powiększ

Pisidium conventus Clessin, 1877
Groszkówka głębinowa
Arctic-alpine Pea Clam

Rodzina  Sphaeriidae  Kulkowate
Rząd  Veneroida  
Gromada  Bivalvia  Małże (Blaszkoskrzelne)
Typ  Mollusca  Mięczaki
   
Status  Najrzadszy gatunek spośród groszkówek występujących w Polsce, znany tylko z kilku od dawna nie potwierdzonych stanowisk (poza jednym, ostatnio odkrytym) na Pojezierzu Mazurskim i Pomorskim. Zamieszkuje profundal głębokich jezior. Niechroniony.
   
Rozmieszczenie  Gatunek holarktyczny, circumpolarny, którego zasięg obejmuje dużą część Północnej Ameryki (Heard 1963) Europy i Syberii (Ellis 1978, Piechocki 1989, Zeissler 1971). Większość stanowisk europejskich jest zlokalizowana na obszarze Fennoskandii, na Wyspach Brytyjskich oraz u podnóża Alp co sugeruje borealno-alpejskie rozmieszczenie groszkówki głębinowej w Europie (Kuiper 1974). Są też podstawą aby sądzić, że jest tu reliktem polodowcowym. Stanowiska zlokalizowane poza głównym zasięgiem mogły powstać w wyniku przenoszenia małży przez ptaki wodne (Kuiper 1974). W Polsce jest najrzadszą i najsłabiej poznaną groszkówką (Piechocki 1989, Piechocki, Dyduch-Falniowska 1993, Urbański 1957). Dotychczas znaleziona w jeziorach: (Pojezierze Mazurskie) Tarłowiska i Babięty (Berger 1960), (Poj. Suwalskie) Wigry i Wigierki (Feliksiak 1938, Piechocki 1989), a także (Poj. Pomorskie) Miedwie (Kuiper 1974) i Ostrowite (Piechocki 2002).
   
Biotop/Siedlisko  Groszkówka głębinowa jest typowym gatunkiem jeziornym zamieszkującym głównie strefę profundalu. Jej obecność w jeziorach wyznacza odpowiednio niska temperatura wody, nie przekraczająca 17°C. Optymalne warunki znajduje w temperaturze 4-7°C, co odpowiada letniej temperaturze profundalu jezior środkowoeuropejskich. W strefie subarktycznej groszkówka głębinowa zamieszkuje litoral. Jest ponadto charakterystycznym gatunkiem jezior alpejskich i stawów górskich o zimnej wodzie. Np. w Szkocji została stwierdzona w Loch Ness na wysokości 1200 m n.p.m., czy też w Silvaplanasee na wysokości 1800 m n.p.m. (Zeissler 1971). Najczęściej występuje na dnie mulistym. W Europie Środkowej zasiedla oligotroficzne jeziora do głębokości 300m (Jez. Genfer). Próby pobrane z polskich jezior pochodziły z głębokości od kilku do 55m. Gatunek ten jest niewrażliwy na niedostatek wapnia w wodzie, a także przeżywa w warunkach wyraźnego deficytu tlenowego (Glöer, Meier-Brook, Ostermann 1992, Meier-Brook 1975).
   
Biologia  Groszkówka głębinowa to małż słodkowodny o długości muszli ok. 3 mm. Dojrzałość płciową osiąga mając ok. 2 mm długości. Podobnie jak wszystkie groszkówki, jest gatunkiem hermafrodytycznym, jajożyworodnym. Zapłodnienie następuje w kanale hermafrodytycznym, a rozwój zarodków zachodzi w przekształconych w torby lęgowe (marsupia) fragmentach skrzeli. Cykl życiowy groszkówki głębinowej przebiega różnie w zależności od temperatury wody. Przy niewielkich wahaniach temperatury (3,86°C-6,85°C), osobniki rozradzają się w ciągu całego roku, dając następne pokolenie potomne krótko po wylęgu pierwszego. W skrzelach każdego osobnika rozwijają się średnio 3 embriony. Gdy wahania temperatury są znaczne, następuje zahamowanie rozrodu (na okres zimy). Małże z takich stanowisk osiągają dojrzałość płciową przy mniejszych rozmiarach ciała i w ich skrzelach rozwijają się, średnio, 2 osobniki potomne (Meier-Brook 1970). Żyje przeciętnie 3 lata.
   
Wielkość populacji w Polsce  Nie jest możliwa do oszacowania. Małż ten znany jest z 6 stanowisk, poza jednym, już dość starych i od dawna nie potwierdzonych. Ostatnio opisane stanowisko w Jez. Ostrowite tworzy dość liczna populacja, której największe zagęszczenia (3180 osobników/m2) stwierdzono na głębokości 12 m (Piechocki 2002).
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Groszkówka głębinowa jest zagrożona wyginięciem ze względu na małą liczbę stanowisk, które w dodatku przypadają na jeziora zagrożone degradacją w wyniku wzrastającej eutrofizacji i zanieczyszczenia. Brak potwierdzenia jej występowania na większości dotychczas opisanych stanowisk może znaczyć, że jest to gatunek zanikający w kraju.
   
