| |
| |
|
Protaetia fieberi (Kraatz, 1880) | ||
| Rodzina | Scarabaeidae Poświętnikowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Rzadki, saproksylobiontyczny gatunek, zaliczany do reliktów lasów pierwotnych. W Polsce znany z kilku stanowisk, w większości już historycznych. Niechroniony. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek opisany ze Śląska, rozmieszczony głównie w Europie Południowej oraz lokalnie w Europie Środkowej (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1983, Horion 1958). Północną granicę zasięgu wyznaczają pojedyncze stanowiska w północnej Francji i północnych Niemczech, stanowisko na Litwie, a także stosunkowo niedawno (Nikitsky i in. 1996) odkryte w okolicach Moskwy. Na południowym wschodzie gatunek ten osiąga dolny bieg Wołgi (Medvedev 1964). W Polsce podawany tylko z Pojezierza Pomorskiego, Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej i Dolnego Śląska, wyłącznie na podstawie materiałów pochodzących sprzed 1950 roku (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1983, Horion 1958, Stebnicka 1978). Dane o dwóch historycznych stanowiskach z XIX wieku (Horion 1958), położonych nad Odrą i Nysą trudno dzisiaj jednoznacznie zinterpretować i wykluczyć ich położenie w obecnych granicach Polski. Kwietnica ta jest wszędzie rzadka i obserwowana na ogół w pojedynczych egzemplarzach. Współczesne występowanie Protaetia fieberi w Polsce potwierdzono jedynie na Dolnym Śląsku poprzez odkrycie w 1975 roku stanowiska we Wrocławiu (Szwałko P. - mat. niepubl., Tarnawski D. - mat. niepubl.), a ostatnio (na podstawie kilku okazów z lat 1973-1993) stwierdzono ten gatunek również na Nizinie Sandomierskiej w Puszczy Niepołomickiej (Szwałko P. - mat. niepubl.). | |
| Biotop/Siedlisko | Rozległe doliny rzeczne w terenach nizinnych, porośnięte grądami i luźnymi lasami łęgowymi z dużym udziałem starych drzew. Zamieszkuje strefę koron, możliwy jest jednak rozwój w niższych partiach. Biotop kwietnicy Fiebera kojarzony bywa z miejscami preferowanymi przez kozioroga dębosza Cerambyx cerdo. Zdarza się, że chrząszcze te opanowują te same drzewa, zarówno w lasach, jak i w parkach (Horion 1958, Zabransky 1998). | |
| Biologia | Stenotopowy fitosaprofag, w stadium imago spotykany w lipcu i sierpniu na pniach (głównie dębów) z wyciekającym sokiem, rzadziej na kwiatach. Loty odbywa w ciągu dnia, zwłaszcza przy wysokiej temperaturze, przeważnie w koronach drzew. Jaja składane są w liczbie kilku, rzadziej kilkunastu sztuk, przede wszystkim do murszejącego drewna we wnętrzach wyżej położonych dziupli i "kieszeni" powstających pod obluźnioną korą obumierających konarów. Podstawową rośliną żywicielską jest dąb, ale poza granicami naszego kraju obserwowano rozwój larw również w gnijącym na biało drewnie topoli, wierzby, lipy, morwy i jabłoni, a nawet grochodrzewu (Medvedev 1962). Okres rozwoju larw wynosi 3, a w naszych warunkach klimatycznych prawdopodobnie i 4 lata (Szwałko P. - mat. niepubl.). Przepoczwarczenie odbywa się późną wiosną w miejscu żerowania larwy. Stadium poczwarki trwa co najwyżej kilkanaście dni, jednak świeżo wylęgły chrząszcz pozostaje w kokolicie czasem do sierpnia. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Rzadkość spotykania tego chrząszcza wynikać może po części z ukrytego trybu życia. Nie tłumaczy to jednak aż tak sporadycznych przypadków jego obserwacji. Pomimo okazałego wyglądu, chrząszcz ten znaleziony był zaledwie kilka razy, a na stanowiskach historycznych nie udało się potwierdzić jego obecności nawet w ramach ukierunkowanych badań naukowych. Jakkolwiek trudno jest oszacować liczebność populacji w kraju (w Puszczy Niepołomickiej liczyć ona może nie więcej niż kilkadziesiąt osobników), to fakty te wskazują na stopniową regresję tak liczebności, jak i areału występowania. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Podlega presji tych samych czynników, które ograniczają występowanie innych rozwijających się w dziuplach próchnojadów (wycinanie starych drzew). Ponadto zbyt niska liczebność lokalnych populacji, która nie sprzyja ekspansji, wpływa na obniżenie zmienności genetycznej i kondycji gatunku. | |
