Schemat opisu gatunku

     Uwzględnione w tym opracowaniu gatunki opisano według jednego schematu, który różni się nieco od schematu przyjętego w nowym wydaniu „czerwonej księgi” poświęconemu kręgowcom (Głowaciński – red. 2001). Tak jak już wspomniano, przede wszystkim uproszczono formę zapisu tekstów oraz klasyfikację gatunków z grupy wymarłych (EX) i niższego ryzyka (LR). Użyte skróty w zapisie nazw łacińskich taksonów objaśniono w słowniku.

Prezentacja gatunku. Pełna nazwa gatunkowa łacińska z autorem i rokiem opisu gatunku; nazwa polska i angielska (jeśli są w użyciu); niżej rząd i rodzina w wersji łacińskiej i polskiej (jeśli formalnie wersja polska istnieje). W niektórych przypadkach (np. ślimaki lądowe) polskie nazewnictwo zostało zweryfikowane i uzupełnione przez autorów. Synonimy gatunków przytoczono tam, gdzie są w wymiennym użyciu lub zostały niedawno wycofane. Każdemu gatunkowi nadano jedną z kategorii zagrożeń oznaczonych symbolami EX, EX?, CR, EN, VU, LR zgodnie z zaleceniami i kryteriami IUCN, a także w ścisłym respektowaniu klasyfikacji zastosowanej w krajowej „Czerwonej liście zwierząt ...” (Głowaciński – red. 2002). Dopuszczono zmiany kategorii względem Listy, jeśli przemawiają za tym nowe fakty.
     Obecne i historyczne rozmieszczenie gatunku przedstawiono na mapie Polski ze specjalną siatką koordynatów geograficznych, zastosowaną już w poprzednich wydaniach „Polskiej czerwonej księgi zwierząt” (1992, 2001). Rozmieszczenie stanowisk poszczególnych gatunków ukazano za pomocą zróżnicowanych treściowo i czasowo znaków punktowych (zob. objaśnienia mapy).
     Zastosowana siatka koordynatów dzieli obszar Polski na 290 „dużych pól”, każde o powierzchni około 1250 km² (bok 1/6º). Pola te oznaczono podwójnie: cyfrą arabską – na kierunku równoleżnikowym i dużą literą – na kierunku południkowym. „Pola duże” składają się z 12 mniejszych, podstawowych (ozn. a-l), każde z nich o powierzchni około 100 km². Znaki stawiane są w „polach małych” według zasady: w jednym polu jeden najbardziej aktualny znak. Jeśli stanowisko wypadło dokładnie na linii siatki współrzędnych, znaki umieszczono po obu stronach linii (np. Siro carpaticus – Hnatowe Berdo: 18/Sd,g), chyba że jakieś względy logiczne (np. brak siedlisk danego gatunku po jednej ze stron) przemawiały za odstępstwem od tej zasady. W niektórych przypadkach, zwłaszcza dotyczących starych danych bez bliższej lokalizacji stanowisk, oznaczenia wstawiano w miejscach najbardziej prawdopodobnych, bądź – w razie większych wątpliwości – rezygnowano z nanoszenia takich informacji na mapę. Znak zapytania „?” postawiony przy sygnaturze oznacza stanowisko niepewne, natomiast ten sam znak postawiony po obu stronach sygnatury „?...?” oznacza jedynie orientacyjną lokalizację stanowiska w danej okolicy lub regionie.
     Materiały zamieszczone w tym wydaniu księgi były kompletowane i uzupełniane do końca sierpnia 2004 roku.

Status. Kilka sygnalnych informacji o rozmieszczeniu i cechach biologicznych gatunku, jego stanie populacyjnym w kraju – zmianach liczebności, siedlisk i stanowisk, a także o zagrożeniach i ochronie gatunku.

Rozmieszczenie. Zwięzłe określenie zasięgu geograficznego gatunku oraz jego rozmieszczenia w Polsce, z uwzględnieniem podziału stanowisk krajowych na historyczne i współczesne. Treść tego rozdziału ściśle nawiązuje do załączonej mapki Polski z oryginalną siatką koordynatów (jak w poprzednich wydaniach PCKZ), oraz zróżnicowania materiału faktograficznego w przyjętych odcinkach czasowych. Wydzielenia zoogeograficzne przyjęto za Udvardym (1978; zob. schematyczna mapka) oraz niektórymi innymi pracami będącymi w powszechnym użyciu i uwzględnionymi przez autorów (np. George 1970).

