| |
| |
|
Bagous elegans (Fabricius, 1801) | ||
| Rodzina | Curculionidae Ryjkowcowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Bardzo rzadki, ginący ryjkowiec słodkowodny związany z trzcinowiskami, reprezentowany przez niewielką liczbę izolowanych populacji. Nie objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Znany z pojedynczych stanowisk we Francji, Holandii, Danii, Szwecji, Niemczech, Polsce, Rumunii, na Węgrzech oraz w europejskiej części Rosji (SE) i środkowej Azji (Dieckmann L. 1983, Kodada, Holecová, Behne 1992, Sprick 2001), przy czym wiele z tych danych pochodzi sprzed co najmniej kilkudziesięciu lat, a niektóre, obecnie niemożliwe do zweryfikowania, mogły dotyczyć bardzo podobnego i dopiero niedawno wyróżnionego B. majzlani (Kodada, Holecová, Behne, 1992). W Polsce do 1937 r. wykazywany z doliny rzeki Raduni k. Gdańska (Bercio, Folwaczny 1979), Międzyzdrojów, Poznania (w zbiorach nie zachowały się okazy z tych trzech stanowisk), oraz z Zegrza i Pomiechówka k. Warszawy. Pozostałe informacje, pochodzące z Warszawy i okolic oraz Dolnego Śląska, należy odnieść do B. majzlani (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1995, Kodada, Holecová, Behne 1992). Od ponad 50 lat nie potwierdzony na żadnym z wymienionych stanowisk, natomiast niedawno odkryty w południowym basenie Biebrzańskiego Parku Narodowego (Rutkowskie, Burzyn, Brzostowo, Chyliny). | |
| Biotop/Siedlisko | Stenotopowy gatunek związany zasadniczo z wodami wolno płynącymi. Zamieszkuje trzcinowiska w ujściach, płytkich zakolach, odnogach i rozlewiskach większych rzek, a niekiedy również w oligotroficznych lub przepływowych jeziorach. Przebywa wyłącznie w strefie corocznie pozostającej wiosną pod wodą, a na stanowiskach jeziornych jedynie na omywanej przez fale granicy trzcinowisk i otwartej toni wodnej. | |
| Biologia | Według wielu autorów (Brauns 1891, Caldara, O'Brien 1998, Kodada, Holecová, Behne 1992, Poot 1972, Sprick 2001) ryjkowiec ten jest monofagiem trzciny pospolitej Phragmites australis, jednak nad Biebrzą stwierdzano go wyłącznie na mozdze trzcinowatej Phalaris arundinacea. Jaja składane są wiosną (od pocz. maja do poł. czerwca, zależnie od temperatury i poziomu wody w danym roku) do zanurzonych odcinków łodyg obu gatunków traw. W przypadku mozgi są to wyłącznie leżące poziomo pod wodą rozłogi, w których zasiedlane są pojedynczo tylko pierwsze 1-2 międzywęźla (liczone od wiązki korzeniowej). Larwa żeruje wewnątrz łodyg i przepoczwarcza się na przełomie lipca i sierpnia. Imagines wydostają się z łodyg pod koniec lata i zimują na brzegu wśród szczątków roślinnych. Kopulacja następuje przed hibernacją (Brauns 1891), nad Biebrzą obserwowano kopulujące osobniki także wiosną. Chrząszcze przebywają na łodygach i liściach traw pod lub tuż nad lustrem wody, silnie się ich trzymając. Bardzo słabo pływają i przemieszczają się głównie wędrując po roślinach lub dnie zbiornika. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Trudna do oszacowania, najprawdopodobniej podlegająca znacznym wahaniom. Nad Biebrzą w latach o długo utrzymującym się wysokim stanie wód wiosennych ryjkowiec ten bywa lokalnie liczny i miejscami można go znaleźć w niemal co drugiej podwodnej rozłodze mozgi. W latach suchych przeżywa wyraźny kryzys i bywa wręcz trudny do odszukania na roślinach, znacznie wzrasta też odsetek larw zaatakowanych przez pasożytnicze bleskotki Chalcidoidea. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Podatność gatunku na zaniki wynika z kilku jego cech biologicznych: (1) ma niedorozwinięte skrzydła i nie lata, a zatem możliwości jego dyspersji są bardzo ograniczone; (2) jest szczególnie wrażliwy na zanieczyszczenie wody i niski stopień jej natlenienia (oddycha dzięki plastronowi i wykorzystuje tlen rozpuszczony w wodzie na zasadzie dyfuzji; (3) nie toleruje nadmiernego rozwoju glonów (Messner, Dieckmann 1987, Sprick 2001). Utrzymuje się wyłącznie na regularnie zalewanych płyciznach, na stanowiskach stabilnych przez dziesiątki lat i na tyle dużych, by możliwe było przetrwanie populacji w następujących po sobie latach suchych. | |
