Coregonus peled Gmelin, 1788
peluga
Peled

 introdukcja historyczna, w zasadzie po roku 1800introdukcja/inwazja kontynentalna, eurazjatyckiaRodzina  Coregonidae  siejowate
Rząd  Salmoniformes  łososiokształtne
Gromada  Pisces/Actinopterygii  ryby promieniopłetwe
Typ  Chordata  strunowce
 
 
 
 
 
   

powiększ

   
Uwagi taksonomiczne  W obrębie gatunku nie wyróżniono niższych jednostek systematycznych, choć wyodrębnia się formy: elongata – w rzekach, nana – karłowata i typica – Rešetnikov (1980), Skrjabin (1979).
   
Locus typicus/Terra typica  

Rzeka Peczora k. Pustozerska.

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Rodzimym obszarem pelugi są północne tereny Rosji, od rzeki Mezeń w zlewisku Morza Białego do rzeki Kołymy w zlewisku Oceanu Lodowatego, gdzie występuje w rzekach i jeziorach oraz wysłodzonych wodach morskich (Rešetnikov 1980).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Ciało wydłużone i wysokie, bocznie spłaszczone, typowo siejowate. Wygięcie linii brzucha większe od linii grzbietu. Głowa mała. Otwór gębowy końcowy. Oczy przesunięte ku przodowi. Trzon ogona za płetwą odbytową silnie zwężający się. Płetwa ogonowa głęboko wcięta. Partie brzuszne i boki jasnosrebrzyste z lekkim złotawym odcieniem. Grzbiet i górna część głowy szare z drobnymi niebieskimi plamkami. Płetwa grzbietowa szara z wieloma rzędami ciemnych plamek. W okresie pojawia się szata godowa. Grzbiet i głowa samców przybiera turkusową barwę oraz występuje wysypka tarłowa (Berg 1948).

   
Biologia, ekologia  

Żyje w rzekach i przepływowych jeziorach. W okolicy kręgu polarnego jest najpospolitszą rybą. W odróżnieniu od rodzimych gatunków z tej grupy ryb (Coregonus lavaretus, C. albula ), peluga lepiej znosi niekorzystne warunki termiczno-tlenowe. Wytrzymuje temperaturę do 30°C i warunki jezior półprzyduchowych ("jez. karasiowe" lub "płociowe").

Gatunek zooplanktonożerny. Trzon pokarmu stanowią skorupiaki planktonowe (Cladocera, Copepoda). W niektórych jeziorach ważną część pożywienia pelugi stanowią poczwarki i larwy Chironomidae. Dożywa 13-14 lat; osiąga długość 40-55 cm i masę 1,5-2,5 kg. Dojrzałość płciową osiąga w wieku 3-5 lat. Tarło od listopada do końca grudnia w temperaturze wody poniżej 8°C, najczęściej około 0°C. Płodność waha się od 3 do 175 tys. ziaren ikry, a na 1 g masy ciała przypada 42-45 jaj. Ich średnica waha się od 1,2 do 1,5 mm, a po napęcznieniu 2,0 mm. Inkubacja ikry trwa 3-4 miesięcy (Rešetnikov 1980, Szczerbowski 1993).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

W drodze introdukcji w pierwszej kolejności gatunek ten został szeroko rozprzestrzeniony w Rosji, gdzie uchodzi za rybę cenną z gospodarczego punktu widzenia i skąd została wprowadzona do Polski (Szczerbowski 2000).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Do Polski sprowadzono ją w 1966 r. (Bernatowicz 1967, Mamcarz 1983). Materiał zarybieniowy (2 mln ziaren ikry) importowano z ośrodka zarybieniowego w Robšy koło Leningradu, dokąd trafiła z jeziora Endyr (dorzecze rzeki Ob). W latach 1955-56 w północno--zachodniej części Rosji przechodziła aklimatyzację. Po opanowaniu metod podchowu wprowadzono pelugę do jezior na Warmii, Mazurach, Suwalszczyźnie, Pomorzu i w Wielkopolsce. Ze względu na mniejsze wymagania środowiskowe niż wykazują to rodzime "koregonidy" (sieja, sielawa) sprowadzona jest do hodowli w jeziorach użyźnionych, gdzie może się przyczyniać do redukcji poziomu biogenów i powstrzymywania procesów eutrofizacji (Szczerbowski 2000). Liczba jezior zasiedlonych przez ten gatunek, tak w wyniku zarybień, jak i naturalnego przemieszczania się z jeziora do jeziora, stale wzrasta. Do 1983 roku gatunek został wprowadzony do 254 jezior. Dziś (2007 r.) przypuszczalnie występuje już w kilkuset jeziorach (Bernatowicz i Sawicki 1971, Mamcarz 1987, 1992). Poza tym od 1975 r. odnotowywano stałą tendencję wzrostową połowów tej ryby (Mamcarz 1986).