Prognoza zmian populacji  Ze względu na niepewny status gatunku i słabe rozpoznanie jego obecnej sytuacji trudno sformułować precyzyjną prognozę dla tego gatunku. Mogą zostać odkryte nowe stanowiska, ale zagrożenie istniejących jest poważne, a niektóre (np. 19/Cj) być może już nie istnieją.
   
Aktualne sposoby ochrony  Podlega ochronie gatunkowej. Stanowiska z Suwalszczyzny - Jez. Wigry i Wigierki Zachodnie - są położone na terenie Wigierskiego Parku Narodowego. Jez. Ostrowite leży w Parku Narodowym Bory Tucholskie. Stanowisko w Jez. Tarłowiska znajduje się w granicach Mazurskiego Parku Krajobrazowego. Pozostałe dwa stanowiska nie są chronione.
   
Proponowane sposoby ochrony  Utrzymać dotychczasowe. Ponadto wskazane jest lepsze rozpoznanie statusu gatunku i przeprowadzanie wszelkich zabiegów poprawiających jakość wody jezior będących stanowiskami tego małża.
   
Summary  Pisidium conventus belongs to the rarest mussels occurring in Poland. It is a Holarctic, circumpolar species. In Poland it is known from 6 localities, of which 5 have not been confirmed for several tens of years. They were located in the Masurian Lakes, Suwałki Lake District and in the Pomerania Lake District. It lives in the profundal of large lakes. P. conventus is a stenotopic species and its optimum temperature conditions are 3.86°C-6.85°C. The populations of this mussel are threatened because of its susceptibility to environmental changes and a small number of localities, situated in lakes endangered with degradation due to water pollution and increasing eutrophication. The species is not protected by law but some localities are within protected area (Suwałki Landscape Park, Tuchola Forest National Park).
   
Źródła informacji  Berger L. 1960. Badania nad mięczakami (Mollusca) Pojezierza Mazurskiego. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. 4: 7-49.

Ellis A.E. 1978. British freshwater bivalve mollusca. The Linnean Society of London. Academic Press, London, New York, San Francisco, 109 pp., 39 figs., XV pl.

Feliksiak S. 1938. Pisidium subtruncatum Malm v. tenuilineatiformis v. n. oraz kilka nowych lub rzadkich dla Polski groszkówek (Pisidium C. Pfeiffer). Fragm. faun. Mus. Zool. Pol. 3: 485-493.

Glöer P., Meier-Brook C., Ostermann O. 1992. Süßwassermollusken. DJN, 5. Aufl. Hamburg, 81.

Heard W.H. 1963. The biology of Pisidium (Neopisidium) conventus Clessin (Pleycypoda: Sphaeridae). Papers of the Michigan Academy of Science, Arts, and Letters 48: 77-85.

Kuiper J.G.J. 1974. Een pleistocene vondst van Pisidium conventus Clessin in Nederland en de huidige geografische verspreiding van deze sort in Europa. Basteria, Leiden, 38: 27-40.

Meier-Brook C. 1970. Untersuchungen zur Biologie einiger Pisidium-Arten. Arch. Hydrobiol., Suppl. (Stuttgart) 38: 73-150.

Meier-Brook C. 1975. Der ökologische Indikatorwert mitteleuropäischer Pisidium-Arten (Mollusca, Eulamellibranchiata). Eiszeitalter u. Gegenwar, Öhringen, 26: 190-195.

Piechocki A. 1989. The Sphaeridae of Poland (Bivalvia, Eulamellibranchiata). Ann. Zool. 42: 249-320.

Piechocki A. 2002. Zasięg pionowy i liczebność groszkówek (Pisidium C. Pfeiffer) (Bivalvia, Heterodonta) w Jeziorze Ostrowite, Park Narodowy "Bory Tucholskie". W: XVIII Krajowe Seminarium Malakologiczne, Szczecin-Lubin, 24-26 kwietnia 2002. Zakład Paleooceanologii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin: 27-28.

Piechocki A., Dyduch-Falniowska A. 1993. Mięczaki (Mollusca). Małże (Bivalvia). W: Fauna Słodkowodna Polski, z. 7A, Polskie Towarzystwo Hydrobiologiczne. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, 200 ss.

Urbański J. 1957. Krajowe ślimaki i małże. Klucz do oznaczania wszystkich gatunków dotąd w Polsce wykrytych. PZWS, Warszawa, 247 ss.

Zeissler H. 1971. Die Muschel Pisidium Bestimmungstabelle für die mitteleuropäischen Sphaericeae. Limnologica 8, 2: 453-503.

   
Autor  Anna Dyduch-Falniowska & Katarzyna Zając
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009