powiększ

Argopus ahrensii (Germar, 1817)
Gruboudka Ahrensa

Rodzina  Chrysomelidae  Stonkowate
Rząd  Coleoptera  Chrząszcze
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Rzadki, kserotermiczny gatunek europejski, w wielu krajach zanikający. W Polsce stwierdzony na kilku stanowiskach w różnych częściach kraju. Ostatnio tylko na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu. Niechroniony.
   
Rozmieszczenie  Gatunek notowany ze środkowej i południowo-wschodniej części Europy (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1991, Szymczakowski 1973, Warchałowski 1978, 2000). Zachodnia i północna granica rozsiedlenia biegnie prawdopodobnie przez zachodnie Alpy i dolinę środkowego Renu po Góry Łupkowe, a stąd przez północne prowincje Niemiec i Pomorze po Kaliningrad. Przebieg południowej i wschodniej granicy niejasny. Znane są okazy z północnych Włoch, Półwyspu Bałkańskiego, Niziny Węgierskiej i zachodniego Podola (Warchałowski 1978, 2000). W Polsce dotychczas poławiany był na Dolnym Śląsku, w dolinie Olzy, na Pojezierzu Mazurskim, Wyżynie Małopolskiej, w Beskidzie Zachodnim i Wschodnim, Kotlinie Nowotarskiej, na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu (Bartkowska 1994, Borowiec 1984, Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1991, Szymczakowski 1973, Ścibior, Pawlęga 2000, Warchałowski 1978, 2000). Zdecydowanej większości tych stanowisk nie potwierdzono od blisko 100 lat (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1991, Warchałowski 1978, 2000). W latach powojennych podawany był już tylko z czterech stanowisk na Wyżynie Małopolskiej (Dwikozy k. Sandomierza), Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu (Borowiec 1984, Szymczakowski 1973, Ścibior, Pawlęga 2000, Warchałowski 2000). Ostatnio najliczniej poławiany był w Kątach II k. Zamościa (Wyżyna Lubelska) i na Białej Górze k. Tomaszowa Lubelskiego (Roztocze) (Bartkowska 1994, Borowiec L. - inf. ustna, Borowiec 1984, Warchałowski 2000). Przypuszcza się, że są to najbogatsze pod względem liczebności stanowiska tego gatunku w środkowej Europie (Borowiec 1984). Dość liczna populacja tego gatunku znajduje się również na Wyżynie Lubelskiej, w Łysakowie k. Zaklikowa (Ścibior, Pawlęga 2000).
   
Biotop/Siedlisko  W naszym kraju gatunek ściśle związany ze zbiorowiskami kserotermicznymi lub ciepłolubnymi dąbrowami. W tych też siedliskach występuje jego roślina żywicielska, powojnik prosty Clematis recta, która w naszym kraju osiąga północno-zachodnią granicę zasięgu (Szafer, Kulczyński, Pawłowski 1986).
   
Biologia  Gatunek kserotermiczny o bardzo słabo poznanej bionomii. Dorosłe chrząszcze występują na nasłonecznionych stanowiskach na liściach rośliny żywicielskiej, często w większych ilościach, bądź chodzą po ziemi bezpośrednio pod rośliną. Odławiane były od maja do września (Bartkowska 1994, Borowiec 1984, Szymczakowski 1973, Warchałowski A. 2000), przy czym maksimum ich pojawu w naszych warunkach klimatycznych przypada na sierpień (Borowiec 1984)
   
Wielkość populacji w Polsce  Trudna do oszacowania. Na znanych stanowiskach tego gatunku w ostatnich latach poławiany był dość licznie (Borowiec L. - inf. ustna, Ścibior, Pawlęga 2000). Jednakże zanikanie stanowisk sprawia, że populacje gruboudki utrzymują się już tylko na nielicznych izolowanych stanowiskach na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Trudne do precyzyjnego określenia. Prawdopodobnie związane są one z zanikaniem rośliny żywicielskiej na zarastających drzewami i krzewami terenach kserotermicznych. Proces zanikania rośliny żywicielskiej zachodzi prawdopodobnie wolniej, niż zanik chrząszcza. Roślina ta występowała kiedyś np. na północy Polski w okolicach Torunia, skąd nie jest już podawana (Szymczakowski 1973). Na Roztoczu i Wyżynie Lubelskiej powojnik prosty jest jeszcze dość pospolity i występuje na wielu stanowiskach, mimo to gruboudka większości z tych stanowisk nie zasiedla. Dużą rolę w rozwoju chrząszcza mogą odgrywać tu również przyśpieszone procesy sukcesyjne powodujące zarastanie zbiorowisk kserotermicznych.
   
