| |
| |
|
Helicopsis striata (O.F. Müller, 1774) | ||
| Rodzina | Helicidae Ślimakowate | |
| Rząd | Stylommatophora Trzonkooczne | |
| Gromada | Gastropoda Ślimaki (Brzuchonogi) | |
| Typ | Mollusca Mięczaki | |
| Status | Nadzwyczaj rzadki i nieliczny, stopniowo wymierający gatunek środkowo-wschodnioeuropejski. W Polsce podawany z około 32 stanowisk, z tego zaledwie połowa zamieszkiwana jest przez żywe populacje. Niektóre z nich bliskie są zaniku. Chroniony. | |
| Rozmieszczenie | Zasięg geograficzny, charakteryzujący się wyspowym rozmieszczeniem stanowisk, obejmuje we wschodniej Francji Wogezy oraz Alzację i ciągnie się na terenie środkowych Niemiec pasem obejmującym Nizinę Górnoreńską, Pogórze Heskie, Kotlinę Turyńską aż do Harcu. Drugi, mniejszy obszar występowania znajduje się na Wielkiej Nizinie Węgierskiej. Zdecydowanie mniejszy obszar występuje w Dolnej Austrii i Burgenlandzie, w połnocno-zachodniej części środkowych Czech oraz w południowych Morawach. Omówiony zasięg jest słabo zbadany, gdyż na tych samych obszarach występuje gatunek Trochoidea geyeri (Soós 1926), konchiologicznie bardzo podobny do Helicopsis striata i często z nim mylony. Do najbardziej na północ wysuniętych stanowisk H. striata należą stanowiska na bałtyckiej wyspie Olandia (Öland) u wschodnich wybrzeży Szwecji (Kerney, Cameron, Jungbluth 1983). W Polsce znany ze stanowisk w dolinie Korytnicy koło Jędrzejowa i na wzgórzu między Pińczowem a Skowronnem (Urbański 1948), z Cierpic, na południowy zachód od Torunia (Drozdowski 1964, Urbański 1957), doliny dolnej Nidy (Riedel 1988), Piły (3 km na zachód od miasta) (Koralewska-Batura 1992), Kruszwicy (Riedel 1988), stanowisk k. Racławic na Wyżynie Miechowskiej (Urbański 1975), oraz z 11 aktualnych i 9 subfosylnych stanowisk z doliny dolnej Odry, po stronie wschodniej. Stanowiska z żywymi okazami znajdują się na północny zachód od Kostrzyna w miejscowości Krajnik Dolny (jedno stanowisko), na odcinku od miejscowości Gozdowice do Osinowa Dolnego (8 stanowisk) oraz na południe od Kostrzyna między miejscowościami Górzyca i Pamięcin (2 stanowiska) (Stępczak 1999, mat. niepubl.). | |
| Biotop/Siedlisko | Jest gatunkiem suchych i ciepłych siedlisk otwartych. Występuje głównie na stokach o mniej lub bardziej południowej wystawie. Są to najczęściej nasłonecznione krawędzie dolin i pradolin rzecznych, zbocza wzgórz, stoki wykopów powstałych przy budowie dróg, rzadziej nasypy kolejowe. Wybiera miejsca z niezbyt wysoką ale dość gęstą roślinnością, zapewniającą częściowe zacienienie i nieco większą wilgotność mikrosiedlisk. Rzadziej spotykany na miejscach ze skąpą roślinnością, gdzie odsłonięte podłoże jest bardzo przesuszone i nagrzewa się pod wpływem promieniowania słonecznego. Zdecydowanie unika miejsc zacienionych nawet przez nieliczne drzewa i krzewy, choć zdaje się znajdować optymalne warunki życia na powierzchniach otoczonych w pewnej odległości zadrzewieniami i zakrzewieniami, które zmniejszają siłę wiatru i tym samym przyczyniają się zmniejszenia wahań temperatury i wilgotności. Wybór siedlisk świadczy o stosunkowo wąskiej tolerancji ekologicznej gatunku. | |
| Biologia | Prowadzi nocny i mało aktywny tryb życia. Dzień ślimaki spędzają zagrzebane płytko w ziemi, tak że u niektórych widoczne są krawędzie otworów ich muszli. W porze letniej, najczęściej około północy, część ślimaków wychodzi na powierzchnię ziemi i w poszukiwaniu pokarmu przemieszcza się na niewielkie, kilkucentymetrowe odległości. Większą aktywność obserwuje się jedynie w ciepłe noce i bezpośrednio po deszczu. Niektóre osobniki wchodzą na łodygi roślin, na ogół na niewielkie wysokości. O świcie aktywność ślimaków maleje. W godzinach przedpołudniowych osobniki przyczepione do roślin łatwo odpadają i wraz z osobnikami pozostającymi na powierzchni ziemi zagrzebują się. Dotychczas nie została poznana biologia rozrodu ani cykl życiowy tego gatunku. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Bardzo trudna do oszacowania. Najliczniejsza populacja w dolinie Odry ma przeciętne zagęszczenie 43 osobniki/1m2. Inne populacje mają odpowiednio zagęszczenie: 25, 20, 17, 11 i 1 osobn./1m2. Odnosi się to jednak zarówno do pustych muszli, jak i do nie dających się odróżnić w terenie osobników żywych (Stępczak 1999, mat. niepubl.). Wyniki te nie reprezentują więc rzeczywistej liczebności populacji, które zasiedlają niewielkie powierzchnie. Najliczniejsza populacja zajmuje zaledwie kilka metrów kwadratowych, a pozostałe bytują na powierzchniach od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów kwadratowych. Są to więc populacje małe i nieliczne. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Głównymi zagrożeniami populacji są zmiany zachodzące w samym środowisku życia. Jedną z tych zmian jest postępujące przesuszanie podłoża, przerzedzenie lub zanik roślin i odsłonięcie podłoża. Drugą zmianą jest proces odwrotny, związany z opanowywaniem środowiska przez krzewy i pojedyncze drzewa. Zagrożenie stwarzać mogą też zanieczyszczenia oraz inwestycje w rodzaju budowy lub poszerzania dróg. | |
| Prognoza zmian populacji | Wieloletnie obserwacje wykazują dość znaczne wahania liczebności populacji na stanowiskach, w których nie zachodzą widoczne zmiany w strukturze szaty roślinnej (np. koło Górzycy i Pamięcina). Prawdopodobnie czynnikami decydującymi są tu panujące w poszczególnych latach warunki pogodowe. Populacje te mogą zwiększać liczebność i rozwijać się, ale tylko w obrębie tego samego stanowiska. Zmiany roślinności stanowisk, na których spotyka się jedynie puste muszle, prawdopodobnie są nieodwracalne i nie dają żadnych możliwości powtórnego ich zasiedlenia. | |
| Aktualne sposoby ochrony | W Polsce podlega ochronie gatunkowej. Brak zagrożenia bezpośredniego ze strony ludzi, gdyż jest gatunkiem nieznanym, a miejsca jego występowania nie są atrakcyjne pod względem turystycznym. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Wskazana ochrona bierna polegać powinna na uznaniu przynajmniej wybranych stanowisk za miejsca chronione w formie użytków ekologicznych. W ramach ochrony czynnej, co kilkanaście lat usuwać należy ze stanowisk pojawiające się krzewy i drzewa. | |
| Summary | Helicopsis striata is an extremely rare and scarce snail in Poland, with the largest concentration of localities in the lower Odra River valley near Kostrzyn. It is associated with dry and warm open habitats of south-facing slopes, with not very high herbaceous vegetation. Conservation efforts should concentrate on the maintenance of suitable habitat conditions; uncovering of soil and overgrowing of its habitat with trees and shrubs must be prevented. The species is protected by law. | |
| Źródła informacji | Drozdowski A. 1964. Stanowisko ślimaka Helicopsis striata (O.F. Müller) w Cierpicach pod Toruniem. Przegl. zool. 8: 255-256.  Kerney M.P., Cameron R.A.D., Jungbluth J.H. 1983. Die Landschnecken Nord- und Mitteleuropas. Paul Parey - Hamburg und Berlin, 384 ss, 890 figs., 368 maps. Koralewska-Batura E. 1992. Mięczaki (Mollusca) Wielkopolski. Wyd. Naukowe UAM, Seria Zoologia, Poznań, 18: 1-41. Riedel A. 1988. Ślimaki lądowe Gastropoda terrestria. Katalog fauny Polski. XXXVI. PWN, Warszawa, 316 ss +1 mapa. Stępczak K. 1999. Aktualny stan występowania Helicopsis striata (O.F.Müller, 1774) w dolinie Odry (Mollusca: Gastropoda) w Polsce. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., C, 46: 7-21. Urbański J. 1948. Reliktowe mięczaki ziem polskich i niektórych krajów przyległych. Ochr. Przyr. 18: 66-95. Urbański J. 1957. Krajowe ślimaki i małże. Klucz do oznaczania wszystkich gatunków dotąd w Polsce wykrytych. PZWS, Warszawa, 247 ss. Urbański J. 1975. Charakterystyczna fauna ślimaków (Gastropoda) Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Rocz. Muz. Częstoch. 3: 217-232. | |
| Autor | Kazimierz Stępczak | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
