| |
| |
|
Aedia funesta (Esper, 1786) | ||
| Rodzina | Noctuidae Sówkowate | |
| Rząd | Lepidoptera Motyle | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Bardzo rzadki, kserotermofilny gatunek motyla, występujący w południowej Polsce, na północnej granicy zwartego zasięgu, oraz na stanowisku dysjunktywnym w północnej Polsce. Nie objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek występujący w południowej i środkowej Europie, Azji Mniejszej, aż po środkową Azję. W Europie rozprzestrzeniony od Francji i Włoch na zachodzie po półwysep Bałkański, Ukrainę i południową Rosję na wschodzie. Północna granica zasięgu przebiega przez środkowe Niemcy, południową Polskę i środkową Ukrainę (Nowacki 1998, Nowacki, Fibiger 1996). W Polsce do 1950 roku wykazany z kilku stanowisk: Legnica, Racibórz, Wrocław, Zielona Góra (Wolf 1935), Bielinek nad Odrą (Urbahn, Urbahn 1939) oraz Jeżewo koło Poznania (Romaniszyn, Schille 1929). W późniejszym okresie wykazany z Czorsztyna w Pieninach (Błeszyński, Razowski, Żukowski 1965) oraz potwierdzony w Bielinku (Szpor leg.), a po 1975 roku podany jedynie z Bielinka nad Odrą (Nowacki 1993). | |
| Biotop/Siedlisko | A. funesta jest gatunkiem termofilnym preferującym środowiska o charakterze leśno-stepowym lub świetlistych lasów liściastych. Najczęściej są to środowiska występujące na południowych stokach wzniesień, o podłożu wapiennym lub gliniastym z dużym udziałem węglanu wapnia. W Polsce środowiska takie występują w południowej części kraju, szczególnie w Pieninach oraz w Bielinku nad Odrą. | |
| Biologia | Nie w pełni poznana. W środkowej Europie gatunek rozwija jedno pokolenie rocznie. Motyle, charakteryzujące się aktywnością nocną, pojawiają się od początku czerwca i kontynuują lot do połowy lipca. Gąsienice żerują od lipca do maja, z przerwą na zimowanie, na powoju polnym Convolvulus arvensis oraz na kieliszniku zaroślowym Calystegia sepium (Nowacki 1998). W południowej Europie w ciągu roku rozwijają się dwie generacje A. funesta. Motyle pierwszego pokolenia odbywają lot od końca maja do początku lipca, a drugiego pokolenia w sierpniu i wrześniu (Rakosy 1996). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Gatunek występuje w Polsce w niewielkich izolowanych populacjach, na silnie oddalonych od siebie stanowiskach. Liczebność tych populacji lokalnych nie jest dokładnie oszacowana. Sądząc jednak po zaniku gatunku na większości stanowisk z początku XX wieku, liczebność populacji A. funesta w Polsce uległa w drugiej połowie XX w. znacznej redukcji i z całą pewnością nie przekracza kilkuset osobników imagines w jednym pokoleniu. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Głównym zagrożeniem dla omawianego gatunku jest dewastacja właściwych dla niego siedlisk. Niebagatelny wpływ na to miała intensyfikacja rolnictwa w drugiej połowie XX wieku. W okresie tym starano się zagospodarować rolniczo lub pod zalesienia wszystkie tzw. "nieużytki", nawet gdy było to nieuzasadnione ze względów ekonomicznych, a tym bardziej ze względu na ochronę przyrody. Należy zwrócić uwagę aby - mimo posiadania statutu ochronnego - środowiska, w których omawiany gatunek występuje nie zmieniły swego naturalnego charakteru. Szczególnie zagrożone są środowiska na stanowisku w Bielinku, gdzie w przeciągu długiego okresu czasu już doszło do częściowego zarośnięcia lasem skarp kserotermicznych. | |
| Prognoza zmian populacji | Należy przypuszczać, że postępował będzie powolny spadek liczebności A. funesta, m.in. jako efekt znacznej izolacji lokalnych populacji. Biorąc pod uwagę fakt, że obecnie dwie znane populacje omawianego gatunku znajdują się w obrębie obszarów chronionych można mieć nadzieję, że przynajmniej te populacje zostaną u nas ocalone. Przykładem trwałości populacji A. funesta jest dysjunktywne stanowisko w Bielinku nad Odrą, który jest rezerwatem przyrody już od 1927 roku. Po II wojnie światowej - od 1957. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Nie objęty ochroną prawną. Dzisiejsze stanowiska występowania gatunku znajdują się na terenach chronionych (rez. "Bielinek nad Odra", Pieniński PN wraz z otuliną). | |
| Proponowane sposoby ochrony | Podstawową, skuteczną formą ochrony A. funesta będzie utrzymanie w stanie niezmienionym naturalnych środowisk jego rozwoju. Należy zadbać, aby środowiska rozwoju gatunku, szczególnie na terenie rezerwatu w Bielinku, nie zarastały lasem. | |
| Summary | Aedia funesta is a stenotopic species, associated with xerothermic habitats of forest-steppe character. In Poland the number of its localities has been reduced mostly as the result of intensification of agriculture and afforestation of wasteland in the later part of the 20th century. A. funesta still persists at two localities: in the Pieniny Mountains and in Bielinek on the Odra River (a disjunctive locality). Conservation of the Polish populations of A. funesta needs the maintenance of its habitats in an appropriate state and protection of sites where the species occurs. | |
| Źródła informacji | Błeszyński S., Razowski J., Żukowski R. 1965. Fauna motyli Pienin. Acta. zool. cracov. 10, 5: 375-493.  Nowacki J. 1993. Noctuid moths of the Bielinek Reserve (NW Poland) (Lepidoptera, Noctuidae). Annales of the Upper Silesian Museum, Entomology 4: 5-11. Nowacki J. 1998. The noctuids (Lepidoptera, Noctuidae) of Central Europe. Coronet Books, Bratislava, 51 pp., 24 colour pl., 41 black-white pl. Nowacki J., Fibiger M. 1996. Noctuidae. In: The Lepidoptera of Europe. A distributional checklist. O. Karsholt, J. Razowski (eds.). ApolloBooks, Stenstrup, Kobenhavn: 251-293. Rakosy L. 1996. Die Noctuiden Rumaniens. Linz, 648 ss. Romaniszyn J., Schille F. 1929. Fauna motyli Polski. I. Prace monogr. Kom. Fizjogr. 6: 1-552. Urbahn E., Urbahn H. 1939. Die Schmetterlinge Pommerns mit einem vergleichenden Überblick über den Ostseeraum. Stt. Ent. Ztg., Stettin, 100: 185-826. Wolf P. 1935. Die Großschmetterlinge Schlesiens. Teil 3. Band I. Auf Veranlassung des Vereins für schlesische Insektenkunde zu Breslau. Karl Vater, Breslau: 161-344. | |
| Autor | Janusz Nowacki | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
