powiększ

Hygrobia hermanni (Fabricius, 1775)
Mokrzelica Hermanna
Screech Beetle

Rodzina  Hygrobiidae  
Rząd  Coleoptera  Chrząszcze
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Bardzo rzadko spotykany, stenotopowy gatunek chrząszcza wodnego, którego areał występowania od kilkudziesięciu lat zarówno w Polsce jak i Europie ulega ciągłemu zmniejszaniu. W kraju ostatni raz wykazany w pierwszej połowie XX wieku. Wymaga poszukiwań i działań ochronnych. Nie chroniony.
   
Rozmieszczenie  Gatunek subatlantycki, zamieszkujący głównie zachodnią i południową oraz sporadycznie środkową Europę. Podawany był również z północnej Afryki (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1976). Większość tych danych pochodzi z przełomu XIX i XX wieku. W Polsce mokrzelica wykazywana była ze Szczecina, Dolnego Śląska, Warszawy i okolic, a także z Łodzi i Mazur. Dane dla Szczecina i Niziny Mazowieckiej dotyczą okazów zebranych w drugiej połowie XIX wieku. Po raz ostatni wykazana w 1938 roku ze Śląska (Galewski 1976). Przez Polskę prawdopodobnie przebiega północno-wschodnia i częściowo północna granica zasięgu tego gatunku.
   
Biotop/Siedlisko  Gatunek stenotopowy, ciepłolubny, żyjący w wodach stojących o mulistym, ilastym lub gliniastym dnie. Najczęściej spotykany był w nieocienionych, różnej wielkości i głębokości zbiornikach śródlądowych, gliniasto-mulistych bajorkach znajdujących się w cegielniach, żwirowniach i gliniankach, a także w bagniskach o piaszczystym dnie (Koch 1989a). Wymienione środowiska nie należą w Polsce do rzadkości, jednakże ze względu na to, iż większość z nich zlokalizowana jest w okręgach silnie uprzemysłowionych, są one dość mocno zanieczyszczone, co nie pozwala na rozwój tego gatunku.
   
Biologia  Występuje w wodach stojących, zasiedlanych również przez skąposzczety z rodzaju Tubifex, które stanowią prawdopodobnie wyłączne pożywienie larw tego chrząszcza. Samice składają jaja na zanurzonych w wodzie roślinach, najczęściej ramienicach, od kwietnia do połowy lipca. Okres inkubacji trwa od 9 do 20 dni. Po około 40 dniach następuje przepoczwarczenie w kolebce wygrzebanej w wilgotnej ziemi lub piasku. Czas trwania stadium poczwarkowego wynosi prawie dwa tygodnie. Osobniki dojrzałe zimują w wodzie, prawdopodobnie na dnie zbiorników, zagrzebane w mule. Samice żyją około jednego roku (Galewski 1976).
   
Wielkość populacji w Polsce  Określenie liczebności populacji jest na razie niemożliwe ze względu na nierównomierne poznanie środowisk wodnych. Można jednak przypuszczać, iż występowanie mokrzelicy Hermanna w naszym kraju jest bardzo mocno zagrożone. Od ponad pół wieku nie była odnotowywana, co może wskazywać, że gatunek ten w Polsce już wyginął lub jest na skraju wymarcia.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Narastający proces zanieczyszczenia wód powierzchniowych przyczynia się w głównej mierze do ograniczenia liczby potencjalnych miejsc bytowania H. hermanni. Proces ten obserwowany jest od kilkudziesięciu lat, co oprócz badań chemicznych potwierdzają liczne prace entomologiczne. Wynika z nich, iż zasięg występowania tego owada w Polsce i np. w Niemczech uległ w okresie powojennym drastycznemu skurczeniu. Zanieczyszczenia wód, oprócz bezpośredniego wpływu na omawiany gatunek chrząszcza, mogły oddziaływać na niego również w sposób pośredni, poprzez ograniczanie bazy pokarmowej. Duży wpływ na liczebność populacji mokrzelicy mogły wywrzeć zmiany klimatyczne, których jednym z objawów jest obniżanie poziomu wód gruntowych i wysychanie zbiorników wodnych.
   
Prognoza zmian populacji  Prawdopodobnie w najbliższych latach nie uda się powstrzymać regresu tego gatunku w Polsce, jako że brakuje dobrej wiedzy o jego występowaniu i nie ma możliwości szybkiego zapanowania nad stanem wód powierzchniowych w naszym kraju.
   
Aktualne sposoby ochrony  Gatunek nie objęty w Polsce jakąkolwiek formą ochrony. Nie został również uwzględniony w wykazie gatunków chronionych w Konwencji Berneńskiej i Dyrektywie Habitatowej UE. W Niemieckiej Czerwonej Liście umieszczony w kategorii gatunków zagrożonych wymarciem.
   
Proponowane sposoby ochrony  Po ewentualnym ponownym odnalezieniu H. hermanni miejsca zasiedlone przez tego chrząszcza powinny być objęte przynajmniej ochroną częściową, przy czym szczegółowe zasady ochrony konkretnych stanowisk określane byłyby każdorazowo przez specjalistę entomologa.
   
Summary  It is a very rare, water coleopteran whose area of occurrence, in both Poland and Europe, has continuously been shrinking. It has not been noted in the country for more than 50 years; the last record came from Silesia in 1938. At the turn of 19th century the species was reported from a few localities in the northern and central parts of the country. Not protected. It is a stenotopic, termophilous species, which requires for its development well-insolated reservoirs with muddy or sandy bottom, inhabited by Oligochaeta from the genus Tubifex, which are food for the larvae. A decline in the population of Hygrobia hermanni is attributed to water pollution. In view of the present rate of degradation of water habitats, its further existence in Poland is questionable. If rediscovered, the only effective method of its conservation would be protection of its respective water reservoirs.
   
Źródła informacji  Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1976. Chrząszcze - Coleoptera. Adephaga prócz Carabidae, Myxophaga, Polyphaga: Hydrophiloidea. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 4: 1-309.

Galewski K. 1976. Chrząszcze - Coleoptera. Flisakowate - Haliplidae, Hygrobiidae. Klucze do oznaczania owadów Polski. PWN, Warszawa, 19, 5-6: 13-52.

Koch K. 1989. Die Käfer Mitteleuropas. Ökologie. Band 1/2. Goecke & Evers, Krefeld, 440 ss/382 ss.

   
Autor  Robert Rossa
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009