| |
| |
|
Tragosoma depsarium (Linnaeus, 1767) | ||
| Rodzina | Cerambycidae Kózkowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Unikalny, wymierający gatunek, występujący bardzo lokalnie w całym swoim zasięgu. Uważany za relikt trzeciorzędowy oraz relikt lasów pierwotnych (Gutowski 1995). W Polsce objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Holarktyczny gatunek o borealno-górskim typie rozsiedlenia, znany z północnej Europy i nielicznych stanowisk w Europie Środkowej, a w Ameryce Północnej - z Kanady i USA; nieco liczniej występuje w Ałtaju i w Tomskiej obłasti (Cherepanov 1979). W europejskich górach występuje do 1500-1900 m n.p.m., a w Ameryce Północnej nawet do 3400 m n.p.m. (Heyrovský 1943-44, Sláma 1998). W Polsce podawany był przed 80-150 laty z 4 stanowisk (Elbląg, Lipno, Puszcza Białowieska, Jelenia Góra) oraz ogólnie z Beskidu Wschodniego, co jednak odnosiło się prawdopodobnie do Ukrainy. Nie jest pewne czy gatunek ten nie wyginął już w Polsce całkowicie. Najnowsze doniesienie pochodzi z Puszczy Białowieskiej z 1921 r., gdzie najprawdopodobniej jest jeszcze szansa na odszukanie resztek subpopulacji tego gatunku. | |
| Biotop/Siedlisko | Związany z dojrzałymi, naturalnymi borami, w których zalega znaczna ilość martwego drewna (stojące, złamane, leżące grube pnie). | |
| Biologia | Jaja składane są na grube leżące i stojące pnie martwych drzew iglastych, z preferencją sosen. Larwy żerują przede wszystkim w bielastej części drewna, czasem kilka generacji na tym samym drzewie. Chodniki o szerokości co najmniej 20 mm zapchane są wiórkami i ekskrementami. Rozwój trwa 3-4 lata, czasem dłużej. T. depsarium preferuje drzewa leżące o średnicy powyżej 20 cm lub dolne części pni drzew stojących, do wysokości 1,2 m. Przepoczwarczenie następuje w drewnie od czerwca do pierwszej dekady lipca, zwykle kilka centymetrów pod powierzchnią. Imagines spotyka się od czerwca do września, z maksimum pojawu w drugiej połowie lipca. Chrząszcze są aktywne wieczorem i nocą, przylatują także do sztucznych źródeł światła. W ciągu dnia przebywają w ukryciu pod korą, w szparach pni itp. T. depsarium występuje czasem razem z borodziejem próchnikiem Ergates faber, do którego ma podobną bionomię (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1989, Cherepanov 1979, Heyrovský 1943-44, Sláma 1998). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Trudna do określenia - być może gatunek ten w naszym kraju już całkowicie wyginął. Znany był u nas z kilku stanowisk sprzed 80-150 lat, a brak nowszych doniesień wyraźnie wskazuje na wymieranie tego gatunku. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Jeden z najbardziej zagrożonych gatunków Cerambycidae w Europie. Największym zagrożeniem jest wycinanie starych i obumierających sosen oraz usuwanie martwych drzew z każdego prawie miejsca, niezależnie od położenia geograficznego i wysokości n.p.m., spowodowane m.in. rozwojem techniki i budową dróg. Innym czynnikiem zagrożenia jest brak, a przynajmniej niedostatek rezerwatów ścisłych, w których grube, martwe drzewa nie byłyby usuwane. Zasady gospodarki w polskich lasach powodują, że sosnę wycina się w wieku 80-120 lat, podczas gdy drzewo to dożywa do lat 400 (Gutowski J.M. - mat. niepubl., Sláma 1998). W efekcie w szybkim tempie zanika baza pokarmowa zarówno dla gracza, jak i innych gatunków związanych ze starymi sosnami. | |
| Prognoza zmian populacji | Trudna do sprecyzowania, gdyż nie wiadomo czy pozostała jeszcze jakaś naturalna subpopulacja na terenie Polski. | |
| Aktualne sposoby ochrony | W Polsce objęty ochroną prawną, chroniony jest także w Czechach i Szwajcarii. Umieszczony został na "Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych" jako gatunek krytycznie zagrożony (Pawłowski i in. 2002). Na "czerwonej liście" Cerambycidae zagrożonych we wschodniej Polsce znalazł się w kategorii gatunków wymarłych (Gutowski 1995). W Finlandii został umieszczony na liście gatunków zagrożonych, podobnie na Łotwie. W Styrii (Austria) zaliczony jest do gatunków potencjalnie zagrożonych, a w Niemczech - do wymierających. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Należy chronić potencjalne biotopy jego występowania. Trzeba podjąć poszukiwania tego gatunku w odpowiednich dla niego środowiskach, a po ewentualnym ich odszukaniu otoczyć je szczególną troską, dbając o ciągłość bazy rozwojowej (martwe drewno sosnowe grubych wymiarów, dobrze nasłonecznione, w różnych fazach rozkładu). W przypadku wykluczenia jego obecności w kraju, należałoby podjąć próbę reintrodukcji na wybrane stanowiska, np. do Puszczy Białowieskiej. | |
| Summary | It is a widely distributed (Holarctic) species but in Europe extremely rare and disappearing at most of its localities. In Poland it was known from a few localities. For the last time the species was noted at least 80 years ago, therefore it may have become extinct in our country. The principal threat to this species is posed by the decline of old pine woods with large amounts of dead wood. It is recommended that special search for the species should be undertaken in potential places of its persistence and that protection should be given to possibly discovered subpopulations. If its occurrence is not confirmed, attempts at its reintroduction should be undertaken at selected localities, e.g. in the Białowieża Forest. Protected by law. | |
| Źródła informacji | Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1989. Chrząszcze - Coleoptera, Cerambycidae i Bruchidae. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 15: 1-312.  Cherepanov A.I. 1979. Usachi severnoj Azii (Prioninae, Disteniinae, Lepturinae, Aseminae). Izd. Nauka, Novosibirsk, 472 pp. Gutowski J.M. 1995. Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) wschodniej części Polski. Prace Inst. Bad. Leś. A, 811: 1-190. Heyrovský L. 1943-44. K rozšiřeni tesařika Tragosoma depsarium L. a problému boreoalpinnich tesařiků. Sbornik entom. odd. Zem. Musea v Praze 21-22: 323-327. Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. 155 ss. + supl. 74 ss. Sláma M.E.F. 1998. Tesaříkovití - Cerambycidae České republiky a Slovenské republiky (Brouci - Coleoptera). Vyd. M. Slama, Tisk Tercie, Krhanice: 383 pp. | |
| Autor | Jerzy M. Gutowski | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