   
Występowanie na terenach chronionych  

Prawdopodobnie występuje już w wielu jeziorach znajdujących się na obszarach rezerwatowych i innych chronionych Warmii, Mazur, Suwalszczyzny (m.in. Wigierski PN), Pomorza i Wielkopolski.

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Może konkurować, pokarm z gatunkami rodzimymi - sielawą i sieją. Ale w jeziorach przyduchowych przyczynia się do wycofania ze środowiska znacznych ilości zooplanktonu, wraz z nimi soli biogennych i hamowania procesu eutrofizacji (Szczerbowski 2000).

   
Szkodliwość, profilaktyka i zwalczanie  

Gatunek niewykazujący większych zagrożeń ekologicznych. Choć z rodzimą sieją może wchodzić w interakcje rozrodcze, w wyniku czego w wielu regionach Polski nie występują już "czyste" genotypy C. lavaretus. Płodne mieszańce pelugi z sieją odnotowano w ok. 70% zasiedlonych przez nią jezior (Mamcarz 1986, Witkowski 1989). Peluga uznawana jest natomiast za cenny gatunek hodowlany. Przeciętne odłowy pelugi w Polsce w latach 1978-1984 wynosiły ok. 10 ton, a w samym 1978 r. nawet 33,5 tony (Szczerbowski 1993).

   
Prognoza  

Przy kontynuacji akcji zarybieniowych gatunek ten ma szanse utrzymać się dłużej w naszych jeziorach.

   
Literatura  
  • Berg L.S. 1948. Ryby presnych vod SSSR i sopredelnych stran. 1. Izd. Nauka, Moskva-Leningrad: 1-466.
  • Bernatowicz S. 1967. Aklimatyzacja ryb zimnolubnych w Polsce. Gospodarstwo Rybackie 6: 3-5.
  • Bernatowicz S., Sawicki L. 1971. Obserwacje nad aklimatyzacją pelugi Coregonus peled (Gmel.) w północno-wschodnich wodach Polski. Acta Hydrobiologica 13: 43-58.
  • Mamcarz A. 1983. Peluga - historia aklimatyzacji. Gospodarstwo Rybackie 12: 3-4.
  • Mamcarz A. 1986. Gospodarka pelugą. Gospodarstwo Rybackie 5: 17-19.
  • Mamcarz A. 1987. Wędrówki pelugi (Coregonus peled Gmel.) wsiedlonej do jezior mazurskich. Acta Academiae Agriculturae ac Techn. Olstenensis 15: 3-15.
  • Mamcarz A. 1992. Effect of introductions of Coregonid peled Gmel. on native C. lavaretus L. stocks in Poland. Polskie Archiwum Hydrobiologii 39: 847-852.
  • Rešetnikov J.S. 1980. Ekologia i sistematika sigovych ryb. Izd. Nauka, Moskva: 1-301.
  • Skrjabin A.G. 1979. Sigovyje ryby juga Sibiri. Izd. Nauka, Novosibirsk: 1-229.
  • Szczerbowski J. (red.) 1993. Rybactwo śródlądowe. Wyd. IRS, Olsztyn: 1-568.
  • Szczerbowski J. 2000. Peluga Coregonus peled Gmelin, 1788. W: Brylińska M. (red.) Ryby słodkowodne Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 386-389.
  • Witkowski A. 1989. Introdukowane ryby w polskich wodach i ich wpływ na środowisko. Przegląd Zoologiczny 33: 583-598.
   
Streszczenie  

The natural habitats of Northern Whitefish are rivers and lakes from The White Sea to Kolyma in the Arctic Ocean drainage area. As the result of purposeful introduction the species first spread in the waters of Russia. It was imported to Poland in 1966 and introduced into the lakes of Warmia, Mazury, Suwałki and Pomerania regions.

The species shows the migratory instinct, and owing to this it has spontaneously colonized many lakes where it is an undesired element, hybridizing with native Coregonus lavaretus. In about 70% of the Polish water reservoirs there occur only hybrids of these two species.

   
Opracowanie  Andrzej Witkowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014