| |
| |
|
Ametropus fragilis Albarda, 1878 | ||
| Rodzina | Ametropodidae | |
| Rząd | Ephemeroptera Jętki | |
| Gromada | Insecta Owady | |
| Typ | Arthropoda Stawonogi | |
| Status | Gatunek euroazjatycki o szerokim, ale dysjunktywnym zasięgu. Rzadko występujący w rzekach Europy wschodniej, Syberii i Dalekiego Wschodu. W Polsce znany z kilku stanowisk, ostatnio tylko z Bugu i Narwi. Silnie zagrożony wyginięciem. | |
| Rozmieszczenie | Występuje w Europie (Polsce, Czechach, Słowacji, Litwie, Estonii, Bułgarii) (Kazlauskas 1962, 1968, Landa 1969, Landa, Soldán 1985, Russev 1968); informacja o jego znalezieniu w Holandii pochodzi z końca XIX w. (Keffermüller 1957a). Podawany także z Dniepru (Tshernova 1937) oraz rzek północnej części Uralu m.in. z Peczory, Obu na Syberii i Amuru na Dalekim Wschodzie (Brodskij 1930, Tshernova 1937, 1941, 1952, 1958). W Polsce jeden okaz dorosłego owada znaleziono w 1936 r. pod Bydgoszczą (Mikulski 1936); później również w Sanie (Sowa 1975), Warcie (Jażdżewska 1973, Keffermüller 1957a, 1959), Widawce i Pilicy (Jażdżewska 1973), dolnej Wiśle (Wójcik 1963), a ostatnio w Bugu i Narwi (Głazaczow 1998, 1999). | |
| Biotop/Siedlisko | Larwy żyją w średnich i dużych rzekach nizinnych (do wysokości 200 m n.p.m.) (Landa, Soldán 1985, 1989). Jest to typowy gatunek psammofilny, związany z luźnym dnem piaszczystym (czasem z małą domieszką detrytusu), piaszczysto-gliniastym, piaszczysto-żwirowym, a także piaszczystym zamulonym, pokrytym grubą warstwą materii organicznej (gałęzie drzew, liście) (Głazaczow 1998, Jażdżewska 1973, Landa 1969). Preferuje siedliska z dość silnym prądem wodnym (ok. 1m/s), wody beta-mezosaprobowe o głębokości 1-2 m (Keffermüller 1959, Landa 1969, Soldán 1992). | |
| Biologia | Słabo poznana. Larwy typu pływającego, z małą głową, często zagrzebują się w piasku, wystawiając na jego powierzchnię jedynie I parę odnóży oraz szczeciny odwłokowe. Odżywiają się martwą materią organiczną oraz glonami, należą więc do grupy troficznej zbieraczy (Jażdżewska 1973, Kazlauskas 1962) Cykl rozwojowy najprawdopodobniej wielopokoleniowy; wyloty pierwszego pokolenia owadów dorosłych trwają od kwietnia do początku czerwca, drugie pokolenie pojawia się w końcu sierpnia-września. Przeobrażenie następuje w godzinach przedpołudniowych na powierzchni wody (Głazaczow 1998, Jażdżewska 1973, Keffermüller 1959). | |
| Wielkość populacji w Polsce | W Polsce, tak jak na całym obszarze występowania, gatunek ten żyje na rozproszonych, pojedynczych stanowiskach, tworząc małe i bardzo małe populacje liczące setki lub tysiące osobników w stanie larwalnym. Obserwuje się systematyczne zanikanie stanowisk, na których do niedawna występował (np. w Wiśle, Warcie). Na ostatnio odkrytym stanowisku w Bugu i Narwi zagęszczenie larw wynosiło od jednego do kilkunastu osobników na 1 m kwadratowy powierzchni dna (Głazaczow 1998, Kłonowska-Olejnik M. - mat. niepubl.). | |
| Zagrożenia i ich przyczyny | Bezpośrednim zagrożeniem dla gatunku jest zanik siedlisk z piaszczystym, mało zwartym dnem. Regulacja rzek zmieniła w zasadniczy sposób morfologię koryt oraz strukturę osadów dennych, uniemożliwiając życie w nich gatunków stenotopowych, silnie wyspecjalizowanych. Zatem postępującą degradację siedlisk należy uznawać za główną przyczynę zanikania gatunku. | |
| Prognoza zmian populacji | Jeśli zniszczone zostaną ostatnie, istniejące jeszcze stanowiska gatunkowi grozi w kraju całkowity zanik. | |
| Aktualne sposoby ochrony | Pomimo że jest gatunkiem silnie zagrożonym wyginięciem (Głazaczow 1998, Keffermüller 1959, Soldán 1992), nie podlega w Polsce jakiejkolwiek ochronie prawnej. | |
