| |
| |
|
Oligoneuriella pallida (Hagen, 1855) | ||
| Rodzina | Oligoneuriidae | |
| Rząd | Ephemeroptera Jętki | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Bardzo rzadki gatunek nizinny, zanikający na całym areale swojego występowania, w Polsce znany z niewielu stanowisk, ostatnio nie wykazywany. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek południowo-środkowoeuropejski, znany z Węgier (Hagen 1855, Pongrácz 1914), Jugosławii (Ikonomov 1958) oraz Rumunii (Russev 1973, 1977). W Polsce odnaleziony w dolnej Wiśle (Keffermüller 1978, Wójcik 1963), Sanie (Sowa 1961, 1975), Warcie (Keffermüller 1964, 1978), oraz Pilicy (Jażdżewska 1979). Być może występował również w innych krajowych rzekach nizinnych; ponieważ w przeszłości nie były one dokładnie badane, trudno więc jednoznacznie określić historyczne rozmieszczenie gatunku. | |
| Biotop/Siedlisko | Larwy żyją w dużych rzekach nizinnych (Keffermüller 1978, Mol 1984, Sowa 1961), mało jednak wiemy o preferowanych przez nie siedliskach. Sowa (Sowa 1961) znajdował je na dnie piaszczystym blisko brzegów, w miejscach porośniętych roślinnością wodną, wśród leżących w wodzie pni i gałęzi drzew. Głębokość wody wynosiła 2-3 m, szybkość przepływu wody ok. 0,8 m/s, zawartość tlenu 9,1 mg/l O2. | |
| Biologia | Słabo poznana. Larwy odfiltrowują z wody zawiesinę za pomocą długich włosków pierwszej pary odnóży (Landa 1969, Sowa 1961). Gatunek o cyklu rozwojowym jednopokoleniowym, wyloty owadów dorosłych następują pod koniec czerwca i w lipcu (Keffermüller 1964, 1978). Przypuszczalnie (podobnie jak u Oligoneuriella rhenana) przeobrażenie następuje wieczorem, o zachodzie słońca na powierzchni wody. Najpierw wylatują samce, po chwili przechodzą kolejną wylinkę; nieco później wylatują samice, które nie przechodząc wylinki - kopulują w stadium subimago. Lot godowy odbywa się nisko, tuż nad powierzchnią wody, po czym samice zrzucają do niej jaja (Keffermüller 1978, Landa 1969). Wprawdzie w literaturze nie ma opisu wylotów tego właśnie gatunku, jednak cały rodzaj Oligoneuriella ma podobną strategię rozwoju i przeobrażania się. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Populacje żyjące w rzekach Polski były stosunkowo nieliczne. Można je szacować na dziesiątki lub setki osobników w stanie larwalnym. Od lat 70. obserwuje się kurczenie areału i zanik stanowisk tego gatunku (Keffermüller M. 1964, 1978, Sowa 1961, 1975, Wójcik 1963). Bardzo możliwe, że w Polsce istnieją jeszcze gdzieś tylko pojedyncze, izolowane stanowiska O. pallida. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Niszczenie naturalnych siedlisk gatunku w wyniku regulacji i przebudowy koryt rzecznych (co wpływa niekorzystnie m.in. na bazę pokarmową gatunku) oraz zanieczyszczenie wody (cały rodzaj Oligoneuriella jest szczególnie wrażliwy na zanieczyszczenia). Ostatnio obserwuje się zanikanie gatunków z tego rodzaju w całej Europie (Landa, Soldán 1989, Soldán 1992, Soldán i in. 1998). | |
| Prognoza zmian populacji | Możliwy jest całkowity zanik gatunku w wodach Polski, jeśli nie zostaną rozpoznane i poddane ochronie miejsca, w których jeszcze występuje. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Nie podlega ochronie prawnej. Określany jako rzadki, zagrożony wyginięciem (Mol 1984, Soldán 1992, Soldán i in. 1998). | |
