Lepomis gibbosus (Linnaeus, 1758)
bas słoneczny
American Sunfish, Pumpkinseed

 introdukcja/inwazja transoceaniczna, czyli międzykontynentalnaRodzina  Centrarchidae  bassowate
Rząd  Perciformes  okoniokształtne
Gromada  Pisces/Actinopterygii  ryby promieniopłetwe
Typ  Chordata  strunowce
 
 
 
 
 
   

powiększ

   
Locus typicus/Terra typica  

Carolina (USA).

   
Pierwotna ojczyzna gatunku  

Gatunek ten występuje we wschodniej części Ameryki Północnej, od Nowego Brunszwiku w Kanadzie, aż po Florydę i Zatokę Meksykańską. W kierunku zachodnim jego areał sięga do północno-wschodniej Georgii (Scott i Crossman 1974).

   
Podstawowe cechy morfologiczne  

Ciało bocznie spłaszczone, krótkie i wysokie. Jego wysokość stanowi ok. 50% długości. Głowa wysoka. Pysk mały, koniec otworu gębowego sięga przedniej krawędzi oka. Na szczękach bardzo liczne, drobne, szczotkowate ząbki. Jedna płetwa grzbietowa; jej przednia część z twardymi kolcami, tylna miękka i wyższa od przedniej. Płetwy piersiowe zaostrzone i długie; płetwa ogonowa lekko wcięta. Łuski ktenoidalne. Linia naboczna pełna, na tułowiu biegnąca wysoko, zaś na trzonie ogona po jego środku. Głowa i grzbietowe partie są koloru brązowego, miedzianego lub oliwkowozielonego. Boki o zabarwieniu złocistym, z opalizującymi pomarańczowymi, żółtymi i zielono-niebieskimi pasami. Brzuch jest czerwono-pomarańczowy. Pokrywy skrzelowe i policzki są pomarańczowe z rozchodzącymi się promieniście zielonkawo-niebieskimi smugami. Na dystalnej części pokryw występuje czarna plama obwiedziona białą i pomarańczową obwódką. Płetwy parzyste są żółtawo-bursztynowe. Grzbietowa, odbytowa oraz płetwa ogonowa mają duże ciemne plamy. Samice są bledsze niż samce, a poprzeczne pasy są bardziej wyraźne. Młodociane osobniki są oliwkowozielone. W okresie tarła samce mają bardziej jaskrawe ubarwienie, ich brzuch jest jasnopomarańczowy, a prążki na pokrywach połyskują zielono-modrym odcieniem. U samic w tym czasie brzuch jest żółty, a na bokach występują wyraźne ciemne pasy (Scott i Crossman 1974, Tandon 1977a, Trautman 1957).

   
Biologia, ekologia  

Bass słoneczny żyje w płytkich, szybko nagrzewających się jeziorach, spokojnych odnogach rzek i starorzeczach oraz wolno płynących, niewielkich rozmiarów ciekach, preferując ich silnie zarośnięte partie (Holčik i Bastl 1973).

Gatunek ten dojrzałość płciową osiąga w wieku 1-2 lat, przy rozmiarach 55 mm (samce) - 60 mm (samice). Na Słowacji gatunek ten trze się od końca maja do końca czerwca. Samiec zaczyna budować gniazdo przy temperaturze wody 13-20°C, oczyszczając z detrytusu partie dna. Ikra składana jest porcyjnie (2-5 dawek) do jamek o średnicy 10-40 cm, najczęściej w partiach o głębokości 20-70 cm. Absolutna płodność waha się od 3 do 30 tys. ziaren ikry na samicę. Ikra jest koloru bursztynowego, o średnicy 0,9-1,3 mm. Często jeden samiec trze się z kilkoma samicami. Przez cały okres opiekuje się on ikrą i wylęgiem, a próbujące opuścić gniazdo potomstwo przenosi w pysku. W tym okresie samiec jest agresywny i często atakuje większe od siebie ryby. Rozwój zarodkowy w wodzie o temperaturze 28°C trwa 3 dni. Gatunek ten żywi się larwami owadów i innymi bezkręgowcami wodnymi, a także ikrą i wylęgiem ryb. Dożywa 10-12 lat i osiąga długość całkowitą 300 mm (Balon 1957, 1959; Carlander 1977, Papadopol i Ignat 1967, Tandon 1977b, Scott i Crossman 1973).

   
Okoliczności poprzedzające pojawienie się gatunku w Polsce  

Na teren Europy został sprowadzony w 1887 r. z przeznaczeniem do hodowli w stawach parkowych i akwariach (Balon i Mišik 1956), lecz szybko wymknął się spod kontroli i opanował wody otwarte. Obecnie jest szeroko rozprzestrzeniony, a jego obecność odnotowano prawie na całym kontynencie, m.in. we Francji, Holandii, Anglii, Włoszech, Jugosławii, Niemczech, Rumunii, Czechach, na Węgrzech i Słowacji. Poza Europą został wprowadzony również na inne kontynenty (Welcomme 1988).

   
Ekspansja/inwazja w Polsce, czas i miejsce  

Na ziemiach polskich po raz pierwszy został odnotowany w okresie międzywojennym (1927 r.). Później, prawdopodobnie wielokrotnie, był zawleczony z materiałem zarybieniowym karpia Cyprinus carpio, sprowadzanym z południowej Europy (Węgry, dawna Jugosławia i Czechosłowacja). W ostatnich dekadach w Polsce bas słoneczny odnotowywany był wielokrotnie tak w samej Odrze (k. Krosna Odrzańskiego i Słubic), jak i jej dopływach (Nysa Łużycka k. Gubina, Warta k. Gorzowa), Zbiorniku Pilchowickim k. Jeleniej Góry (Bóbr), stawach karpiowych k. Milicza (Barycz) oraz jeziorku Dziwnej k. Dziwnowa (Rembiszewski, Rolik 1975, Wiktor 1959, Witkowski 1979). W latach osiemdziesiątych, po wybudowaniu elektrowni "Dolna Odra" gatunek ten znalazł korzystne warunki bytowania w podgrzanych wodach Odry, gdzie występuje w znacznych ilościach (Heese i Przybyszewski 1985).

