| |
| |
|
Somatochlora alpestris (Sélys, 1840) | ||
| Rodzina | Corduliidae Szklarkowate | |
| Rząd | Odonata Ważki | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Gatunek arktyczno-alpejski o wybitnie dysjunktywnym rozmieszczeniu. Tyrfobiont, którego występowanie jest silnie uzależnione od torfowisk górskich. W Polsce notowany na 26 stanowiskach, część z nich uległa zanikowi. Niektóre stanowiska podlegają ochronie rezerwatowej. Wymaga też aktywnej ochrony siedliskowej. Objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Występuje od Fennoskandii (bez południowej Skandynawii) po Niż Zachodniosyberyjski, Daurię i Japonię, a w południowo-zachodniej części areału w górach środkowej i południowej Europy (Aguilar, Dommanget 1985, Belyshev, Haritonov 1981). W Polsce od roku 1867 wykazywany z Tatr (Dziędzielewicz 1867, Fudakowski 1930, Nowicki 1867) po rok 1996 (Mielewczyk 1969, 1996), a ponadto z torfowiska k. Czarnego Dunajca (Fudakowski 1932) i Pasma Gubałowskiego (Mielewczyk S. - mat. niepubl., Wojtusiak 1977), a także z Sudetów - z Gór Bystrzyckich, spod Śnieżnika Kłodzkiego, z Karkonoszy (Mielewczyk 1969), Gór Izerskich (Mielewczyk S. - mat. niepubl.) i Gór Stołowych (Mielewczyk 2003). | |
| Biotop/Siedlisko | Rozwija się głównie na torfowiskach wysokich w drobnych kałużach sfagnowych (0,5-2 m2), niekiedy większych o charakterze młak, rzadziej w małych stawkach o brzegach porośniętych przez mchy z rodzaju Sphagnum i turzycę bagienną Carex limosa. W zasadzie występuje powyżej 1000 m n.p.m., jednak w Sudetach, przy wyraźnie obniżonych piętrach roślinności i większym niż w Tatrach zatorfieniu, już od 820 m - w Górach Izerskich (Mielewczyk S. - mat. niepubl.) i jeszcze niżej - na wysokości 750-760 m - w Górach Bystrzyckich (Mielewczyk 1969), najniżej zaś na torfowisku k. Czarnego Dunajca - 600 m (Fudakowski 1932). Maksymalny zasięg tej ważki w polskich Tatrach (rozwój larw) wynosi około 1670 m (Mielewczyk S. - mat. niepubl.), w Sudetach (Karkonosze) nieco ponad 1400 m (Mielewczyk 1969), a w Alpach 2200 m n.p.m. (Aguilar, Dommanget 1985). | |
| Biologia | Imagines latają od połowy czerwca do początku września (Mielewczyk S. - mat. niepubl.). W słoneczne dnie można obserwować tylko samce. Samice pojawiają się gwałtownie podczas okresowych zachmurzeń i nawet słabego deszczu. Dochodzi wówczas do kopulacji i natychmiastowego składania jaj. Po przejściu chmury samice znikają (Mielewczyk S. - mat. niepubl.). Rozwój larw trwa 2-3 lata. Poza torfowiskami sfagnowymi nie występują, są tyrfobiontami. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Trudna do bliższego ustalenia, prawdopodobnie osiąga liczebność rzędu setek lub jednostek tysięcy osobników dorosłych. Młodsze stadia larwalne są dość liczne, w miarę ich dorastania liczebność ich maleje, a do pełnego rozwoju na jednym stanowisku wyjątkowo dochodzi do około 30 (Tatry: Młaka Kondracka), a nawet 58 (Góry Izerskie: torfowisko nad Zielnikiem) osobników. Imagines i nimfy spotyka się zwykle nielicznie lub pojedynczo. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | W skali krajowej główne zagrożenie gatunku tkwi w degradacji siedlisk, postępującej w wyniku zarastania i lądowienia kałuż i innych drobnych zbiorników wodnych (10-15 cm głębokości) w obrębie torfowisk wysokich w górach, które są najważniejszym środowiskiem rozwoju larw. Dla populacji w Górach Izerskich dodatkowe zagrożenie stwarzają emisje i skażenia przemysłowe, przede wszystkim postępujące zakwaszanie już kwaśnego środowiska. | |