| Proponowane sposoby ochrony | Jeśli odnajdzie się larwy tej jętki na określonych stanowiskach, należałoby objąć je taką formą ochrony (np. rezerwaty rzeczne), która zabezpieczałaby koryto rzeki przed zniszczeniem, a poza tym należy dołożyć starań, aby nie dopuścić do pogorszenia czystości wody. | |
| Summary | Oligoneuriella pallida is a very rare, endangered with extinction South-Central European species, occurring in large lowland rivers with sandy bottom, covered by wood and branches of trees and vegetation. Larvae show preference for places with big flow velocity where they catch and filter suspended matter in water. In Poland it has been noted in small populations at a few scattered localities; there is no current data on its occurrence. A threat to this species is destruction of its natural habitats due to river regulation and water pollution; therefore, the only method of its conservation is protection of waters and places where it still exists. Not protected by law. | |
| Źródła informacji | Hagen H.A. 1855. Die Ephemeren - Gattung Oligoneuria. Ent. Ztg Stettin, 16: 262-270.  Ikonomov P. 1958. Preliminary notes on the nymphs of Ephemeroptera found in Macedonian waters. Verh. Int. Ver. Limnol. 13: 856-859. Jażdżewska T. 1979. Premiers résultats des recherches sur la faune des Éphéméropteres de la riviere Pilica. In: Proc. II Int. Conf. Ephemeroptera. K. Pasternak & R. Sowa (eds.). PWN, Warszawa, Kraków: 133-137. Keffermüller M. 1964. Uzupełnienie badań nad fauną jętek (Ephemeroptera) Wielkopolski. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. 14: 69-86. Keffermüller M. 1978. Badania nad fauną jętek (Ephemeroptera) Wielkopolski. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. 31: 95-103. Landa V. 1969. Jepice - Ephemeroptera. Fauna ČSSR. Academia, Praha, 350 pp. Landa V., Soldán T. 1989. Rozšířeni řádu Ephemeroptera v ČSSR s ohledem na kvalitu vody. Academia, Praha, 172 pp. Mol A.W. 1984. Oligoneuriella polonica n. sp., and a note on O. pallida (Hagen, 1855) (Ephemeroptera, Oligoneuriidae). Entomol. Bericht. 44: 126-128. Pongrácz S. 1914. Magyarország Neuropteroidái. Rovart. Lap., 21: 109-155. Russev B. 1973. Kompensationsflug bei der Ordnung Ephemeroptera. In: Proc. 1st Int. Conf. Ephemeroptera. W. Peters, J. Peters (eds.). Leiden, Netherlands:134-142. Russev B. 1977. Die Verunreinigung und Selbstreinigung des Ossam nach den strukturellen Änderungen seiner Benthosfauna. Hydrobiology 6: 3-22. Soldán T. 1992. Jepice - Ephemeroptera. In: Red book of endangered and rare species and plants of Czechoslovakia. L. Škapec (ed.). Príroda, Bratislava: 60-62. Soldán T., Zahrádkowá S., Helešic J., Dušek L., Landa V. 1998. Distributional and quantitative patterns of Ephemeroptera and Plecoptera in the Czech Republic: a possibility of detection of long-term environmental changes of aquatic biotopes. Masaryk University, Brno, 298 pp. Sowa R. 1961. Oligoneuriella mikulskii n. sp. (Ephemeroptera). Acta hydrobiol. 3(4): 287-294. Sowa R. 1973. Contribution a l'étude des Oligoneuriella Ulm. européennes (Ephemeroptera, Oligoneuriidae). Bull. Acad. Polon. Sci. 21 (10): 657-665. Sowa R. 1975. Ecology and biogeography of mayflies (Ephemeroptera) of running waters in the Polish part of the Carpathians. 1. Distribution and quantitative analysis. Acta hydrobiol. 17(3): 223-297. Wójcik S. 1963. Fauna jętek (Ephemeroptera) Wisły pod Tczewem. Zesz. Nauk. Uniw. Pozn., Biologia, 4: 102-120. | |
| Autor | Małgorzata Kłonowska-Olejnik | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
