powiększ

Cerophytum elateroides (Latreille, 1804)
Kolcoszyjek sprężykowy

Rodzina  Cerophytidae  
Rząd  Coleoptera  Chrząszcze
Gromada  Insecta  Owady
Typ  Arthropoda  Stawonogi
   
Status  Rzadko notowany gatunek europejski, prawdopodobnie zanikający w całym areale swego występowania. W Polsce stwierdzony tylko na Pogórzu Zachodniosudeckim; nie objęty ochroną gatunkową.
   
Rozmieszczenie  Gatunek znany dotychczas z Europy Zachodniej (Holandia, Belgia, Francja, Szwajcaria, północne Włochy, Niemcy) i Środkowej (Czechy, Słowacja, Austria, Węgry, Bośnia i Hercegowina, Rumunia, Mołdawia). Podawany też z Rosji, lecz wschodnia granica jego zasięgu nie jest dotychczas określona. Częściej notowany we Francji i w zachodnich Niemczech, na pozostałym obszarze stwierdzany sporadycznie, a duża część danych pochodzi z XIX wieku (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985, Burakowski 1991, Burakowski, Śliwiński 1981). W Polsce znany jest tylko z jednego stanowiska w Maciejowcu koło Jeleniej Góry.
   
Biotop/Siedlisko  Cerophytum elateroides zamieszkuje widne, ciepłe lasy liściaste i mieszane, w których znajduje się odpowiednia ilość starych, obumierających drzew liściastych. Najczęściej zasiedla niezagospodarowane lub słabo zagospodarowane lasy łęgowe (Burakowski 1991) w dolinach większych rzek, gdzie drzewostan - w wyniku oddziaływania wód zalewowych i kry spływającej wiosną - ma z reguły dość luźne zwarcie. Siedliskiem zastępczym bywają zadrzewienia parkowe, głównie niepielęgnowane (Burakowski, Śliwiński 1981).
   
Biologia  Cykl rozwojowy C. elateroides poznany jest jedynie częściowo. Larwy odbywają rozwój w martwym drewnie różnych drzew liściastych (Burakowski, Śliwiński 1981). Osobniki stwierdzone w Polsce odbywały rozwój w obumarłych gałęziach lipy, odłamanych i leżących na ziemi. Postacie dorosłe pojawiają się na wiosnę i spotykane bywają do lipca. W dzień prowadzą skryty tryb życia, chowając się pod odstającą korą i w jej szczelinach, w dziuplach starych drzew itp. Odbywają lot w ciepłe wieczory, przylatują do źródeł światła sztucznego (Burakowski, Mroczkowski, Stefańska 1985).
   
Wielkość populacji w Polsce  Jedyne wykazane stanowisko w Polsce prawdopodobnie już nie istnieje, gdyż usunięte zostało drzewo, na którym owad ten został stwierdzony (Burakowski, Śliwiński 1981). Wielkość polskiej populacji C. elateroides do niedawna można było szacować na co najwyżej dziesiątki osobników, co aktualnie trudno potwierdzić. Można przypuszczać, że w południowej części kraju utrzymuje się jeszcze jakaś niewielka populacja tego zanikającego chrząszcza, za czym przemawia stwierdzenie występowania tego gatunku w okolicach Pragi (Czechy) i Dessau (Niemcy) (Burakowski, Śliwiński 1981).
   
Zagrożenia i ich przyczyny  Gatunek zagrożony ze względu na prowadzenie w lasach gospodarki zrębowo-odnowieniowej i zabiegów sanitarnych, eliminujących stare, zamierające drzewa. To samo dotyczy zadrzewień w parkach, w których prowadzone są zabiegi pielęgnacyjne, polegające na usuwaniu obumierających drzew i zamarłych gałęzi. Usuwanie starych zadrzewień prowadzi się także na tzw. międzywalu w ramach regulacji rzek i działań antypowodziowych. Umieszczony jest na polskiej (Pawłowski, Kubisz, Mazur 2002) i niemieckiej "czerwonej liście", w kategorii gatunków silnie zagrożonych.
   
Prognoza zmian populacji  Ogromna rzadkość gatunku uniemożliwia określenie trendu w zakresie liczebności jego populacji, choć sądząc po redukcji liczby stanowisk z XIX i pierwszej połowy XX wieku, jest on spadkowy. Pozostanie przy dotychczasowym podejściu do starych, obumierających drzew liściastych w lasach oraz zadrzewieniach może spowodować (jeśli już to nie nastąpiło) całkowity zanik ledwie odnotowanej populacji C. elateroides w Polsce.
   
Aktualne sposoby ochrony  Gatunek - tak w Polsce, jak i za granicą - nie jest objęty żadną formą ochrony prawnej.
   
Proponowane sposoby ochrony  Warunkiem utrzymania gatunku jest ochrona starych i obumierających drzew w lasach, parkach miejskich i podworskich oraz innego rodzaju zadrzewieniach. W parkach i alejach wskazane jest co najmniej ograniczenie stosowania na takich drzewach zabiegów konserwatorskich, a ewentualny zakres i forma dopuszczalnych lub koniecznych działań powinna być każdorazowo określana przez specjalistę entomologa. Niezbędne jest zaniechanie zabiegów usuwania obumierających i martwych drzew liściastych w objętych ochroną częściową lasach parków narodowych i rezerwatów przyrody.
   
Summary  The species is known in Poland from one locality where it is likely to have become extinct. However, it is not improbable that a small population of this beetle persists somewhere in the south of the country. Its rarity may be attributed to great scarcity of suitable habitats, i.e. old dying deciduous trees growing in loose forests (e.g. in forests in great river valleys), in old parks and similar plantings. Cerophytum elateroides conservation should be focused on the maintenance of its preferred habitats; tree tending should be limited in forests, parks and other plantings to the minimum.
   
Źródła informacji  Burakowski B. 1991. Chrząszcze - Coleoptera. Cerophytidae, Eucnemidae, Throscidae, Lissomidae. Klucze do oznaczania owadów Polski 19, 35-37: 1-92.

Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J. 1985. Chrząszcze - Coleoptera. Buprestoidea, Elateroidea i Cantharoidea. Katalog fauny Polski. PWN, Warszawa, 23, 10: 1-401.

Burakowski B., Śliwiński Z. 1981. Trzy nowe gatunki chrząszczy (Coleoptera) dla fauny Polski. Przegl. zool. 25, 1: 107-119.

Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. 155 ss. + supl. 74 ss.

   
Autor  Lech Buchholz & Małgorzata Ossowska
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009