| Prognoza zmian populacji | Niektóre z wymienionych stanowisk S. alpestris mają znaczenie już tylko historyczne; występowanie gatunku k. Czarnego Dunajca i na Młakach pod Capkami należy do przeszłości. Młaka Kondracka w Tatrach jest bardzo nietrwała i za 30-40 lat pokryje ją kosodrzewina. Podobny los czeka Staw Toporowy Wyżni wraz z otaczającym go torfowiskiem, na którym kosodrzewina w ciągu minionych 35 lat co najmniej podwoiła zajmowaną powierzchnię. W najbliższych latach liczba stanowisk, a tym samym i populacja będzie malała, o ile tylko nie wprowadzi się szybko odpowiednich działań zapobiegawczych.. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Podlega ochronie gatunkowej. Ponadto 12 aktualnych stanowisk tego gatunku znajduje się w Tatrzańskim, Karkonoskim Parku Narodowym i w Parku Narodowym Gór Stołowych oraz w rezerwatach przyrody "Torfowisko Izerskie" i "Topielisko" k. Dusznik. Stanowiska te są objęte ochroną bierną, podtrzymującą również sukcesję zespołów roślinnych, która niesie zagładę stanowiskom omawianego gatunku. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Chcąc chronić miejsca występowania i rozwoju tej ważki należy przeciwdziałać ich zarastaniu, przede wszystkim ograniczać rozrost płatów kosodrzewiny i nie dopuszczać do zanikania drobnych zbiorników torfowiskowych. Zabiegi takie powinny dotyczyć, w zależności od potrzeby, nie więcej niż 10-20 % brzegów lub dna zbiornika i być powtarzane co 2-3 lata - zawsze w obecności specjalisty. W przypadku zanikających młak zabiegi takie należałoby przeprowadzać punktowo. Zasługuje na ochronę gatunkową. | |
| Summary | This very rare tyrphobiontic arctic-alpine species occurs in Poland only in Sphagnum peat bogs in the Sudety Mountains, the Tatry Mountains and in the Podhale region. During ca 135 years of investigations of different intensity, the species was recorded at 26 localities, of which at most 20 are current places of the development of larvae. They inhabit mainly very small and shallow (hence temporary) pools, which are easily becoming overgrown and turn into land. It seems that the only effective conservation method, in addition to protection in reserves, is prevention of plant succession on peat bogs, above all dwarf mountain pine expansion. The species is protected by law. | |
| Źródła informacji | Belyshev B.F., Haritonov A.Yu. 1981. Geografija strekoz (Odonata) Boreal'nogo faunisti(eskogo carstva. Izdat. "Nauka", (Novosibirsk) 275 + 3 pp.  d'Aguilar J., Dommanget J.-L. 1985. Guide des Libellules d'Europe et d'Afrique du Nord. Delachaux et Niestl(, Neuchâtel - Paris, 341 pp. Dziędzielewicz J. 1867. Wykaz owadów siatkoskrzydłych (Neuroptera). Spraw. Kom. Fizjogr. 1: 158-165. Fudakowski J. 1930. Fauna ważek (Odonata) Tatr polskich. Spraw. Kom. Fizyogr. 64: 87-174. Fudakowski J. 1932. Neue Beitr(ge zur Odonaten-Fauna Polens. Fragm. faun. Mus. Zool. Pol., 1, 15: 389-401. Mielewczyk S. 1969. Larwy ważek (Odonata) niektórych torfowisk sfagnowych Polski. Pol. Pismo entomol. 39, 1: 17-81. Mielewczyk S. 1996. Zmiany w faunie ważek (Odonata) Tatrzańskiego Parku Narodowego. W: Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego a Człowiek, Biologia, Kraków-Zakopane, 2: 88-89. Mielewczyk S. 2003. Materiały do poznania entomofauny (Odonata, Hemiptera: Heteroptera, Coleoptera) torfowiska "Niknące Łąki" w Parku Narodowym Gór Stołowych. Szczeliniec 7: 59-72. Nowicki M. 1867. Zapiski z fauny tatrzańskiej. Spraw. Kom. Fizyogr. 1: 179- 206. Wojtusiak A. 1977. Zarys fauny Gronikowego Stawku na Wzniesieniu Gubałówki na Podhalu. Acta hydrobiol. 19, 2: 169-177. | |
| Autor | Stefan Mielewczyk | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