   
Występowanie na terenach chronionych  

Z racji tego, że najliczniejsza w Polsce populacja L. gibbosus występuje w dolnej Odrze, można przypuszczać, że prawdopodobnie zasiedla partie tej rzeki również na obszarze Międzynarodowego Parku Dolina Dolnej Odry (National Park Unteres Odertal i Park Krajobrazowy Dolnej Odry).

   
Wpływ na ekosystemy i gatunki rodzime  

Brak rozpoznania. W przypadku liczniejszego występowania może być groźnym drapieżnikiem dla stadiów narybkowych gatunków rodzimych, w tym ryb cennych gospodarczo (Witkowski 1989). Pomimo masowego, ale tylko lokalnego występowania (Dolna Odra) nie proponuje się prób zwalczania tego gatunku.

   
Prognoza  

Ze względu na to, że preferuje ocieplone wody jego dalsza ekspansja na inne niż dotychczas obszary Polski jest ograniczona. Gatunek, ze względu na niewielkie rozmiary, nie przedstawia żadnego znaczenia gospodarczego (Terlecki 2000); wolno przypuszczać, że nie będzie on celowo rozprzestrzeniany przez rybaków i wędkarzy.

   
Literatura  
  • Balon E. 1957. Neres Lepomis gibbosus (Linné, 1758), aklimatizovanej v bočných vodách Dunaja a jej vývoj počas embryonálnej periódy. Vest. Česk. Spol. Zool. 23: 1-22.
  • Balon E. 1959. Die Entwicklung der akklimatisierten Lepomis gibbosus (Linné, 1758) in den Donauseitengewässern. Z. f. Fischerei u. Hilfwiss. 8: 1-27.
  • Balon E. K., Mišik V. 1956. Zoznam nových dokladov o výskyte niektorých málo znánych alebo nových druchov rýb na Slovensku. Biológia (Bratislava) 11: 168-176.
  • Carlander K. 1977. Handbook of freshwater fishery biology. 1. Iowa State University Press, Ames: 1-431.
  • Holčik J., Bastl I. 1973. Ichtyocenózy dvuch dunajských ramien so zretelom na zmeny v ich druchovom zloženi a hustote vo vzathu ku kolisaniu hladiny v hlavnom toku. Biol. Prace SAV (Bartislava) 19: 1-107.
  • Heese T., Przybyszewski C. 1985. Bass słoneczny, Lepomis gibbosus (L., 1758) (Pisces, Centrarchidae) w wodach dolnej Odry. Przegląd Zoologiczny 29: 515-519.
  • Papadopol M., Ignat G. 1967. Contributii la studiul biologiei reproducerii si cresterebibanului-soare (Lepomis gibbosus (L.)) din Dunarea inferioara (zona inundabile). Bul. Inst. Cerc. Proiect. Piscicol. 26: 55-68.
  • Rembiszewski J.M., Rolik H. 1975. Krągouste i ryby. Katalog Fauny Polski, 38. PWN, Warszawa: 1-249.
  • Scott W.B., Crossman E.J. 1973. Freshwater fishes of Canada. Bull. 184, Fish. Res. Board Canada, Ottawa .
  • Tandon K.K. 1977a. Age and growth of pumpkin seed, Lepomis gibbosus (Perciformes, Centrarchidae) from Hungaria. Vest. Česk. Spol. Zool. 41: 74-79.
  • Tandon K.K. 1977b. Morphometric and growth study of Lepomis gibbbosus (Osteichthyes, Percidae) from Italy. Vest. Česk. Spol. Zool. 41: 211-217.
  • Terlecki J. 2000. Bas słoneczny Lepomis gibbosus (Linnaeus, 1758). W: Brylińska M. (red.) Ryby słodkowodne Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 453-455.
  • Trautman M.B.1957. The fishes of Ohio. Ohio St. Univ. Press, Baltimore: 1-683.
  • Welcomme R. L. 1988. International introductions of inland aquatic species. FAO Fish Tech. Paper 294: 1-318.
  • Wiktor J. 1959. Dwa gatunki ryb dotychczas nieznane w naszych wodach. Przyroda Polski Zachodniej 3: 266-268.
  • Witkowski A. 1979. Nowe stanowisko bassa słonecznego, Lepomis gibbosus (L.) (Osteichthyes: Centrarchidae) w dorzeczu Baryczy. Fragmenta Faunistica 25: 15-19.
  • Witkowski A. 1989. Introdukowane ryby w polskich wodach i ich wpływ na środowisko. Przegląd Zoologiczny 33: 583-598.
   
Streszczenie  

Pumpkinseed occurs in the eastern part of North America, from New Brunschwik to Florida and the Mexican Bay. It was introduced to Europe in 1887 as an ornamental fish for breeding in park ponds and aquariums. It was first noted in Poland in 1927. Single individuals are observed mainly in the western part of the country. It occurs in large numbers only in the lower stretch of the Odra River, downstream of the Dolna Odra electric power station. When it occurs numerously, it could be a dangerous predator on native species fry. However, its expansion is limited due to preference for warm water.

   
Opracowanie  Andrzej Witkowski
   
 

COPYRIGHT © IOP PAN 2008-2014