| |
| |
|
Modicogryllus frontalis (Fieber, 1844) | ||
| Rodzina | Gryllidae | |
| Rząd | Orthoptera Prostoskrzydłe | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Gatunek rzadki i zanikający w Europie Środkowej, w tym także w Polsce. Godny zainteresowania m.in. jako ewentualny wyznacznik stanu i etapu sukcesyjnego muraw kserotermicznych. Niechroniony. | |
| Rozmieszczenie | Wschodnia i częściowo środkowa Europa, na południu po zachodnie rejony Półwyspu Bałkańskiego, Azja Mniejsza, południowa Syberia. W Europie na zachodzie gatunek ten sięgał do Niemiec, jednak w ciągu ostatnich dziesięcioleci na większości stanowisk wyginął (Bellmann, Luquet 1995). W Polsce znany z licznych stanowisk od okolic Poznania, Płocka i Warszawy na północy, do okolic Krakowa, Rudnika nad Sanem i Narola na południu. Wiele z nich ma już jednak charakter historyczny. W XIX w. podany z Górnego Śląska (Kelch 1852) i okolic Głogowa (Zeller 1854). W pierwszej połowie XX w. wykazany z okolic Puław (Pylnov 1913, Zajcev 1908), z Ujazdu (Kuntze, Noskiewicz 1938), Ludwikowa pod Poznaniem (Wodziczko, Krawiec, Urbański 1938), z okolic Zwierzyńca na Roztoczu (Bazyluk 1947, Skuratowicz 1946, Urbański 1949) i z Dziergowic w Lasach Raciborskich (Bazyluk 1954). Dużo informacji o występowaniu świerszczyka w Polsce podano w latach 1951-1975: z okolic Kozienic (Bazyluk W. 1956, 1957), z okolic Poznania i Wolsztyna (Urbański 1956), z licznych miejscowości na Wyżynie Krakowskiej, z okolic Pińczowa i Gór Pieprzowych (Szymczakowski 1957), z Natalina koło Wyszkowa i okolic Płocka (Liana 1966), z licznych miejscowości na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, w dolinie Nidy, na Wyżynie Sandomierskiej i w okolicach Kielc (Liana 1975, 1976). W latach 1975-1977 świerszczyk szary został znaleziony na wielu stanowiskach na Wyżynie Lubelskiej i na Roztoczu (Liana 1978). Później jedynie na kilku stanowiskach na Roztoczu (Liana 1994) oraz w Rudniku (Kotlina Sandomierska). Od dawna nie zostały potwierdzone stanowiska w Wielkopolsce, na Mazowszu, w Górach Świętokrzyskich i w okolicy Krakowa. | |
| Biotop/Siedlisko | Tereny otwarte, najczęściej murawy kserotermiczne w stadiach inicjalnych, rzadziej murawy naskalne lub (bardzo rzadko) psammofilne. | |
| Biologia | Gatunek termo- i geofilny, ukrywa się w szczelinach gleby, skał, pod kamieniami. Odżywia się detrytusem i pokarmem roślinnym. Rozwój osobniczy prawdopodobnie może się przedłużać do dwóch lat, w naszych warunkach zimuje w różnych stadiach rozwojowych. | |
| Wielkość populacji w Polsce | Niemożliwa do określenia, zwłaszcza bez aktualnej inwentaryzacji współczesnych stanowisk. Ze względu na ukryty tryb życia (dotyczy to szczególnie larw) trudno jest określić liczebność gatunku na konkretnym stanowisku. | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Podstawowym zagrożeniem świerszczyka szarego (Liana 1992) jest zanikanie preferowanych przez niego środowisk, często na skutek niewłaściwej, biernej ochrony muraw kserotermicznych (np. na Wyżynie Miechowskiej). Jako gatunek geofilny jest silnie narażony (podobnie jak inne Grylloidea) na chemiczne skażenie środowiska. Przedstawiona mapa nie ilustruje dobrze zagrożenia, ponieważ wyraźny regres gatunku w Polsce obserwowany jest od niespełna dwudziestu lat. Widoczne jest jednak ograniczanie areału do wyżynnych regionów. | |
| Prognoza zmian populacji | Wyraźne wycofywanie się gatunku z zachodnich części areału, zmniejszanie się liczebności na zachowanych dotąd stanowiskach wskazuje na regres gatunku i każe przewidywać dalsze negatywne zmiany w krajowej populacji Modicogryllus frontalis. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Teoretycznie korzysta z ochrony obszarowej w niektórych rezerwatach przyrody (tzw. stepowych), jednak ze względu na tempo sukcesji zarośli i zbiorowisk leśnych w obiektach biernie chronionych stan populacyjny świerszczyka szarego w takich obiektach bywa gorszy niż na terenach umiarkowanie użytkowanych. Nie podlega ochronie gatunkowej. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Tylko czynna ochrona muraw kserotermicznych i naskalnych może zahamować sukcesję zbiorowisk zaroślowych i leśnych, stanowiącą jedną z przyczyn zanikania M. frontalis. Ze względu na wartość gatunku jako wskaźnika kondycji środowisk kserotermicznych należałoby przeprowadzić szczegółową jego inwentaryzację z uwzględnieniem wszystkich stanowisk historycznych. Przynajmniej na wybranych stanowiskach, o szczególnie cennej florze i faunie, należy zastosować ochronę aktywną hamującą sukcesję, a nawet gdzieniegdzie przywracającą stadia inicjalne. | |
| Summary | Modicogryllus frontalis is a rare and declining species in both Central Europe and Poland. Theoretically, its localities are protected in a few steppic nature reserves which here and there are being overgrown with shrubs and trees; this accelerates local declines of the species. Because of its value as an indicator species (to evaluate succession stages of grasslands and their fauna) it is postulated to make an inventory of the species and to control plant succession in selected localities. | |
| Źródła informacji | Bazyluk W. 1947. Szarańczaki (Orthoptera) okolic Zwierzyńca (Zamojszczyzna). Fragm. faun. Mus. Zool. Pol. 5: 123-137.  Bazyluk W. 1954. Badania nad prostoskrzydłymi (Orthoptera), karaczanami (Blattodea) i skorkami (Dermaptera) północno-zachodniej Polski. Pr. Kom. Biol. Wydz. Mat.-Przyr. PTPN 15: 131-147. Bazyluk W. 1956. Prostoskrzydłe - Orthoptera (Saltatoria). W: Klucze do oznaczania owadów Polski. PWN, Warszawa, 9: 166 ss. Bazyluk W. 1957. Nowe dla Polski lub rzadsze gatunki z rzędów Blattodea, Mantodea, Orthoptera i Dermaptera. Fragm. faun. 7: 263-282. Bellmann H., Luquet G. 1995. Guide des Sauterelles, Grillons et Criquets d'Europe occidentale. Paris, 383 pp. Kelch A. 1852. Orthoptera Oliv. (et omn. Auct.) Oberschlesiens. Zu der öffentlichen Prüfung aller Klassen des Königlichen Gymnasiums zu Ratibor und der Entlassung der Abiturienten den 5. und 6. April ladet ergebenst ein das Lehrer-Collegium. Ratibor, 1-3. Kuntze R., Noskiewicz J. 1938. Zarys zoogeografii polskiego Podola. Pr. Nauk. Wyd. TN, Dz. II, Lwów 4, 538 ss. Liana A. 1966. Prostoskrzydłe (Orthoptera) Mazowsza. Fragm. faun. 12: 239-280. Liana A. 1975. Świerszcze (Orthoptera, Grylloidea) Polski. Fragm. faun. 20: 179-210. Liana A. 1976. Prostoskrzydłe (Orthoptera) siedlisk kserotermicznych na Wyżynie Małopolskiej. Fragm. faun. 20: 469-558. Liana A. 1978. Prostoskrzydłe (Orthoptera) w siedliskach kserotermicznych Wyżyny Lubelskiej. Fragm. faun. 23: 83-135. Liana A. 1992. Owady prostoskrzydłe Orthoptera. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Z. Głowaciński (red.). ZOP i ZN PAN, Kraków, 83-89. Liana A. 1994. Prostoskrzydłe (Orthoptera) Roztocza. Fragm. faun. 37: 141-165. Pylnov E. 1913. Fauna okrestnostej g. Novo-Aleksandrji Ljublinskoj gub. I. Prjamokrylyja (Orthoptera Saltatoria). Zap. Novo-Aleksandr. Inst. S. Ch. I Lesov (S.-Peterburg') 22: 57-66. Skuratowicz W. 1946. Mało znane rezerwaty przyrodnicze Zamojszczyzny. Chrońmy przyr. ojcz. 2, 3/4: 14-17. Szymczakowski W. 1957. Występowanie Acheta frontalis (Fieb.) (Orthoptera, Gryllidae) na Wyżynie Małopolskiej. Pol. Pismo entomol. 26: 109-112. Urbański J. 1949. W sprawie ochrony szczątków zespołów kserotermicznych na Tartacznej Górze koło Zwierzyńca (Zamojszczyzna). Chrońmy przyr. ojcz. 5, 1/2/3: 62-66. Urbański J. 1956. Fauna jako wskaźnik stepowienia Wielkopolski. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 7: 65-78. Wodziczko A., Krawiec F., Urbański J. 1938. Pomniki i zabytki przyrody Wielkopolski. Wyd. Okr. Kom. Ochr. Przyr. Wielkop. i Pomorze, Poznań, 8: 1-472. Zajcev F.A. 1908. K entomofaune okrestnostej Novoj Aleksandrij, Ljublinskoj gub. Rus. Ent. Obozr. (St. Peterburg) 8: 155-158. Zeller Ph.Ch. 1854. Neue Arten für die Schlesien. Z. Ent. (Breslau) 8: 9-14. | |
| Autor | Anna Liana | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
