| |
| |
|
Xylomyia maculata (Meigen, 1804) | ||
| Rodzina | Xylomyiidae Pośniadkowate | |
| Rząd | Diptera Muchówki | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Bardzo rzadki w całym zasięgu gatunek związany ze strefą lasów liściastych Europy. Uznawany za relikt lasów pierwotnych, zagrożony na skutek zanikania jego biotopów. Nie podlega ochronie gatunkowej. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek rozsiedlony w strefie lasów liściastych Europy. Nie występuje ani w północnej części kontynentu, ani w rejonie śródziemnomorskim. Północna granica rozsiedlenia przebiega od Anglii przez Danię, południową Szwecję (Skania) po okolice Moskwy, a południowa od Francji poprzez Austrię, Węgry, Rumunię po zach. Ukrainę (Zakarpacie). W Polsce występuje w Puszczy Białowieskiej, skąd po raz pierwszy wykazany został na początku ubiegłego stulecia (Sack 1925). Ostatnio gatunek ten stwierdzono na dwóch dalszych stanowiskach: na Dolnym Śląsku w Karłowicach (Soszyński B. - mat. niepubl.) i w Gliwicach Rudzińcu (Dobosz 1994a). Osobnik stwierdzony w Rudzińcu prawdopodobnie został przypadkowo zawleczony. | |
| Biotop/Siedlisko | Gatunek leśny, występuje w starych lasach liściastych i mieszanych o naturalnym charakterze, zwłaszcza w dąbrowach, grądach i buczynach. Warunkiem jego występowania jest duża ilość obumierających, wypróchniałych drzew. | |
| Biologia | Gatunek ma jedno pokolenie w ciągu roku. Owady dorosłe występują w czerwcu i lipcu; są mało ruchliwe. Najczęściej spotyka się je siedzące na martwych pniach drzew lub liściach krzewów i roślinności zielnej. Larwy żyją pod korą i w próchnie drzew liściastych. Stwierdzone były na dębie, buku, topoli, wiązie i jarzębinie (Rozkośny 1992). Często spotykane są w dziuplach, np. na terenie Puszczy Białowieskiej jednego samca wyhodowano z próchna pobranego z dziupli jaworu (Soszyński B. - mat. niepubl.). W literaturze istnieją sprzeczne dane co do sposobu odżywiania się larw; były one uważane za drapieżniki, lecz obecnie przeważa pogląd, że odżywiają się martwymi szczątkami pochodzenia zarówno roślinnego, jak i zwierzęcego (Rozkošny 1992). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Trudna do oszacowania. Spośród znanych stanowisk prawdopodobnie nieco liczniej występuje tylko w Puszczy Białowieskiej, na pozostałych spotykano jedynie pojedyncze okazy. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Głównym zagrożeniem gatunku jest zanikanie pierwotnych i naturalnych lasów, a także usuwanie martwych, starych i dziuplastych drzew z lasu, czyli uszczuplanie potencjalnej bazy dla rozwoju gatunku. Negatywne znaczenie może też mieć tzw. "chirurgia drzew", pozbawiająca tego owada wypróchniałych dziupli. | |
| Prognoza zmian populacji | W środkowej Europie gatunek ten uważany jest za wymierający (Rozkošny 1992), umieszczony m.in. w Czerwonej księdze dawnej Czechosłowacji (Rozkošny 1992). Dane o występowaniu w dużej części zasięgu pochodzą sprzed kilkudziesięciu lat, część z nich ma obecnie jedynie historyczne znaczenie. Współcześnie stwierdzany jest jedynie sporadycznie w pojedynczych okazach, co wskazuje na stopniowy regres europejskich populacji. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Jedno ze znanych stanowisk znajduje się na terenie Białowieskiego Parku Narodowego. | |
| Proponowane sposoby ochrony | X. maculata najdogodniejsze warunki do rozwoju znajduje w rezerwatach ścisłych, dlatego należy dążyć do zwiększania powierzchni ochrony ścisłej w parkach narodowych i rezerwatach przyrody, a w strefie ochrony częściowej oraz w lasach gospodarczych należy zwiększyć ilość pozostawianego martwego drewna oraz obumierających, dziuplastych drzew. | |
| Summary | It is a very rare species within the whole of its range, associated with the deciduous forest zone of Europe. It is considered as a relict of primeval forests, threatened because habitats of this type are shrinking. In Poland it occurs in the Białowieża Forest, from which it was for the first time reported at the beginning of the 20th century. Recently, it has also been found in two locations in Silesia: Karłowice and Gliwice Rudziniec. An individual found near Gliwice was probably brought there by accident. The principal threat to X. maculata is the shrinkage of the area of forests of primeval character and removal of dead, dying and hollow trees from forest, which are a potential developmental basis for the species. The so-called "tree surgery" may also have a negative influence. Because the larvae of X. maculata forage and develop in old forests in nature reserves, one should aim at the extension of strictly protected area in national parks and nature reserves, while in partial protection zones and in commercial forests the amount of dead wood and dying hollow trees, left on the spot, should be increased. | |
| Źródła informacji | Dobosz R. 1994a. Drugie stanowisko Xylomyia maculata (Meig.) (Diptera: Xylomyiidae) w Polsce. Acta entomol. siles. 2, 1: 24.  Rozkošny R. 1992. Trouchomilka skvrnita. Xylomyia maculata (Meigen, 1804) In: Červená Kniha ohroženych a vzácných druhů rostlin a živočichů ČSFR, vol. 3, Bezobratlí. Priroda (Bratislava): 1-122. Sack P. 1925. Die Zweiflügler des Urwaldes von Bialowies. Ein Beitrag zur Dipterenfauna von Lithauen. Abh. Bayer. Akad. Wiss., München, suppl. 6-9: 259-277. | |
| Autor | Andrzej Palaczyk | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
