| |
| |
|
Tachina grossa (Linnaeus, 1758) | ||
| Rodzina | Tachinidae Rączycowate | |
| Rząd | Diptera Muchówki | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Gatunek muchówki notowany w rozproszeniu w różnych częściach Polski. W ostatnich dziesięcioleciach zaznaczył się wyraźny spadek liczebności i liczby stanowisk. Nie podlega ochronie gatunkowej. | |
| Rozmieszczenie | Gatunek palearktyczny, swoim zasięgiem obejmujący prawie całą Europę. Na północy dochodzi do Irlandii, Szkocji, południowej Norwegii, środkowej Szwecji i Finlandii oraz okolic St. Petersburga. Na południu Europy odnotowany w Portugalii, Hiszpanii i Włoszech. Dalej na wschód stwierdzony na Kaukazie, w północnym Kazachstanie, Kirgizji, południowej Syberii, w Mongolii (Draber-Mońko 1978, Herting 1984). Najstarsze dane z obszaru Polski pochodzą od Weigla (Weigel 1806), który wykazał ten gatunek na początku XIX wieku ze Śląska. Nowicki (Nowicki 1873) podawał go również z Karpat, ale materiał prawdopodobnie nie pochodził z terenów naszego kraju. W latach 1896-97 muchówkę tą stwierdzono również w Borach Tucholskich (Rübsaamen 1901), na licznych stanowisk na Pomorzu Zachodnim (Słupsk i okolice, Ustka, Orzechowo, Darłowo, Trzebiatów, Szczecin) (Karl 1937), w okolicach Gdańska (Czwalina 1893) i w Puszczy Białowieskiej (Sack 1925). Po drugiej wojnie światowej rączyca wielka była wykazana z Mazowsza (Draber-Mońko 1981, Karczewski 1961), Małopolski (Karczewski 1979, Kowalczyk 1996), Gór Świętokrzyskich (Karczewski 1983), Bieszczadów (Draber-Mońko 1971), Beskidu Wschodniego (Soszyński B. - mat. niepubl.) oraz Pienin (Draber-Mońko 1978). W latach 90. stwierdzono ją na Pojezierzu Mazurskim - w Rubcowie (Kowalczyk 1996), i Górznieńsko-Lidzbarskim Parku Krajobrazowym (Szpila 1999), w Kotlinie Biebrzańskiej - w rejonie m. Kuligi (Osmanki - mat. niepubl.) i Gugny (Bystrowski C. - mat. niepubl.) oraz na Podlasiu (Bystrowski C. - mat. niepubl., Palaczyk A. - mat. niepubl.) i w Kotlinie Nowotarskiej (Bystrowski C. - mat. niepubl.). | |
| Biotop/Siedlisko | T. grossa występuje na łąkach, polanach, torfowiskach oraz wrzosowiskach przylegających do kompleksów leśnych, odznaczających się naturalnym charakterem i luźną strukturą. | |
| Biologia | Muchówka ta jest parazytoidem rozwijającym się najczęściej w larwach niektórych dużych gatunków motyli. Jej podstawowymi żywicielami są Lasiocampa quercus oraz Macrothylacia rubi (Tschorsnig, Herting 1994). Rzadziej pasożytuje na innych przedstawicielach barczatek Lasiocampa trifolii, Dendrolimus pini lub sporadycznie na gatunkach należących do innych rodzin tj. brudnicowatych Lymantriidae i zawisakowatych Sphingidae (Herting 1960). Samica składa na ciało żywiciela jajo, z którego natychmiast wylęga się larwa pierwszego stadium. Może złożyć nawet do 20 tys. jaj (Zimin, Kolomiets 1984). Larwy pierwszego stadium przebijają oskórek gąsienicy i przedostają się do jej wnętrza. Dojrzała larwa parazytoida nie opuszcza żywiciela i przeobraża się we wnętrzu martwej larwy lub poczwarki żywiciela (Karczewski 1983). Pojaw owadów trwa od końca czerwca do początku września. Imagines żywią się nektarem różnych roślin, należących głównie do rodzin Apiaceae, Lamiaceae czy Asteraceae. Wyprowadza jedną generację w roku. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Niegdyś w niektóre lata gatunek ten był w Polsce często obserwowany (Riedel 1934). Mogą o tym świadczyć liczne osobniki odławiane na początku ubiegłego wieku na Pomorzu (od kilkunastu do kilkudziesięciu osobników na jednym stanowisku - kolekcja Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie). Obecnie muchówka ta występuje bardzo lokalnie i pojedynczo, w dużym rozproszeniu. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Za podstawowe przyczyny zanikania omawianego gatunku należy uważać powszechne zmiany w użytkowaniu gruntów, np. likwidację naturalnych terenów otwartych i rzadko zakrzaczonych łozowisk. Na pogorszenie warunków życia tego owada wpływa też intensywna produkcja łąkarska, której nieodłącznie towarzyszą melioracje i zmiany w charakterze zbiorowisk roślinnych. Przekształcenia takie mają najprawdopodobniej ścisły związek ze zmianami liczebności gąsienic - żywicieli tej muchówki. | |
