| |
| |
|
Saperda punctata (Linnaeus, 1767) | ||
| Rodzina | Cerambycidae Kózkowate | |
| Rząd | Coleoptera Chrząszcze | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Bardzo rzadki i lokalny, ginący gatunek submedyterranejski. W Polsce nie objęty ochroną prawną. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek znany jest ze środkowej i południowej Europy, północnej Afryki, Kaukazu i Zakaukazia. Wszędzie bardzo rzadki, występujący lokalnie i zanikający. W Polsce znany, przeważnie z dawnych doniesień, tylko z 6 stanowisk (Poznań, okolice Oławy, Łodzi, Świętokrzyski Park Narodowy, okolice Zamościa i Mińska Mazowieckiego). Jedynie w Poznaniu i w Świętokrzyskim Parku Narodowym gatunek ten stwierdzono w latach 1950-1975 (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1989, Danilevskij, Miroshnikov 1985, Gutowski J.M. - mat. niepubl., Śliwiński, Nowakowski 1990). | |
| Biotop/Siedlisko | Występuje w prześwietlonych lasach z dużym udziałem starych wiązów; także na starych drzewach w parkach i zadrzewieniach. | |
| Biologia | Ksylofagiczny gatunek, rozwijający się na wiązach Ulmus spp., bardzo rzadko na innych drzewach, jak np. dąb, lipa. Larwy żerują pod korą konarów i pni osłabionych, świeżo ściętych lub powalonych drzew o grubości powyżej 10-12 cm, najczęściej na grubych kłodach, nawet o średnicy powyżej 1 m. Kolebka poczwarkowa znajduje się w drewnie na głębokości 0,5-3 cm, a jej wylot zapchany jest grubymi i długimi wiórkami, podobnie jak u pokrewnych gatunków z tego rodzaju. Rzadziej przepoczwarczenie odbywa się pod korą lub w grubej korowinie. Zimuje larwa. Imagines pojawiają się od maja do sierpnia, ze szczególnym natężeniem w czerwcu. Obserwowane są bardzo rzadko, ponieważ zwykle przebywają w koronach drzew, gdzie odbywają żer na liściach i na końcówkach cienkich gałązek. Przylatują do źródeł światła sztucznego, co świadczyć może o nocnym lub zmierzchowym typie aktywności. Cykl rozwojowy trwa 2 lata. Zasiedla drzewa zwykle już po ich opanowaniu przez ogłodki Scolytus spp., które głównie są odpowiedzialne za przenoszenie zarodników grzyba Ceratocystis ulmi (Buisman) C. Moreau powodującego holenderską chorobę wiązów (Adlbauer, Bregant 1979, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1989, Sláma 1998). | |
| Wielkość populacji w Polsce | Nie jest możliwa do oszacowania liczebność tego gatunku, ani nawet aktualna liczba stanowisk. Zachodziły tu bowiem, i zachodzą, szybkie zmiany związane z zamieraniem wiązów, zwłaszcza w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku, gdy obserwowano szczególne nasilenie tego zjawiska. Od około 30 lat nie był stwierdzony w naszym kraju, co zdaje się wskazywać na sukcesywne zanikanie populacji tego gatunku w Polsce. Występował na kilku oderwanych stanowiskach, z których część ma już prawdopodobnie tylko historyczne znaczenie. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Kózka ta jest monofagiem wiązów, które giną na całym świecie wskutek rozprzestrzeniania się holenderskiej choroby wiązów. W ostatnich kilkudziesięciu latach drzewostany tego gatunku zostały zdziesiątkowane. Odnowienia naturalne wiązów obserwuje się tylko lokalnie, a generalnie w lasach Polski drzewa te sadzi się zbyt rzadko. Kurczy się więc sukcesywnie baza rozwojowa S. punctata na skutek postępującego zaniku skupisk starych wiązów, które w lasach prawie już nie występują (Gutowski J.M. - mat. niepubl., Sláma 1998). | |
| Prognoza zmian populacji | Tendencja do zanikania kolejnych subpopulacji tego gatunku będzie się prawdopodobnie utrzymywać, w związku z niemożliwością szybkiego opanowania zjawiska zamierania wiązów i zmniejszaniem się ich udziału w polskich lasach i zadrzewieniach, a zwłaszcza drastycznego zanikania starych drzew. | |
| Aktualne sposoby ochrony | W Polsce nie jest prawnie chroniony; umieszczony został na "Czerwonej liście kózkowatych wschodniej Polski", w kategorii gatunków wymierających (Gutowski 1995), a na ogólnopolskiej liście jako zagrożony (Pawłowski i in. 2002). Jedno ze stanowisk znajduje się na obszarze Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Prawnie chroniony w Czechach i Szwajcarii; w Styrii (Austria) jest na liście gatunków zagrożonych. | |
| Proponowane sposoby ochrony | W ramach prowadzonej gospodarki leśnej należy propagować wiązy w odnowieniu lasu, a także w zadrzewieniach i założeniach parkowych. Konieczna jest ochrona wszystkich skupisk starych wiązów, a nawet pojedynczych drzew, i dosadzanie w ich pobliżu młodego pokolenia, aby utrzymać ciągłość potencjalnej bazy rozwojowej. | |
| Summary | It is a very rare, local and declining Mediterranean species, associated with elms which are also in decline, as attacked by Dutch elm disease. In Poland it has not been noted for about 30 years. A gradual reduction in its food base has been observed as well. It is known from 6 localities in the country, of which only 2 (Poznań and Świętokrzyski National Park) were reported from the period of 1951-1975, the remaining ones are dated from the earlier period. As to conservation proposals, it is recommended that elms should be promoted in forest regeneration, as well as in forest plantations and parks. Conservation of all groups of old elms as well as planting of young elm generation is needed to secure the future basis for development of rare insect species, including Saperda punctata. | |
| Źródła informacji | Adlbauer K., Bregant E. 1979. Erste gesicherte Fundmeldung der Bockkäfer Rhopalopus femoratus und Saperda punctata aus der Steiermark (Coleoptera, Cerambycidae). Mitt. naturwiss. Ver. Steiermark 109: 201-203.  Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1989. Chrząszcze - Coleoptera, Cerambycidae i Bruchidae. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 15: 1-312. Danilevskij M.L., Miroshnikov A.I. 1985. Zhuki-drovoseki Kavkaza (Coleoptera, Cerambycidae). Opredelitel'. Krasnodar, 419 pp. Gutowski J.M. 1995. Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) wschodniej części Polski. Prace Inst. Bad. Leś. A, 811: 1-190. Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. 155 ss. + supl. 74 ss. Sláma M.E.F. 1998. Tesaříkovití - Cerambycidae České republiky a Slovenské republiky (Brouci - Coleoptera). Vyd. M. Slama, Tisk Tercie, Krhanice: 383 pp. Śliwiński Z., Nowakowski E. 1990. Kózkowate (Coleoptera, Cerambycidae) Gór Świętokrzyskich. Fragm. faun. 33: 261-284. | |
| Autor | Jerzy M. Gutowski | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
