| |
| |
|
Eurythyrea quercus (Herbst, 1780) | ||
| Rodzina | Buprestidae Bogatkowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Gatunek bardzo rzadki, południowy i ciepłolubny, relikt puszczański. W Polsce znany zaledwie z 4 stanowisk. Objęty ochroną gatunkową. | |
| Rozmieszczenie | Występuje w środkowej i południowej Europie, na Kaukazie i w Dagestanie. Na północ sięga po okolice Moskwy, Puszczę Białowieską, Poznań i Szczecin. W XIX wieku w dzisiejszych granicach Polski wykazywany był z okolic Szczecina i Sandomierza (m. Sokolniki), następnie w 1921 r. odnaleziono go w Puszczy Białowieskiej. W 1962 r. został stwierdzony w Rogalinie pod Poznaniem, a najnowsze dane (1991 r.) pochodzą z Białowieskiego Parku Narodowego (Alwin-Gromadzka 1965, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985, Curletti 1994, Gutowski, Ługowoj 2000, Volkovich 1975). | |
| Biotop/Siedlisko | Związany z ciepłymi, dobrze naświetlonymi dojrzałymi dąbrowami i luźno stojącymi, starymi dębami. Spotykany w siedliskach łęgowych (Rogalin), jak również w grądach (Puszcza Białowieska) (Gutowski J.M. - mat. niepubl.). Tego rodzaju dobrze zachowanych siedlisk jest w Polsce coraz mniej. | |
| Biologia | Larwy rozwijają się w pniach lub grubych konarach starych, ale jeszcze żywych dębów, posiadających martwice boczne (fragmenty pozbawione kory), lub w drzewach złamanych, silnie nasłonecznionych, zwykle w ich wyższych częściach. Dęby powinny mieć grubość co najmniej 50 cm; tylko wyjątkowo zasiedlane są cieńsze pnie. Jako rośliny żywicielskie larw, oprócz dębów, podawane są ponadto: kasztan jadalny, eukaliptus i buk zwyczajny. Imagines pojawiają się od końca lipca do początku września i zwykle przebywają w koronach drzew; aktywne są w najcieplejszych porach dnia. Na pniach można spotkać praktycznie tylko samice - w okresie składania jaj. Jaja są składane na pniach w miejscach pozbawionych kory. Chodniki larwalne przebiegają w drewnie na głębokości 3-10 cm (czasem głębiej), równolegle do jego powierzchni, zgodnie z przebiegiem włókien. Przepoczwarczenie następuje w końcu chodnika, zwykle 6-7 cm pod powierzchnią drewna. Wylęgnięty owad doskonały ma do pokonania tylko około pięciomilimetrową warstwę drewna, która zabezpiecza poczwarkę i młode imago przed wrogami i niekorzystnymi wpływami pogody. Cykl rozwojowy trwa 2-4 lata. Pysznik dębowiec często współwystępuje z koziorogiem dęboszem (Gutowski, Ługowoj 2000, Volkovich 1975, Zabransky 1991). Osobniki w stadium jaja i poczwarki nie są dotąd znane; larwę opisał Volkovich (Volkovich 1975). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Zasięg tego gatunku jest porozrywany, wyspowy i wyraźnie skurczył się w ostatnich 150 latach. W granicach kraju znany jest z 4 stanowisk, ale wątpliwości nie budzą jedynie stanowiska w Rogalinie i Puszczy Białowieskiej, gdzie gatunek ten prawdopodobnie występuje do dzisiaj. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Zanikanie dojrzałych, świetlistych lasów z udziałem starych dębów. Wycinanie starych drzewostanów dębowych, nasilone w ostatnich kilkunastu latach usychanie dębów, "leczenie" starych, pomnikowych drzew poprzez usuwanie usychających gałęzi, wycinanie martwych tkanek i opróżnianie dziupli. Zagrożeniem może też być niska liczebność izolowanych populacji lokalnych, co zwiększa ryzyko wymierania wskutek wahań liczebności gatunku powodowanych przez różne czynniki. | |
| Prognoza zmian populacji | Prawdopodobnie zanikanie kolejnych stanowisk tego gatunku będzie postępować, ponieważ trudno przypuszczać, aby ustały przyczyny zagrożeń. Gatunkowi grozi wymarcie w Polsce w najbliższych kilkudziesięciu latach. | |
| Aktualne sposoby ochrony | W Polsce podlega ochronie gatunkowej od 2004 r. Jedno ze stanowisk znajduje się na terenie Białowieskiego Parku Narodowego, drugie zaś, dęby rogalińskie nad Wartą, chronione jest w formie pomnika przyrody. Tak w Polsce jak i np. w Niemczech - jako gatunek wymierający - został umieszczony na krajowych Czerwonych listach; w Czechach i Szwajcarii objęty ochroną prawną. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Należy chronić skupiska dojrzałych dębów, a miejsca, w których stwierdzono pysznika dębowca objąć ochroną rezerwatową lub jako użytki ekologiczne. W miejscach takich należałoby zadbać o zapewnienie ciągłości pokoleń dębów (troska o odnowienia, ewentualne dosadzanie drzew, odsłanianie dębów zbytnio zacienionych itp.). Należy ograniczać skalę "leczenia" starych dębów oraz zmienić technikę tych zabiegów tak, aby nie niszczyć zasiedlających je organizmów, wielekroć cenniejszych niż samo drzewo. Wskazane jest także pozostawianie w lasach wybranych dębów do osiągnięcia fizjologicznej starości i pełnego rozkładu. | |
| Summary | It is a thermophilous, southern species of Coleoptera, which in Poland reaches the northern border of its distributional range. It is very rare, known from a mere handful of localities (Sokolniki near Sandomierz, Rogalin, the environs of Szczecin, Białowieża Forest), associated with old oaks growing in sunny sites. Due to a small number of localities and their successive disappearance, the future of the species is uncertain. It is recommended that old oaks should be protected, selected trees should be left in forest to their physiological death, and excessive old oaks' tending should be limited or abandoned. Places where Eurythyrea quercus persists should be protected in nature reserves or sites of ecological interest. Protected by law. | |
| Źródła informacji | Alwin-Gromadzka J. 1965. Obserwacje nad fauną chrząszczy występujących na starych dębach łęgów nadwarciańskich. Poznań, Zakł. Zool. Ogólnej UAM, pr. magist., 45 ss. (msc.).  Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1985. Chrząszcze - Coleoptera. Buprestoidea, Elateroidea i Cantharoidea. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 10: 1-401. Curletti G. 1994. I Buprestidi d'Italia. Monografie di "Natura Bresciana", 19: 1-318. Gutowski J.M., Ługowoj J. 2000. Buprestidae (Coleoptera) of the Białowieża Primeval Forest. Pol. Pismo entomol. 69, 3: 279-318. Volkovich M.G. 1975. Lichinki zlatok Eurythyrea quercus Hbst. i Eu. aurata Pall. (Coleoptera, Buprestidae). Ent. Obozr. 54 (2): 404-408. Zabransky P. 1991. Beiträge zur Faunistik österreichischer Käfer mit Bemerkungen zur Ökologie und Biologie. 2. Teil - Familie Buprestidae (Coleoptera: Buprestidae). Koleopt. Rundschau 61: 139-156. | |
| Autor | Jerzy M. Gutowski | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