| Prognoza zmian populacji | Praktycznie nie ma szans na samoistny wzrost liczby stanowisk tego ryjkowca, ani jego przetrwanie na stanowiskach poddanych silniejszej antropopresji. Należy spodziewać się jego dalszego zaniku na niektórych stanowiskach i stopniowego spadku liczebności wielu populacji lokalnych wskutek wzrastającego zanieczyszczenia i eutrofizacji wód, oraz postępujących prac melioracyjnych i przekształcania terenów przybrzeżnych. | |
| Aktualne sposoby ochrony | W Polsce nie jest objęty ochroną prawną, ani w krajach sąsiednich. Niedawno odkryte stanowiska biebrzańskie leżą co prawda w parku narodowym, jednak tuż przy wsiach i bez stref ochronnych, są więc narażone na dewastację i zanieczyszczenie. Umieszczony na czerwonych listach w Polsce (Pawłowski, Kubisz, Mazur 2002) i w Niemczech (Geiser (ed.) 1998), oraz na trzech lokalnych czerwonych listach landów niemieckich - wszędzie jako gatunek krytycznie zagrożony lub wymarły (Sprick 2001). | |
| Proponowane sposoby ochrony | W zależności od lokalnych uwarunkowań wszystkie miejsca występowania B. elegans powinny podlegać różnym formom ochrony obszarowej i uzyskać prawne zabezpieczenie przed działaniami zmierzającymi do ich osuszenia, regulacji, zabudowy, wykorzystania do celów rekreacyjnych lub innego rodzaju przeobrażeń. Istotnym aspektem ochrony jest także ograniczanie zanieczyszczenia wód powierzchniowych. Jako gatunek nielotny ma on małe szanse na samoistne zasiedlenie renaturalizowanych fragmentów dolin rzecznych. W pewnych przypadkach do rozważenia są próby jego wsiedlania. Gatunek proponowany do Aneksu II Dyrektywy Habitatowej UE (Sprick 2001). Kwalifikuje się do wyższej kategorii zagrożeń niż to ostrożnie przyjęto w polskiej czerwonej liście (Pawłowski, Kubisz, Mazur 2002). | |
| Summary | It is a stenotopic, flightless, freshwater weevil, developing in submerged internodes of Phragmites australis and Phalaris arundinacea. It occurs in natural floods of larger rivers, rarely in shallow lakes; sensitive to water pollution and excessive development of algae. In the past 50 years it has been found in Poland only in the lower Biebrza River valley. Endangered in the whole range by water pollution and vanishing of suitable habitats, particularly due to anthropogenic transformations of river valleys. It is recommended that all its localities should be protected as nature reserves. | |
| Źródła informacji | Bercio H., Folwaczny B. 1979. Verzeichnis der Käfer Preussens. Verlag Parzeller & Co. Fulda, XXI + 369 ss.  Brauns H. 1891. Aus der Fauna Mecklenburgs. Entomol. Nachr. 7: 107-110. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1995. Chrząszcze - Coleoptera. Ryjkowce - Curculionidae, cz. 2. Katalog fauny Polski. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa, 54 (23), 19: 1-310. Caldara R., O'Brien Ch.W. 1998. Systematics and evolution of Weevils of the genus Bagous. VI. Taxonomic treatment of the species of the Western Palearctic Region (Coleoptera Curculionidae). Mem. Soc. Entomol. Ital. 76: 131-347. Dieckmann L. 1983. Beiträge zur Insektenfauna der DDR: Coleoptera - Curculionidae (Tanymecinae, Leptopiinae, Cleoninae, Tanyrhynchinae, Cossoninae, Raymondionyminae, Bagoinae, Tanysphyrinae). Beitr. Entomol. 33: 257-381. Geiser R. (ed.) 1998. Rote Liste der Käfer (Coleoptera) (Bearbeitungsstand: 1997) (excl. Laufkäfer (Carabidae)). In: Rote Liste gefährdeter Tiere Deutschlands. M. Binot, R. Bless, P. Boye, H. Gruttke, P. Pretscher (eds.). Bundesamt für Naturschutz (Hrsg.), Bonn-Bad Godesberg, Kodada J., Holecová M., Behne L. 1992. The genus Dicranthus. I. taxonomic revision, karyology and notes on the biology (Coleoptera: Curculionidae). Koleopterologische Rundschau 62: 195-211. Messner B., Dieckmann L. 1987. Die Plastronstrukturen des submers an Schilf lebenden Rüsselkäfers Dicranthus elegans (Fabricius, 1801) (Coleoptera, Curculionidae). Zool. Jb. Anat. 115: 115-125. Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. 155 ss. + supl. 74 ss. Poot P. 1972. Dicranthus elegans F. Entomol. Bl. 68: 188-189. Sprick P. 2001. Suitability of an Insect group for the Habitats Directive of the EU: The Weevil Subfamily Bagoinae. Contributions to the Ecology of Phytophagous Beetles VII (Col.: Curculionidae: Bagoinae). Snudebiller 2: 7-40. | |
| Autor | Marek Wanat | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