Biotop/Siedlisko. Informacje dotyczące wymagań środowiskowych gatunku w różnych stadiach jego rozwoju; siedliska typowe, zastępcze, zmiany siedliskowe na terenie Polski.

Biologia. Tryb życia gatunku, z głównym uwzględnieniem populacji krajowych; rozmnażanie, cykle rozwojowe; wymagania troficzne larw i postaci dorosłych, aktywność dobowa i sezonowa, fenologia, migracje; powiązania i oddziaływanie na inne gatunki.

Wielkość populacji w Polsce. Określenie liczby i wielkości stanowisk, a jeśli to możliwe, również oszacowanie liczebności (ewentualnie zagęszczenia) krajowej czy znanej lokalnej populacji – mogą to być rzędy wielkości lub zakres rzędów wielkości (np. dziesiątki – setki osobników) dla dowolnych, dających się policzyć stadiów rozwojowych.

Zagrożenia i ich przyczyny. Zagrożenia gatunku wykazane i prawdopodobne, w miarę możności z wyjaśnieniem z czego one wynikają; czynniki limitujące (w tym rola czynników antropogenicznych, z podaniem szczegółów); zakres i powody zanikania stanowisk, uzupełniająco także w otoczeniu Polski (możliwość powołania się na czerwone księgi lub listy państw sąsiednich).

Prognoza zmian populacji. Zgodnie z tytułem hasła, ale wtedy gdy są ku temu rzeczywiste, naukowe przesłanki (analiza trendów populacyjnych, siedliskowych, PVA itp.); perspektywa czasowa prognozowania dowolna, na ile tylko uprawniają materiały.

Aktualne sposoby ochrony. Wszystkie krajowe i międzynarodowe formy ochrony służące gatunkowi: ochrona gatunkowa, rezerwatowa (w tym parki narodowe i ewent. krajobrazowe), użytki ekologiczne, pomniki przyrody (np. drzewa pomnikowe jako ostoje opisywanych gatunków), a także formy ochrony czynnej, np. hodowle restytucyjne, zabiegi utrwalające siedlisko populacji itp. Użyte sformułowania: „gatunek chroniony”, „niechroniony”, „podlega ochronie gatunkowej”, „objęty ochroną gatunkową” lub „objęty ochroną” dotyczą ostatniego rozporządzenia o ochronie gatunkowej zwierząt ministra środowiska z dnia 28 września 2004 r. (Dz.U. z 2004, nr 92, poz 880) i znaczą w każdym przypadku ochronę ścisłą. Do uwzględnienia są też międzynarodowe konwencje („miękkie prawo”), dyrektywy UE („twarde prawo”), jak też czerwone księgi i listy, mimo że nie mają one mocy prawnej.

Proponowane sposoby ochrony. Akceptacja lub krytyczne ustosunkowanie się do stosowanych rozwiązań; zaproponowanie innych rozwiązań metodycznych i/lub prawnych, zasugerowanie własnych pomysłów, uzasadnienie proponowanych zmian.

Summary. Najistotniejsze dane o stanie populacji „w pigułce”, zwłaszcza o występowaniu i zagrożeniu gatunku w Polsce, jego ochronie i statusie ochronnym; wnioski i zalecenia praktyczne dla utrzymania gatunku na terenie kraju.

Źródła informacji. Publikacje naukowe i popularnonaukowe podane w uproszczeniu do nazwisk autorów i roku wydania; źródłem danych są też autoryzowane maszynopisy, niepublikowane rozprawy doktorskie i inne dyplomowe, oraz informacje ustne. Wszystkie te źródła przytoczone są w porządku alfabetycznym z nadaniem odpowiedniej numeracji. W tekście podawane są (w nawiasach kwadratowych) tylko numery cytowanych pozycji. Pełną bibliografię poszczególnych źródeł publikowanych zawiera zbiorczy spis literatury zamieszczony na końcu książki.