| Prognoza zmian populacji | Porozrywany zasięg i stosunkowo niska liczebność znacznie ogranicza możliwość przepływu genów pomiędzy izolowanymi stanowiskami. Obowiązujące zalecenia ochrony drzew dziuplastych w drzewostanach gospodarczych na ogół nie są należycie respektowane. Brak odpowiednich środowisk tworzących "pomosty" umożliwiające migracje eliminuje refugia zasiedlone przez małe i słabsze populacje. | |
| Aktualne sposoby ochrony | W Polsce nie podlega ochronie gatunkowej, żadne ze znanych stanowisk nie znajduje się na terenie parku narodowego czy też rezerwatu przyrody. W innych państwach środkowej Europy objęty różnymi formami ochrony. Umieszczony na krajowej Czerwonej liście (Pawłowski, Kubisz, Mazur 2002), a także Czerwonych listach w Austrii i Niemczech (kategoria 2 - silnie zagrożony), a na Węgrzech zaliczany do zwierząt najwyższej troski. Rekomendowany do umieszczenia go w rosyjskiej czerwonej księdze (Nikitsky i in. 1996). | |
| Proponowane sposoby ochrony | Stanowiska, na których stwierdzono aktualne występowanie P. fieberi, jak i ewentualnie nowo odkryte, powinny zostać objęte ochroną rezerwatową, a w przypadku braku takiej możliwości przynajmniej w formie użytku ekologicznego, gdzie drzewa zapewniające odpowiednie warunki rozwojowe powinny być szczegółowo zinwentaryzowane i bezwzględnie pozostawione do całkowitego rozkładu biologicznego. | |
| Summary | It is a rare saproxylobiontic species, reckoned among the relicts of primeval forests. In Poland it is not protected in any form. The only current localities of the species are situated beyond nature reserves. Protaetia fieberi is associated with cavities in old oaks and other deciduous trees; felling of these trees is a serious threat to its existence. The fragmented range and low numbers are not conducive to the expansion of the species; isolation of local populations may result in their genetic impoverishment and further regress. It is suggested that the current localities of P. fieberi should be protected in nature reserves or sites of ecological interest where suitable trees should be left to their natural decomposition. Not protected by law. | |
| Źródła informacji | Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1983. Chrząszcze - Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 9: 1-294.  Horion A. 1958. Faunistik der mitteleuropäischen Käfer. Band 6: Lamellicornia (Scarabaeidae - Lucanidae). Kommissionverlag Buchdruckerei Aug. Feyel, Überlingen-Bodensee, 343 ss. Medvedev S.I. 1964. Plastinchatousye (Scarabaeidae). Podsem. Cetoniinae, Valginae. Fauna SSSR. Zhestkokrylye, Tom 10, vyp.5. Izdatel'stvo Nauka, Moskva-Leningrad, 375 pp. Nikitsky N.B., Osipov I.N., Chemeris M.V., Semenov V.B., Gusakov A.A. 1996. The beetles of the Prioksko-Terrasny Biosphere Reserve - xylobiontes, mycetobiontes, and Scarabaeidae (with the review of the Moscow Region fauna of the groups). Arch. Zool. Mus. Moscow Univ. 36: 1-197. Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. 155 ss. + supl. 74 ss. Stebnicka Z. 1978. Żukowate - Scarabaeidae. Grupa podrodzin: Scarabaeidae pleurosticti. Klucze do oznaczania owadów Polski, Chrząszcze - Coleoptera. PWN, Warszawa, 19, 28b: 1-63. Zabransky P. 1998. Der Lainzer Tiergarten als Refugium für gefährdete xylobionte Käfer (Coleoptera). Z. Arb. Gem. Öst. Ent. 50: 95-118. | |
| Autor | Przemysław Szwałko | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