| Prognoza zmian populacji | Należy przypuszczać, że populacje tego gatunku będą ustępowały z terenów o zintensyfikowanej gospodarce rolnej, łąkarskiej czy leśnej, nastawionej na wysoką wydajność produkcyjną. Dłużej utrzymają się na terenach niezmienionych i odpowiednio chronionych. Generalnie gatunek ma ciągle w naszym kraju dobre warunki rozwoju. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Chroniony na terenach parków narodowych, np. Biebrzańskiego PN, gdzie istnieją stanowiska jego regularnego występowania. Stwierdzony również w obrębie Świętokrzyskiego (Karczewski 1979) i Bieszczadzkiego PN (Draber-Mońko 1971). | |
| Proponowane sposoby ochrony | Wysiłek należy skierować na ochronę podstawowych siedlisk rączycy wielkiej, tzn. dolin rzecznych, łąk śródleśnych, torfowisk oraz wrzosowisk, które są miejscem występowania rączycy i jej żywicieli. Ochrona gatunkowa nie wydaje się na razie konieczna. | |
| Summary | Tachina grossa is a parasitoid developing in the larvae of some butterfly species. It was reported from almost the whole area of Poland; now, it occurs only in some regions of the country. It lives in open areas (meadows, peat land, and heaths) adjacent to forests. During the last several decades a strong decrease in the numbers of its localities and in its population has been noted, which is most probably connected with anthropogenic transformations and chemical pollution of T. grossa habitats. These factors affect the occurrence of both imagines of T. grossa and its hosts. The species is not protected by law. | |
| Źródła informacji | Czwalina G. 1893. Neues Verzeichnis der Fliegen Ost- und Westpreussens. - Beiträge zum Osterprogramm des Altstadtischen Gymnasiums (Königsberg) 9: 1-34.  Draber-Mońko A. 1971. Niektóre Calyptrata (Diptera) Bieszczadów. Fragm. faun. 17: 483-543. Draber-Mońko A. 1978. Scatophagidae, Muscinae, Gasterophilidae, Hippoboscidae, Calliphoridae, Sarcophagidae, Rhinophoridae, Oestridae, Hypodermatidae i Tachinidae (Diptera) Pienin. Fragm. faun. 22: 51-229. Draber-Mońko A. 1981. Tachinid flies (Diptera, Tachinidae) of Warsaw and Mazovia. Memorab. zool., Warszawa 35: 141-162. Herting B. 1960. Biologie der westpaläarktischen Raupenfliegen (Dipt., Tachinidae). - Monogr. angew. Ent. Berlin 16: 188 ss. Herting B. 1984. Catalogue of Palearctic Tachinidae (Diptera). Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde, Seria A, Biologie 369: 1-228. Karczewski J. 1961. Przyczynek do znajomości fauny rączycowatych (Tachinidae Dipt.) odwiedzających kwiaty goryszów (Peucedanum oreoselinum L., P. palustre Mich., Umbelliferae). Sylwan 2: 27-38. Karczewski J. 1979. Tachinid flies (Diptera, Tachinidae) in the Jędrzejów district. Memorab. zool. 31: 3-28. Karczewski J. 1983. Calliphoridae, Sarcophagidae, Rhinophoridae and Tachinidae (Diptera) of the natural monument reservations of Holy Cross National Park. Fragm.faun. 28: 39-72. Karl O. 1937. Die Fliegenfauna Pommerns. Diptera Brachycera. (Fortsetzung und Schluß.). Stettin. ent. Ztg. (Stettin) 98: 125-159. Kowalczyk J.K. 1996. Nowe stanowiska interesujących gatunków muchówek (Diptera) w Polsce. Wiad. entomol. 15, 2. Nowicki M. 1873. Beiträge zur Kenntnis der Dipterenfauna Galiziens. Krakau, 35 ss. Riedel M.P. 1934. Die bei Frankfurt (Oder) vorkommenden Arten der Dipteren - Familie Tachinidae (einschl. Sarcophagidae). Dtsch. ent. Z. (Berlin): 252-272. Rübsaamen E.H. 1901. Orthoptera. In: "Bericht über meine Reisen durch die Tucheler Heide in den Jahren 1896 und 1897. VI. Orthoptera, Odonata und Rhynchota (Ausser Aphidae und Coccidae). Bestimmt von Dr. Th. Kuhlgatz-Berlin". Schr. Naturf. Ges. Danzig, N. F. (Danzig) 10, 1-2: Sack P. 1925. Die Zweiflügler des Urwaldes von Bialowies. Ein Beitrag zur Dipterenfauna von Lithauen. Abh. Bayer. Akad. Wiss., München, suppl. 6-9: 259-277. Szpila K. 1999. Muchówki wyższe (Diptera: Caliptrata) Gorzniańsko-Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego. II. Tachinidae. Wiad. entomol. 18 (2):111-120. Tschorsnig H.P., Herting B. 1994. Die Raupenfliegen (Diptera: Tachinidae) Mitteleuropas: Bestimmungstabellen und Angaben zur Verbreitung und Ökologie der einzelnen Arten. Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde (A), Stuttgart, 506: 170 ss. Weigel J.A.V. 1806. Geographische, naturhistorische und technologische Beschreibung des souverainen Herzogthum Schlesiens. Zehnter Theil. Verzeichniss der bisher entdecten, in Schlesien lebenden Thiere. Berlin, VIII + 4 nlb. + 358 + 2 nlb. ss. Zimin L.S., Kolomiets N.G. 1984. Parasitic Diptera of the fauna of the USSR (Diptera, Tachinidae), Novosibirsk 232 pp. | |
| Autor | Cezary Bystrowski | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
