| |
| |
|
Nothorhina punctata (Fabricius, 1798) | ||
| Rodzina | Cerambycidae Kózkowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Bardzo rzadki gatunek o porozrywanym zasięgu, uważany za relikt trzeciorzędowy. W Polsce nie objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Zasięg tego gatunku jest słabo zbadany i niejasny. Znany jest z rozproszonych, pojedynczych stanowisk w Europie, zwłaszcza w Fennoskandii, a ponadto z Syrii oraz z południowych rejonów Syberii Zachodniej i Japonii (Cherepanov 1979, Heyrovský 1955). W Polsce w sposób pewny wykazany jedynie z 10 stanowisk głównie w północno-wschodniej części kraju (Wejherowo, okolice Ostródy, Tuczna, Żnina, Łomży, Sokołowa Podlaskiego, Mińska Mazowieckiego, Warszawy, Zamościa). Stanowisko z okolic Tuczna (Martew) pochodzi z 2002 r., z okolic Łomży (Sulki) - z 1999 r., kolejne (Szwejki koło Sokołowa Podlaskiego) z roku 1956, natomiast pozostałe sprzed roku 1950 (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1989, Gutowski M. - mat. niepubl., Gutowski, Ruta 2004). | |
| Biotop/Siedlisko | Zasiedla stare (powyżej 100 lat), samotnie stojące, dobrze nasłonecznione sosny. | |
| Biologia | Główną rośliną żywicielską jest sosna zwyczajna Pinus sylvestris, rzadziej inne gatunki sosen. Rozwój odbywa się w zewnętrznych, martwych warstwach korowiny starych, ale żywych drzew, zwykle na dolnej części pnia od strony południowej i zachodniej, do wysokości około 3 m. Chodniki larw przebiegają faliście z dołu do góry, w korowinie, nie naruszając łyka; zapchane są drobnymi trocinkami i ekskrementami. Wyjątkowo chodniki mogą naruszać miazgę, wówczas drzewo reaguje zalewaniem żywicą, co może się skończyć dla larwy śmiercią. Zimuje dorosła larwa. Przepoczwarczenie ma miejsce wiosną, w maju lub w czerwcu, czasem już w kwietniu. Kolebka poczwarkowa znajduje się w korze, tuż pod powierzchnią, przykryta tylko cienką warstewką korowiny. Imagines pojawiają się od czerwca do sierpnia, ze szczególnym nasileniem w końcu czerwca. Są aktywne przy słonecznej, ciepłej pogodzie, ale również w ciepłe, parne noce. Na tym samym drzewie żyje wiele pokoleń tej kózki. Uschnięcie drzewa powoduje również śmierć zasiedlających je larw, a nawet niewybarwionych imagines w kolebkach (Cherepanov 1979, Gutowski M. - mat. niepubl., Havelka, Niedl 1953, Sláma 1998). Cykl rozwojowy trwa 1 rok (Sláma 1998), choć na Syberii może przeciągać się do dwóch lat (Cherepanov 1979). Obserwowana była duża aktywność drapieżnych larw wielbłądek Raphidia sp., które niszczyły do 70% osobników N. punctata (Havelka, Niedl 1953). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Stwierdzony na kilku izolowanych stanowiskach; zarówno ich aktualna liczba, jak i liczebność populacji jest trudna do oszacowania. Najprawdopodobniej dwa miejsca występowania położone w Warszawie mają już tylko znaczenie historyczne. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Występuje na oderwanych stanowiskach, których liczba kurczy się wraz z zanikaniem samotnych sosen, rosnących na skrajach lasu, cmentarzach, przydrożach; wycinanych przy poszerzaniu dróg, zastępowanych przez gatunki liściaste, bądź usychających ze starości. Stanowiska mogą też zanikać wskutek nadmiernego ocienienia przez posadzone lub wyrosłe spontanicznie inne gatunki drzew. | |
| Prognoza zmian populacji | Jeśli nie będzie aktywnej polityki pozostawiania starych, dobrze nasłonecznionych sosen na skrajach lasu i w zadrzewieniach, to gatunek z nią związany będzie w dalszym ciągu zanikać. Jednak nawet tak pomyślana akcja może przynieść efekty dopiero za kilkanaście-kilkadziesiąt lat. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Nie jest objęty ochroną prawną w Polsce; również żadne ze znanych stanowisk nie znajduje się na terenach chronionych. Umieszczony w kategorii gatunków wymierających na czerwonej liście kózkowatych wschodniej Polski (Gutowski 1995), a na ogólnopolskiej liście jako zagrożony (Pawłowski i in. 2002). W Finlandii znajduje się na czerwonej liście jako gatunek zagrożony, a w Niemczech jako wymierający. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Należy chronić wszelkie stare sosny, samotnie stojące lub na południowych ścianach lasu; pozostawiać w ich pobliżu również odsłonięte osobniki młodsze tego gatunku, które zabezpieczyłyby ciągłość bazy pokarmowej dla N. punctata, w przypadku gdy aktualna roślina-gospodarz obumrze. Zasiedlone sosny chronić przed ocienieniem, wycinając drzewa i krzewy najbliżej stojące, od strony południowej i zachodniej. Na zrębach zupełnych należy pozostawiać kilka drzew w miejscach dobrze naświetlonych, w których i w przyszłości pień pozostanie nasłoneczniony. | |
| Summary | It is a rare species, considered as a Tertiary relict, associated with old, solitary sun-lit living pines; its larvae feed in the external dead layer of their cork. The species decline follows a decrease in the numbers of its host trees. In Poland it was found at 10 localities, mainly in the north-eastern part of the country. Only two localities have recently been found (Martew - 2002, Sulki - 1999); of other localities, one was noted in 1956 and the remaining ones before 1950. The species is not protected; included in the red list of Cerambycidae of eastern Poland. It is recommended that localities of Nothorhina punctata should be protected. In addition, in clear-cut areas some old pines should be left in well-sunlit places; old pines growing at forest edges, on rod-sides and in cemeteries should be spared as well. | |
| Źródła informacji | Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1989. Chrząszcze - Coleoptera, Cerambycidae i Bruchidae. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 15: 1-312.  Cherepanov A.I. 1979. Usachi severnoj Azii (Prioninae, Disteniinae, Lepturinae, Aseminae). Izd. Nauka, Novosibirsk, 472 pp. Gutowski J.M. 1995. Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) wschodniej części Polski. Prace Inst. Bad. Leś. A, 811: 1-190. Gutowski J.M., Ruta R. 2004. Waloryzacja przyrodnicza gminy Tuczno (Pojezierze Zachodniopomorskie) w oparciu o wyniki wstępnych badań nad chrząszczami (Insecta: Coleoptera). Nowy Pam. Fizjogr. 3, 1-2: 29-63. Havelka J., Niedl J. 1953. Poznámky k bionomii tesařika Nothorhina punctata F. Zool. Entomol. Listy, ČSAV, Brno, 2, 16, 3: 213-219. Heyrovský L. 1955. Tesařikoviti - Cerambycidae. Fauna ČSSR. Čs. Ak. Véd, Praha, 5: 348 pp. Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. 155 ss. + supl. 74 ss. Sláma M.E.F. 1998. Tesaříkovití - Cerambycidae České republiky a Slovenské republiky (Brouci - Coleoptera). Vyd. M. Slama, Tisk Tercie, Krhanice: 383 pp. | |
| Autor | Jerzy M. Gutowski | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