| Proponowane sposoby ochrony | Wskazane jest wydzielenie rezerwatów rzecznych w miejscach, gdzie jeszcze można spotkać larwy, a tym samym należy bezwzględnie zaniechać prac regulacyjnych na tych odcinkach rzeki. Poza tym niezbędna jest ochrona wód przed zanieczyszczeniem. | |
| Summary | It is a psammophilous species, living in rivers with loose sandy bottom. Larvae of a burrower and swimmer type; they may very quickly dig themselves in sand. In Poland it is known from a few localities; recently only reported from the Bug and Narew rivers. A direct threat to the species is loss and degradation of suitable habitat, mostly as the result of hydro-engineering work (channelization) on rivers and their increasing pollution. Not protected by law. It is suggested to designate river nature reserves in places where larvae of this species still exist. | |
| Źródła informacji | Brodskij K.A. 1930. K poznaniu Ephemeroptera južnoj Sibiri. Rus. Ent. Obozr. 24: 31-40.  Głazaczow A. 1998. Mayflies inhabiting the sandy bottom in the rivers Bug and Narew (North East Poland). In: Advances in river bottom ecology. G. Bretschko & J. Helešic (eds.). Backhuys Publishers, Leiden: 171-174. Głazaczow A. 1999. Psammofilne jętki (Ephemeroptera), ginący element fauny polskich rzek. Roczn. nauk. Tow. Ochr. Przyr. "Salamandra" 3: 75-86. Jażdżewska T. 1973. Notes on the biology and ecology of the mayfly Ametropus eatoni Brodskij (Ephemeroptera). Pol. Pismo entomol. 43: 469-477. Kazlauskas R. 1962. Neue Angaben über die Eintagsfliegenfauna des Baltikums. Gidrobiol. Issledovanija 3: 147-150. Kazlauskas R. 1968. Podenki (Ephemeroptera) reki Njamunas. Naucz. Trudy Zaved. Lit. SSR, Biologija: 197-206. Keffermüller M. 1957a. Kilka rzadkich w Polsce gatunków jętek (Ephemeroptera). Fragm. faun. 7 (9): 253-262. Keffermüller M. 1959. Nowe dane dotyczące jętek (Ephemeroptera) z rodzaju Ametropus Alb. i Behningia Lest. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Prace komisji biologicznej, 19(5): 1-32. Landa V. 1969. Jepice - Ephemeroptera. Fauna ČSSR. Academia, Praha, 350 pp. Landa V., Soldán T. 1985. Distributional patterns, chorology and origin of the Czechoslovak fauna of mayflies (Ephemeroptera). Acta ent. bohemoslov. 82: 241-268. Landa V., Soldán T. 1989. Rozšířeni řádu Ephemeroptera v ČSSR s ohledem na kvalitu vody. Academia, Praha, 172 pp. Mikulski J.S. 1936. Fauna słodkowodna Polski. Jętki (Ephemeroptera). Wyd. Kasy Mianowskiego, Warszawa, 168 ss. Russev B. 1968. Ökologische Untersuchungen über die Ephemeropterenlarven der Donau vor dem Bulgarischen Ufer. Limnologische Berichte der X Jubiläumstagung Donauforschung, Sofia: 295-303. Soldán T. 1992. Jepice - Ephemeroptera. In: Red book of endangered and rare species and plants of Czechoslovakia. L. Škapec (ed.). Príroda, Bratislava: 60-62. Sowa R. 1975. Ecology and biogeography of mayflies (Ephemeroptera) of running waters in the Polish part of the Carpathians. 1. Distribution and quantitative analysis. Acta hydrobiol. 17(3): 223-297. Tshernova O.A. 1937. Die Eintagsfliegen des Dnjepr-Flusses. Trudy Gidrobiol. Stants. AN USSR, 3-23. Tshernova O.A. 1941. Fauna podenok evropejskogo severa SSSR. Zool. Żurn. 20: 213-236. Tshernova O.A. 1952. Podenki (Ephemeroptera) bassejna reki Amur i prilezaszczich vod i ich rol v pitanii amurskich ryb. Trudy Amursk. Ichtiolog. Eksped. 1945-1949, 3: 229-360. Tshernova O.A. 1958. Geograficzeskoje rasprostranenie podenok (Ephemeroptera) i osobennosti fauny bassejna Amura. Ent. Obozr. 37: 64-84. Wójcik S. 1963. Fauna jętek (Ephemeroptera) Wisły pod Tczewem. Zesz. Nauk. Uniw. Pozn., Biologia, 4: 102-120. | |
| Autor | Małgorzata Kłonowska-Olejnik | |
 |  |
COPYRIGHT © IOP PAN 2004-2009 |
)