Prognoza zmian populacji  Gatunek ten niewątpliwie wycofuje się z Europy Środkowej lub wymiera, o czym świadczy chociażby silny spadek liczebności populacji niemieckich (Blab i in. 1985,, Borowiec 1984, Szymczakowski 1973), gdzie prawdopodobnie gatunek ten wyginie całkowicie. Proces ten trwa tam już od XIX wieku, kiedy to zasięg tego gatunku sięgał okolic Hamburga (Szymczakowski 1973). Jego dalszego zaniku należy spodziewać się też w Polsce.
   
Aktualne sposoby ochrony  W Polsce gatunek nie jest objęty ochroną prawną. Nie chronione są również jego znane stanowiska.
   
Proponowane sposoby ochrony  Powinny polegać na ochronie rezerwatowej czynnej terenów kserotermicznych, które gatunek ten zasiedla obecnie i zapobieganiu zmianom antropogenicznym i sukcesyjnym na stanowiskach. Ochrona powinna obejmować także stanowiska rośliny żywicielskiej tego gatunku.
   
Summary  It is a rare xerothermic European species, declining in many countries. In Poland it persists at a few isolated localities in the Lublin Upland (Kąty II near Zamość, Łysaków), Roztocze (Biała Góra near Tomaszów Lubelski) and in the Małopolska Upland (Dwikozy near Sandomierz). Its host plant is Clematis recta, which in Poland reaches the north-western border of its geographical range. The shrinkage of Argopus ahrensii range has been observed in Poland for about 100 years. Its disappearance from some localities is connected in all probability with successional changes in xerothermic biotopes. Its conservation should consist in creation of partial nature reserves in xerothermic habitats, including places of the occurrence of its host plant.
   
Źródła informacji  Bartkowska J. 1994. Materiały do poznania stonkowatych (Coleoptera, Chrysomelidae) Roztocza. Fragm. faun. 37: 201-210.

Blab J., Nowak E., Trautmann W., Sukopp H. 1985. Rote Liste der gefährdeten Tiere und Pflanzen in der Bundesrepublik Deutschland. Kilda-Verlag, 245 ss.

Borowiec L. 1984. Nowe i rzadkie dla Polski gatunki stonkowatych (Coleoptera, Chrysomelidae). Pol. Pismo entomol. 53: 667-670.

Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1991. Chrząszcze - Coleoptera. Stonkowate - Chrysomelidae, cz. 2. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 17: 1-227.

Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B. 1986. Rośliny Polskie. Część I i Część II. PWN, Warszawa, 464 ss. i 555 ss.

Szymczakowski W. 1973. Dalsze materiały do znajomości chrząszczy (Coleoptera) biotopów kserotermicznych Polski. Acta. zool. cracov. 18: 183-216.

Ścibior R., Pawlęga K. 2000. Ciepłolubne gatunki stonkowatych i sprężykowatych (Col., Chrysomelidae et Elateridae) zasiedlające zbocze wapienne w Łysakowie. W: Problemy ochrony i użytkowania obszarów wiejskich o dużych walorach przyrodniczych, Janów Lubelski. Wydawnictwo UMCS, Lublin

Warchałowski A. 1978. Chrząszcze - Coleoptera, Stonkowate - Chrysomelidae. Podrodziny: Halticinae, Hispinae i Cassidinae. Klucze do oznaczania owadów Polski, 19, 94c: 1-137.

Warchałowski A. 2000. Chrysomelidae - Stonkowate (Insecta: Coleoptera). Część VII (podrodziny: Halticinae - zakończenie, Hispinae i Cassidinae). Fauna Pol. 22, 257 pp.

   
Autor  Radosław Ścibior
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009