag, Jena, 115 ss.

Gutowski J.M. 1995. Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) wschodniej części Polski. Prace Inst. Bad. Leś. A, 811: 1-190.

Kelch A. 1846. Grundlage zur Kenntniss der Käfer Oberschlesiens, insbesondere der Umgegend von Ratibor. W: Zu der öffentlichen Prüfung aller Klassen des Königlichen Gymnasiums zu Ratibor den 4. und 7. April, und mit dem mit Entlassung der Abiturienten verbundenen Redeac

Kiesenwetter v. H. 1869. Eine Excursion nach der Babia Góra und in das Tatragebie im Sommer 1868. Berl. Entomol. Z. 13: 305-320.

Nowicki M. 1873. Beiträge zur Kenntnis der Dipterenfauna Galiziens. Krakau, 35 ss.

Plavil'shhikov N.N. 1936. Zhuki-drovoseki. Fauna SSSR. Nasekomye zhestkokrylye. Izd. AN SSSR, Moskva-Leningrad, 611 pp.

Schmidt G. 1940. Über die bisher bekanntgewordenen Exemplare der Cornumutila quadrivittata Gebler nebst Bemerkungen über ihre Verbreitung und Ökologie. (2. Beitrag zur Kenntnis der paläarktischen Cerambyciden). Mitt. Entomol. Ges. Halle, 18: 15-24.

Sláma M.E.F. 1998. Tesaříkovití - Cerambycidae České republiky a Slovenské republiky (Brouci - Coleoptera). Vyd. M. Slama, Tisk Tercie, Krhanice: 383 pp.

   
Autor  Jerzy R. Starzyk
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009