powiększ

Pseudocleonus grammicus (Panzer, 1789)
Cudzich brunatny

Rodzina  Curculionidae  Ryjkowcowate
Rząd  Coleoptera  Chrząszcze
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  W większości krajów bardzo rzadki gatunek kserotermiczny pochodzenia śródziemnomorskiego. W Polsce stwierdzony na kilku stanowiskach w okolicy Miechowa; inne stwierdzenia niepewne lub błędne. Nie objęty ochroną gatunkową.
   
Rozmieszczenie  Zasięg gatunku wyznaczają rozproszone stanowiska na południu Europy (od Grecji po Hiszpanię) i w Kotlinie Panońskiej. Poza tym jest on znany z Armenii, Maroka, Szwajcarii, Niemiec i Polski, oraz z prowincji Östergötland w południowej Szwecji. Na terenie naszego kraju odszukano go zaledwie na ośmiu, prawdopodobnie reliktowych, stanowiskach skupionych na małej powierzchni w pobliżu Miechowa (Wyżyna Małopolska). Najstarsze notowanie pochodzi z 1954 r. i zbiega się z datą podjęcia badań faunistycznych na Wyżynie Miechowskiej. Wszystkie odkryte stanowiska należy uznać za nadal istniejące, gdyż zostały potwierdzone w latach 1991-1998. Natomiast doniesienie z Kłodzka (Gerhardt 1890, Zebe 1853) jest wątpliwe, a z Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej i Lubelskiej (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1993) - błędne.
   
Biotop/Siedlisko  Jest to gatunek wybitnie kserotermiczny, zasiedlający ciepło- i sucholubne murawy rozwijające się głównie na podłożu kredowym. Występuje przede wszystkim na zboczach wzgórz o wystawie południowej, w miejscach nieocienionych. Najczęściej można go spotkać w partiach muraw o niskiej i rozrzedzonej roślinności. Tego typu środowiska są w Polsce traktowane jako nieużytki i w związku z tym silnie zagrożone.
   
Biologia  P. grammicus jest na terenie Polski monofagiem odżywiającym się dziewięćsiłem bezłodygowym Carlina acaulis. W całym zasięgu żyje on prawdopodobnie jeszcze na kilku innych gatunkach z rodziny Asteraceae. Jego cykl rozwojowy nie został dotychczas zbadany. Imagines przebywają od połowy maja do końca lipca u nasady liści, zwykle nie więcej niż jedna para na roślinie. Są aktywne w ciągu dnia, zwłaszcza przy słonecznej, upalnej pogodzie.
   
Wielkość populacji w Polsce  Stanowiska tego gatunku w naszym kraju są rozmieszczone na obszarze ok. 150 km2. Na żadnym z nich nie zajmuje on całej powierzchni porośniętej przez dziewięćsiła bezłodygowego C. acaulis, lecz opanowuje tylko miejsca silnie nasłonecznione. Przy wyborze rośliny konkuruje prawdopodobnie z innym ryjkowcem - Larinus brevis (Herbst, 1795), gdyż tylko sporadycznie można znaleźć oba gatunki na tym samym okazie rośliny (Mazur 2001). Najliczniejsza populacja składała się z nie więcej niż 80 osobników.
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Ze względu na nieliczne i małe powierzchniowo stanowiska P. grammicus jest narażony na wymarcie nie tylko w Polsce, ale również w większej części Europy Środkowej. Biotopy, w których on żyje, są poddane wielu niekorzystnym wpływom ze strony człowieka. Zagraża im planowe, lecz nieprzemyślane obsadzanie drzewami. Duże, niekiedy nawet nieodwracalne straty przynosi także zaorywanie muraw, ich wypalanie, wydeptywanie (przez ludzi i zwierzęta domowe) i zaśmiecanie. Ostatni z wymienionych czynników, jeżeli jest połączony ze wzbogaceniem gleby w azot, może w krótkim czasie spowodować napływ pokrzyw i innych roślin nitrofilnych. Do tego należy dodać naturalną sukcesję w kierunku lasu, którą człowiek może przyspieszać. Każde z ośmiu stanowisk P. grammicus jest zagrożone przynajmniej przez jeden z podanych tu procesów destrukcyjnych.
   
Prognoza zmian populacji  Na razie nie zauważono, aby gatunek ten zmniejszał swój areał na terenie Polski. Nie ma do tego jednak odpowiedniej perspektywy czasowej, gdyż przed rokiem 1950 nie prowadzono badań na Wyżynie Miechowskiej. Jeżeli stwierdzony kierunek zmian środowisk kserotermicznych będzie się utrzymywał, to jest prawdopodobne, że w ciągu kilkudziesięciu lat stanowiska P. grammicus znikną z mapy Polski.
   
Aktualne sposoby ochrony  Nie objęty w Polsce ochroną gatunkową, jednak dwa spośród jego stanowisk leżą na terenie rezerwatów roślinności kserotermicznej.
   
Proponowane sposoby ochrony  Dla ochrony tego gatunku konieczne jest utworzenie rezerwatów częściowych lub tzw. użytków ekologicznych w miejscach, gdzie występuje. Tylko ta forma ochrony, zezwalająca na prowadzenie odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych, może okazać się skuteczna. Rezerwaty ścisłe, które - zgodnie z prawem - nie zezwalają na ingerencję człowieka, wzmacniają tylko zagrożenie wynikające z ekspansji drzew i krzewów.
   
Summary  Pseudocleonus grammicus occurs in Poland at eight localities which are scattered within an area of about 150 km2 in the environs of Miechów (Małopolska Upland). At all these sites, discovered after 1953, the species still persists. The largest observed population included no more than 80 individuals. The species is a typical representative of the termophilous fauna. It inhabits xerothermic grasslands, particularly those growing on chalk substratum. Not protected by law in Poland. Protected are only two populations which occur in strict nature reserves. The principal threats to this species include unfavourable changes in xerothermic habitats, caused by their afforestation (or overgrowing as the result of natural succession, accelerated by man), ploughing, burning, trampling and littering.
   
Źródła informacji  Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1993. Chrząszcze - Coleoptera. Ryjkowce - Curculionidae, cz. 1. Katalog fauny Polski. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa, 23, 19: 1-304.

Gerhardt J. 1890. Fortsetzung des Letzner`schen Verzeichniss der Käfer Schlesiens. Zeitschr. Ent., Breslau, N. F., 15: 285-348.

Mazur M. 2001. Ryjkowce kserotermiczne Polski (Curculionoidea: Nemonychidae, Attelabidae, Apionidae, Curculionidae). Studium zoogeograficzne. Monografie Fauny Polski 22: 1-378.

Zebe G. 1853. Synopsis der bisher in Deutschland aufgefundenen Coleoptera, Ent. Zeit. (Stettin) 14: 173-182.

   
Autor  Mieczysław Mazur
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009